ढाका Muhammad Yunus : बांगलादेशच्या पंतप्रधान शेख हसीना यांनी राजीनामा दिल्यानंतर देशात हिंसाचार वाढला आहे. देशात राजकीय अनिश्चितता निर्माण झाली असून अल्पसंख्यांकांवर अत्याचार वाढलेले आहेत. अशा काळात काळजीवाहू सरकारचे प्रमुख म्हणून मुहम्मद युनूस हे जबाबदारी पाहणार आहेत. 9 भावंडांपैकी तिसऱ्या क्रमांकाचे प्रोफेसर युनूस यांचा जन्म चितगावमधील बथुआ गावात 28 जून 1940 रोजी झाला. त्यांचे वडील हाजी मुहम्मद दुला मिया शौदागर हे एक सराफा व्यावसायिक होते. त्यांच्या आईचं नाव सोफिया खातून होतं.
मुहम्मद युनूसकडून मायक्रो क्रेडिटसाठी पुढाकार : प्रोफेसर मुहम्मद युनूस यांनी 1983 मध्ये बांगलादेशमध्ये ग्रामीण बँकेची स्थापना केली. क्रेडिट हा मूलभूत मानवी हक्क आहे, या विश्वासानं त्यांनी ग्रामीण बँकेला चालना दिली. गरीब लोकांना काही चांगली आर्थिक तत्त्वे शिकवून गरिबीतून बाहेर पडण्यास मदत करणं, हा त्यांचा उद्देश होता. ते ग्रामीण बँकेचे संस्थापक आणि व्यवस्थापकीय संचालक आहेत. त्यांनी लघू कर्ज (मायक्रो क्रेडिट) वाटपासाठी पुढाकार केला. यामध्ये गरिबांना मुख्यतः महिलांना तारण न ठेवता उत्पन्न वाढवण्यासाठी तसेच गरिबीतून बाहेर येण्यासाठी करण्यात आली. तसेच छोट्या व्यावसायिकांना लघू कर्ज दिली गेली.
बॅंकेकडून गरिबांसाठी छोटी कर्ज सुविधा : प्राध्यापक मुहम्मद युनूस यांना ठाम विश्वास होता की, संधी मिळाल्यास गरीब जनता घेतलेलं कर्ज परत करेल. यामुळे त्यांना गरिबीतून बाहेर पडण्यास मदत होईल. डिसेंबर, 1976 मध्ये जोब्रा येथील गरिबांना कर्ज देण्याच्या प्रक्रियेसाठी जनता बँक क्रेडिट लाइन देत स्वत:ला हमीदार म्हणून ऑफर करते. 2 ऑक्टोबर 1983 रोजी प्रकल्पाचे ग्रामीण बँक (व्हिलेज बँक) नावाच्या पूर्ण विकसित बँकेत रूपांतर करण्यात आले.
शिक्षण : भेदभाव विरोधी विद्यार्थी चळवळीने प्रणेते मुहम्मद युनूस यांचे बालपण चितगाव शहरात गेले. येथे त्यांनी लामाबाजार प्राथमिक शाळेत शिक्षण घेतले. त्यांनी मॅट्रिकची परीक्षा चितगाव कॉलेजिएट स्कूलमधून उत्तीर्ण केली. शालेय जीवनामध्ये ते एक सक्रिय बॉय स्काउट होते. 1952 मध्ये त्यांनी पश्चिम पाकिस्तान आणि भारत, 1955 मध्ये युरोप, यूएसए, कॅनडा आणि 1959 मध्ये फिलीपिन्स आणि जपानमध्ये जांबोरीसमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रवास केला. 1957 मध्ये त्यांनी ढाका विद्यापीठातील अर्थशास्त्र विभागात प्रवेश घेतला. यानंतर त्यांनी 1960 मध्ये बीए तसेच 1961 मध्ये एमए पूर्ण केले. पदवी अभ्यासक्रमानंतर ते युनूस ढाका विद्यापीठाच्या अर्थशास्त्र ब्युरोमध्ये रुजू झाले. 1961 मध्ये त्यांना चितगाव कॉलेजमध्ये अर्थशास्त्राचे व्याख्याता म्हणून नियुक्ती मिळाली. 1965 मध्ये त्यांना फुलब्राइटची ऑफर देण्यात आली. यानंतर त्यांना युनायटेड स्टेट्समध्ये अभ्यास करण्यासाठी शिष्यवृत्ती मिळाली. त्यांनी 1969 मध्ये अमेरिकेतील वँडरबिल्ट विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात पीएचडी मिळवली. 1969 ते 1972 पर्यंत ते मुरफ्रीस्बोरो, टीएन येथील मिडल टेनेसी स्टेट युनिव्हर्सिटीमध्ये अर्थशास्त्राचे सहाय्यक प्राध्यापक होते.
मुहम्मद युनूस यांच्या कार्याचा आढावा :
• 1972 मध्ये बांगलादेश आणि यूएसएमधील अभ्यासानंतर युनूस यांना चितगाव विद्यापीठात अर्थशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून नियुक्ती मिळाली. 1974 मध्ये बांगलादेशात दुष्काळ पडला. तेव्हा त्यांना असं वाटलं की, आपण शिकवण्यापलीकडे गरिबांसाठी आणखी काही करायला हवं. ज्यांना स्वतःचे छोटे उद्योग सुरू करायचे होते, त्यांना दीर्घ मुदतीचं कर्ज देण्याचं त्यांनी ठरवलं. ग्रामीण बँकेच्या माध्यमातून या उपक्रमाचा मोठ्या प्रमाणावर विस्तार करण्यात आला.
