नवी दिल्ली : आजकाल पाठदुखी, खांदे दुखणे, हात-पाय दुखणे आणि शरीर जड होणे यासारख्या समस्या लहान मुले, प्रौढ आणि वृद्धांमध्ये दिसून येतात, ही समस्या पूर्वी केवळ वृद्धांमध्येच दिसून येत होती. ऑर्थोपेडिक तज्ञ आणि फिजिओथेरपिस्ट सर्वच पुष्टी करतात की फक्त एखाद्या रोगामुळे किंवा समस्येमुळे नाही तर आजकालच्या आळशी जीवनशैलीमुळे देखील, अशा समस्या सर्व वयोगटातील लोकांमध्ये वाढत आहेत.
आरोग्यासाठी आवश्यक असलेल्या गोष्टींकडे लोकांचे दुर्लक्ष : आजकाल प्रत्येकजण वेगवान जीवन जगत असल्याचे म्हटले जाते. परंतु वेगवान म्हणजे प्रत्येकजण धावत आहे असे नाही. शिस्तबद्ध दिनचर्येचा अभाव, कामाचा प्रचंड ताण, डेडलाइनचा ताण किंवा आळशीपणा, कारण काहीही असो, आजकाल लोकांना असे वाटते की त्यांना कमी वेळ मिळू लागला आहे. म्हणूनच माणूस वेळ मिळेल तेव्हा खातो, वेळ मिळेल तेव्हा झोपतो आणि शक्य तितक्या वेळ काम करतो. पण या जीवनशैलीत आपले काम पूर्ण करण्याच्या धडपडीत आरोग्यासाठी आवश्यक असलेल्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष होऊ लागले आहे.
या आजारांसाठी खराब जीवनशैली मुख्यत्वे कारणीभूत आहे : अन्नातील पोषणाचा अभाव असो किंवा पुरेशा शारीरिक हालचालींचा अभाव असो, अनेक लहान-लहान वागणूक किंवा सवयी लोकांच्या शारीरिक आरोग्यावर मोठ्या प्रमाणात परिणाम करतात. अशा सवयींमुळे काही वेळा अनेकांना सांधे, हाडे, विशेषत: स्नायू दुखू शकतात. गेल्या काही वर्षांमध्ये सर्व वयोगटातील लोकांमध्ये अशा समस्यांचे प्रमाण वाढण्यामागे खराब जीवनशैलीही कारणीभूत असल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे.
कारण : केअर सेंटर इंदूर मध्य प्रदेशातील फिजिओथेरपिस्ट डॉ संध्या नवानी सांगतात की, आजकाल सर्व वयोगटातील लोकांमध्ये स्नायूंचा ताण आणि कडकपणा यासारख्या समस्या सामान्य आहेत. या समस्या सकाळच्या वेळी बहुतेक लोकांना त्रास देतात. अशा परिस्थितीत, जेव्हा एखादी व्यक्ती सकाळी उठते तेव्हा खांदा, कंबर, मान किंवा पाय यांच्या स्नायूंमध्ये खूप कडकपणा किंवा वेदना होतात. कधीकधी ही समस्या इतकी जाणवते की उठल्यानंतर, अंथरुणातून उठणे किंवा काहीवेळा तुमची सकाळची दिनचर्या पाळणे जबरदस्त असते. डॉक्टरांनी नमूद केले आहे की या प्रकारची समस्या केवळ दुखापत, रोग किंवा स्थितीमुळे ग्रस्त असलेल्या लोकांमध्येच दिसून येत नाही. आजकाल ही समस्या सामान्य आरोग्य असलेल्या व्यक्तीमध्ये देखील दिसून येते. विशेषतः महानगरांमध्ये राहणाऱ्या लोकांमध्ये ही समस्या मोठ्या प्रमाणात दिसून येते.
झोपेवर आणि खाण्याच्या सवयींवर परिणाम : डॉ. संध्या म्हणतात की सामान्य लोकांमध्ये अशा समस्या वाढण्यासाठी खराब जीवनशैलीला जबाबदार धरले जाऊ शकते. आजकाल बहुतेक लोक कामामुळे किंवा इतर कारणांमुळे उशीरा झोपतात. मग ते त्यांच्या गरजेनुसार आणि सोयीनुसार उशिरा किंवा लवकर उठतात. अशा परिस्थितीत, बहुतेक लोक नेहमीच वेळेच्या अभावाची तक्रार करतात. त्यामुळे त्यांच्या झोपण्याच्या आणि खाण्याच्या सवयींवरही मोठा परिणाम होतो. यामुळे त्यांना पुरेशी झोपही मिळत नाही आणि आहाराचा पूर्ण लाभही मिळत नाही. म्हणूनच आज अनेक लोकांमध्ये कॅल्शियम, व्हिटॅमिन डी आणि इतर अनेक आवश्यक पोषक तत्वांची कमतरता आहे.
