ହାଇଦ୍ରାବାଦ: ସୂଚନା ଅଧିକାର ଅଧିନିୟମ-2005, ସରକାରୀ ସୂଚନା ପାଇଁ ନାଗରିକଙ୍କ ଅନୁରୋଧକୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଜବାବ ଦେବାକୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଇଥାଏ। ସୂଚନା ତଥା ଶୀଘ୍ର ଅନୁସନ୍ଧାନ ପାଇଁ ନାଗରିକଙ୍କୁ ଏକ RTI ପୋର୍ଟାଲ୍ ଗେଟୱେ ଯୋଗାଇବା ପାଇଁ ତାଲିମ ବିଭାଗ, କର୍ମଚାରୀ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ, ଜନ ଅଭିଯୋଗ ବିଭାଗ ଦ୍ବାରା ନିଆଯାଇଥିବା ଏକ ପଦକ୍ଷେପ। ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମ ଆବେଦନକାରୀ ପ୍ରାଧିକରଣ, PIO ଇତ୍ୟାଦିର ସବିଶେଷ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଏହାର ଗୁରୁତ୍ବ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଭାରତ ସରକାର ତଥା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିବା ବିଭିନ୍ନ ସରକାରୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଦ୍ବାରା ୱେବରେ ପ୍ରକାଶିତ RTI ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସୂଚନା ଓ ପ୍ରକାଶନକୁ ପ୍ରବେଶ କରିଥାଏ।
ସୂଚନା ଅଧିକାର ଆଇନର ମୌଳିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସଶକ୍ତ କରିବା । ସରକାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସ୍ବଚ୍ଛତା ଏବଂ ଉତ୍ତରଦାୟିତ୍ବକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା । ଆମ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରକୃତ ଅର୍ଥରେ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା। ଏହା ଏକ ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ନାଗରିକ ବୋଲି କହିପାରିବା। ଶାସନ ଉପକରଣ ଉପରେ ଆବଶ୍ୟକ ସଜାଗ ରହିବା ଏବଂ ଶାସିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କୁ ଅଧିକ ଉତ୍ତରଦାୟୀ କରିବା ପାଇଁ ଉନ୍ନତମାନର ପଦକ୍ଷେପ । ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସରକାରଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ବିଷୟରେ ଅବଗତ କରାଇବା ପାଇଁ ଏହି ନିୟମ ଏକ ବଡ ପଦକ୍ଷେପ ।
ପୃଷ୍ଠଭୂମି-
ପର୍ଯ୍ୟାୟ 1-1975 ରୁ 1996- ବିଭିନ୍ନ ସଂଗଠିତ ସାମାଜିକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଠାରୁ ସୂଚନା ପାଇଁ ସରକାରୀ ତଥା ବେସରକାରୀ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ନିକଟରେ ବାରମ୍ବାର, ଅନିୟମିତତା ଦାବି ରହିଥିଲା । 1996 ରେ ପିପୁଲ୍ସ ରାଇଟ୍ ଟୁ ଇନଫରମେସନ୍ ପାଇଁ ଜାତୀୟ ଅଭିଯାନ (NCPRI) ଗଠନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବଚ୍ଛତାକୁ ସମର୍ଥନ କରି ବିଭିନ୍ନ ନ୍ୟାୟିକ ଆଦେଶ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥିଲା ।
ପର୍ଯ୍ୟାୟ 2- 1996 ରୁ 2005- ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟଟି NCPRI ଦ୍ବାରା ପରିଚାଳିତ ଆରଟିଆଇ ବିଲର ଏକ ଡ୍ରାଫ୍ଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲା । ଭାରତରେ ଆରଟିଆଇ ଆନ୍ଦୋଳନର ଆକାର ଏବଂ ପ୍ରଭାବରେ ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଦେଖାଗଲା । 2005 ରେ ଜାତୀୟ ଆରଟିଆଇ ଆକ୍ଟ ପାରିତ ହେବାପରେ ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସମାପ୍ତ ହେଲା।
