ਭੋਪਾਲ: ਗੈਸ ਲੀਕ ਹੋਣ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੱਜ 40 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। 2-3 ਦਸੰਬਰ 1984 ਦੀ ਦਰਮਿਆਨੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕੀ ਕੰਪਨੀ ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ ਦੀ ਭੋਪਾਲ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਮਿਥਾਇਲ ਆਈਸੋਸਾਈਨੇਟ ਨਾਮ ਦੀ ਗੈਸ ਲੀਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿੱਚ 5,295 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜਦਕਿ ਗੈਸ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਹਾਦਸੇ 'ਚ 22,917 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਗੈਸ ਨਾਲ 5,74,376 ਲੋਕ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਹਨ।
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਢੇਰ
3 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਗੈਸ ਦਾ ਅਸਰ ਘੱਟ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਘਾਤਕ ਗੈਸ ਕਾਰਨ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜਾਨਵਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੇਟ ਬੰਦ ਕਰਨੇ ਪਏ। ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਦੋਂ ਮਰੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਪਾਏ ਗਏ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਅਗਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ
ਗੈਸ ਪੀੜਤਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਢੀਂਗਰਾ ਅਨੁਸਾਰ, ''ਹਾਦਸੇ ਦੇ 40 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਿਥਾਈਲ ਆਈਸੋਸਾਈਨੇਟ ਗੈਸ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਸਰ ਗੈਸ ਪੀੜਤਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੈਸ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਅਤੇ ਤੀਜੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਮਾਂਦਰੂ ਵਿਕਾਰ ਦੇਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ 42 ਬਸਤੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਅਜਿਹੇ ਰਸਾਇਣਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਜਨਮ ਨੁਕਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਸਾਇਣ ਕੈਂਸਰ, ਗੁਰਦੇ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।
ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹਾਦਸਾ ਪਰ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਜੇਲ੍ਹ
ਭੋਪਾਲ ਗਰੁੱਪ ਫਾਰ ਇਨਫਰਮੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਐਕਸ਼ਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਢੀਂਗਰਾ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, “ਜੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪੱਖ ਤੋਂ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ 25 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ, 5 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਅੱਧਿਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨਾ ਅਪਰਾਧ ਹੈ। ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਠੋਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਦੋਸ਼ੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਗੈਸ ਪੀੜਤਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਇਨਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਲਈ ਘਰ-ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਿਸਟਮ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ।
ਰਸਤੇ 'ਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸਈਅਦ ਖਾਲਿਦ ਗਨੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, ''ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਜੇਪੀ ਨਗਰ 'ਚ ਸਥਿਤ ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ ਫੈਕਟਰੀ 'ਚ 2 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਮਿਥਾਈਲ ਆਈਸੋਸਾਈਨੇਟ ਗੈਸ ਦਾ ਰਿਸਾਅ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ। ਰਾਤ ਕਰੀਬ 11 ਵਜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੇਪੀ ਨਗਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਹਵਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਰਾਤ 1 ਵਜੇ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹਵਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਕੁਝ ਮਜ਼ਦੂਰ ਫੈਕਟਰੀ ਨੇੜੇ ਝੁੱਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਗੈਸ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ 'ਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਘਬਰਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗੇ ਪਰ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਸੀ। ਲੋਕ ਕਲੋਨੀ ਤੋਂ ਭੱਜ ਰਹੇ ਸਨ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮਰੇ ਪਏ ਸਨ।
40 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਉਡੀਕ
ਗੈਸ ਪੀੜਤਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਹਾਦਸੇ ਨੂੰ 40 ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਪਰ ਮਾਮਲਾ ਅਜੇ ਵੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਵਾਰੇਨ ਐਂਡਰਸਨ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ 6 ਦਸੰਬਰ 1984 ਨੂੰ ਭੋਪਾਲ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਅਗਲੇ ਹੀ ਦਿਨ 7 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿੱਥੋਂ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਦੇ ਭਾਰਤ ਨਹੀਂ ਪਰਤਿਆ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਗੌੜਾ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਂਡਰਸਨ ਦੀ 29 ਸਤੰਬਰ 2014 ਨੂੰ 93 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ 'ਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਫਲੋਰਿਡਾ 'ਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1934 ਵਿੱਚ ਭੋਪਾਲ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ਗਈ
ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ ਇੰਡੀਆ ਲਿਮਟਿਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1934 ਵਿੱਚ ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਕਰੀਬ 9 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਯੂਨੀਅਨ ਕਾਰਬਾਈਡ ਅਤੇ ਕਾਰਬਨ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਇਸ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ 50.9 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 49.1 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਬੈਂਕਾਂ ਸਮੇਤ ਭਾਰਤੀ ਨਿਵੇਸ਼ਕਾਂ ਕੋਲ ਸੀ। ਭੋਪਾਲ ਸਥਿਤ ਫੈਕਟਰੀ ਬੈਟਰੀਆਂ, ਕਾਰਬਨ ਉਤਪਾਦ, ਵੈਲਡਿੰਗ ਉਪਕਰਣ, ਪਲਾਸਟਿਕ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਰਸਾਇਣ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਉਤਪਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ 1984 ਵਿੱਚ ਇਸ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ 21 ਵੱਡੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