• मुहम्मद युनूस आणि ग्रामीण बँकेला 2006साठी नोबेल शांतता पारितोषिक त्यांच्या कार्यासाठी प्रदान करण्यात आलं. 1983 मध्ये ग्रामीण बॅंक स्थापन झाल्यापासून याचे उद्दिष्ट गरीब लोकांना सुलभ अटींवर लहान कर्ज देणं हे आहे. ते मायक्रो-क्रेडिट आणि युनूस हे बँकेचे संस्थापक आहे. युनूस यांच्या मते, गरिबी म्हणजे सर्व मानवी मूल्यांपासून वंचित राहणं असं नाही. कर्ज हे गरिबीतून बाहेर पडण्याचे प्रभावी माध्यम मानतात.
• 2006चे नोबेल शांतता पारितोषिक विजेते प्रोफेसर मुहम्मद युनूस यांना त्यांच्या गरिबी निर्मूलन तसेच गरीब महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळखले जाते.
• प्रोफेसर युनूस यांनी ग्रामीण बँक, स्वयंरोजगारासाठी गरीबांना अल्प प्रमाणात खेळते भांडवल उपलब्ध करून देण्यासाठी वचनबद्ध असलेली सूक्ष्म पतसंस्था तयार करण्यासाठी सामाजिक जबाबदारीसह भांडवलशाहीला यशस्वीरित्या एकत्र केले आहे. 1976मध्ये कृती-संशोधन प्रकल्प म्हणून सुरुवात झाल्यापासून, ग्रामीण बँकेने बांगलादेशातील 82,072 हून अधिक गावांमधील 7.5 दशलक्ष ग्राहकांना तारणमुक्त कर्ज उपलब्ध करून दिले. यामध्ये 97% महिला लाभार्थी आहेत.
• मे 2008 पर्यंत ग्रामीण बँकेचे (GB) 7.5 दशलक्ष कर्जदार होते. त्यापैकी 97% महिला आहेत. 2515 शाखांसह GB बांगलादेशातील 97% पेक्षा जास्त गावांचा समावेश असलेल्या 82,072 गावांमध्ये सेवा प्रदान करते. बॅंक स्थापनेपासून गरीब लोकांना $7-अब्ज पेक्षा जास्त कर्ज दिले आहे. याच्या परतफेडीचा दर 100%च्या जवळपास आहे. त्याचे सर्व पैसे बँकेच्या ठेवीदारांकडून येतात.
• प्रोफेसर युनूस यांचे आत्मचरित्र, "बँकर टू द पुअर: मायक्रोलेंडिंग अँड द बॅटल अगेन्स्ट वर्ल्ड पॉव्हर्टी" हे फ्रेंच, इटालियन, स्पॅनिश, इंग्रजी, जपानी, पोर्तुगीज, डच, गुजराती, चीनी, जर्मन, तुर्की आणि अरबीमध्ये अनुवादित करण्यात आले.
युनूस यांना मिळालेले पुरस्कार आणि सन्मान :
• रॅमन मॅगसेसे पुरस्कार
• जागतिक अन्न पुरस्कार
• सिडनी शांतता पुरस्कार
• राष्ट्रपती पुरस्कार (1978) (बांगलादेशमध्ये)
• सेंट्रल बँक पुरस्कार (1985)
• संयुक्त राज्य; स्वातंत्र्य दिन पुरस्कार (1987)
• मोहम्मद शब्दीन विज्ञान पुरस्कार (1993)
• श्रीलंका; मानवतावादी पुरस्कार (1993)
• केअर, यूएसए; जागतिक अन्न पुरस्कार (1994)
• बांगलादेशचा सर्वोच्च पुरस्कार; किंग हुसेन मानवतावादी नेतृत्व पुरस्कार (2000)
• किंग हुसैन फाउंडेशन, जॉर्डन; व्होल्वो पर्यावरण पुरस्कार (2003)
• व्होल्वो एन्व्हायर्नमेंट प्राइज फाउंडेशन, स्वीडन; क्षेत्रीय वाढीसाठी निक्केई आशिया पुरस्कार (2004)
• निहोन केइझाई शिंबुन, जपान; फ्रँकलिन डी. रुझवेल्ट स्वातंत्र्य पुरस्कार (2006)
• नोबेल शांतता पुरस्कार (2006)
• रुझवेल्ट इन्स्टिट्यूट ऑफ नेदरलँड्स आणि सोल शांतता पुरस्कार (2006)
• सर्वोच्च राष्ट्रीय पुरस्कार
• बांगलादेश सरकारने त्यांच्या नोबेल पुरस्काराचा सन्मान करण्यासाठी एक स्मरणार्थ स्टॅम्प काढले.
• प्रोफेसर युनूस यांना फ्रान्सचे राष्ट्राध्यक्ष शिराक यांनी लीजन 'डी'ऑनरचे सदस्य म्हणून समाविष्ट केले होते.
• जानेवारी 2008 मध्ये ह्यूस्टन, टेक्सासने 14 जानेवारी हा मुहम्मद युनूस दिवस म्हणून घोषित केला.
• ते नेल्सन मंडेला यांच्या अध्यक्षतेखालील ग्लोबल एल्डर्सच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक आहेत.