ଆରଟିଆଇ ଅଧିକାରୀଙ୍କ ସହିତ ସମସ୍ୟା-
ଆରଟିଆଇ ଆକ୍ଟ ବିଷୟରେ ଖରାପ ସଚେତନତା, ସହରାଞ୍ଚଳ ଅପେକ୍ଷା ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ଅଧିକ ଖରାପ ସଚେତନତା ରହିଛି । କୌଣସି ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀ ଆରଟିଆଇ ଆକ୍ଟ ବିଷୟରେ ଶୁଣି ନାହାଁନ୍ତି । ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟାଳୟ ଏବଂ ଦିଲ୍ଲୀରେ 61 ପ୍ରତିଶତ ଉତ୍ତରଦାତା କହିଛନ୍ତି ଯେ ଷ୍ଟ୍ରିଟ୍ କର୍ଣ୍ଣର୍ ସାକ୍ଷାତକାର ମାଧ୍ୟମରେ ସେମାନେ ଆରଟିଆଇ ଆକ୍ଟ ବିଷୟରେ ଶୁଣିଛନ୍ତି।
ଆରଟିଆଇ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ମହିଳାଙ୍କ ଅଂଶଗ୍ରହଣ, ବିଶେଷକରି ଆବେଦନକାରୀ ଭାବରେ ସର୍ବନିମ୍ନ ରହିଛି । ଜାତୀୟ ହାରାହାରି 8 ପ୍ରତିଶତ ଓ ଦୁଇଟି ରାଜ୍ୟ - ଆସାମ ଏବଂ ରାଜସ୍ଥାନ 4 ପ୍ରତିଶତ ରେକର୍ଡ କରିଛି। ବିହାରରେ 1 ପ୍ରତିଶତ ରେକର୍ଡ କରିଛି । କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର କିମ୍ବା ଦିଲ୍ଲୀ ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରେ ଦାଖଲ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଥମ ଆବେଦନକୁ ଛାଡିଦେଲେ କୌଣସି ସୂଚନା ପାଇବା ସମ୍ଭାବନା 4 ପ୍ରତିଶତରୁ କମ୍।
ପାଖାପାଖି 45 ପ୍ରତିଶତ PIO ଆରଟିଆଇ ଆକ୍ଟ ଉପରେ କୌଣସି ତାଲିମ ଗ୍ରହଣ କରିନାହାଁନ୍ତି । ଅନେକ ସୂଚନା କମିଶନର୍ ଅନୁଭବ କରନ୍ତି ଯେ ବଜେଟ୍, ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଏବଂ କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ଭରଶୀଳତା, ସ୍ବାଧୀନତା ଗୁରୁତର ଭାବରେ କ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ କରିଥାଏ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ।
ଆରଟିଆଇରେ କ’ଣ ଅସୁବିଧା ରହିଛି-
କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ବାରା ସଚେତନତା ଏବଂ ପ୍ରଚାରର ଅଭାବ ରହିଛି । ଏହା ତଥ୍ୟ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିପାରେ ନାହିଁ । 2013 ରେ RTI Assessment and Advocacy Group (RaaG) ଦ୍ବାରା କରାଯାଇଥିବା ଏକ ଅଧ୍ୟୟନ ଅନୁଯାୟୀ, ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ସଚେତନତା ସ୍ତର ଏବେ ବି ଖରାପ । ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ 35 ପ୍ରତିଶତରୁ ଅଧିକ ଲୋକ ସଚେତନ ନୁହଁନ୍ତି ଏବଂ ପ୍ରାୟ 40 ପ୍ରତିଶତ ସହରାଞ୍ଚଳରେ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ବିଷୟରେ ଅବଗତ ଅଛନ୍ତି।
ଆରଟିଆଇ ମାଧ୍ୟମରେ ସୂଚନା ପାଇଁ ଆବେଦନ କରିବାରେ ସହରାଞ୍ଚଳ ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିଛି । ସମସ୍ତ ଆବେଦନକାରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ 1/4 ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ହୋଇଥିବାବେଳେ ଅବଶିଷ୍ଟ 3/4 ଟି ସହରୀ ଅଟେ । ସରକାରୀ ବିଭାଗରେ ରେକର୍ଡ ମ୍ୟାନେଜମେଣ୍ଟର ଖରାପ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଏହା ତଥ୍ୟ ଯୋଗାଇବା କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଗୁଡିକ ପାଇଁ ଏକ କଠିନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ । ଏହି କାରଣରୁ ଆବେଦନକାରୀଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ତଥ୍ୟ ଅଧିକ ସମୟ ଲାଗେ ।
ବ୍ୟୁରୋ ରିପୋର୍ଟ, ଇଟିଭି ଭାରତ