स्नायूंच्या कडकपणाचे कारण : याशिवाय, जेव्हा बरेच लोक काम, अभ्यास किंवा इतर कामामुळे बराच वेळ बसतात किंवा उभे राहतात, तेव्हा ते मोबाईल, लॅपटॉप किंवा कॉम्प्युटरवर काम केल्यामुळे बराच वेळ डोके वाकवून बसतात. त्याऐवजी ते घाई करतात. आरामात बसून खाणे मोबाईल बघत खातात तर त्यांची मुद्रा खराब होऊ लागते. यासोबतच जास्त वेळ एकाच स्थितीत राहिल्याने त्यांच्या स्नायूंमध्ये कडकपणा वाढतो. ज्याचा परिणाम त्याच्या संपूर्ण शरीराच्या स्नायूंवर दिसून येतो. विशेषत: सकाळी उठल्यानंतर जेव्हा झोपेच्या वेळी शरीराला पुरेशी विश्रांती मिळत नाही, तेव्हा स्नायूंना जास्त वेदना, कडकपणा किंवा समस्या जाणवतात.
जीवनशैलीत सुधारणा आवश्यक : डॉ. संध्या सांगतात की, आजच्या युगात जीवनशैलीत सुधारणा करण्याची गरज खूप वाढली आहे. निरोगी जीवनशैलीने आहार, संतुलित आणि शिस्तबद्ध दिनचर्या सुनिश्चित केली पाहिजे आणि दिनचर्यामध्ये शारीरिक क्रियाकलाप राखणारे व्यायाम किंवा क्रियाकलाप समाविष्ट केले पाहिजेत. आजच्या युगाची गरज लक्षात घेता लोकांना आपली दिनचर्या पूर्णपणे बदलणे शक्य होणार नाही पण काही सवयी लावून दिवसाची सुरुवात व्यायामाने केल्यास शरीर दुखणे आणि सकाळी जडपणा येण्याच्या समस्येवर मात करता येते. यातील काही सवयी पुढीलप्रमाणे आहेत.
- रोज सकाळी उठल्यावर एक ग्लास पाणी प्या आणि दिवसभर पुरेसे पाणी प्या.
- तुमच्या आहाराचे आधीच नियोजन करा जेणेकरून तुम्हाला योग्य वेळी पौष्टिक आहार मिळेल. तुमच्या आहारात फळे, भाज्या आणि कडधान्ये तसेच कोरडे फळे, बिया आणि द्रव पदार्थांचा समावेश करा, ज्यामुळे शरीरात ऊर्जा टिकून राहते.
- सकाळी उठल्यावर स्नायूंमध्ये दुखत असेल तर कंबरेवर भार टाकून सरळ बसण्याऐवजी काही क्षण पलंगावर राहा, नंतर हात पाय थोडे पसरवा आणि मग वाकून उभे राहा. यामुळे स्नायूंना दुखापत किंवा ताण येण्याचा धोका कमी होतो.
- जर तुम्हाला बराच वेळ बसून किंवा उभे राहावे लागत असेल, तर मध्ये ब्रेक घ्या.
- कामाच्या दरम्यानही, जर तुम्हाला शरीरात जडपणा जाणवत असेल तर, ऑफिसमध्ये बसून किंवा उभे राहून सहज करता येईल असे स्ट्रेचिंग व्यायाम करा.
- चालताना, उभे असताना किंवा बसताना आसनाची काळजी घ्या.
- मोबाईल किंवा लॅपटॉपवर काम करताना जास्त वेळ खांदे, मान किंवा डोळे वाकवून काम करू नये याची काळजी घ्या.
- दररोज किमान 20 ते 30 मिनिटे व्यायाम किंवा स्ट्रेचिंग करा.
- जर एखाद्याची दिनचर्या खूप व्यस्त असेल तर व्यायाम करणे अधिक महत्त्वाचे बनते कारण ते स्नायूंना सक्रिय आणि लवचिक बनवते आणि शरीराला ऊर्जा देखील देते.
- व्यायामाचा कोणताही प्रकार असला तरी तो शिक्षकाच्या मार्गदर्शनाखाली किंवा त्याच्याकडून शिकून केला जातो हे महत्त्वाचे आहे.
- जर एखाद्या व्यक्तीला हाडे आणि स्नायू संबंधित समस्या, कोणत्याही प्रकारचे रोग किंवा कोणतीही वैद्यकीय स्थिती असेल तर त्याने कोणताही व्यायाम करण्यापूर्वी त्याच्या वैयक्तिक प्रशिक्षकाचा सल्ला घ्यावा.
- रात्री झोप पूर्ण होत नसेल, तर लवकरात लवकर काही मिनिटांसाठी ब्रेक टाईममध्ये एक छोटी डुलकी घेतली जाऊ शकते.
डॉ. संध्या सांगतात की, सकाळी उठल्यानंतर किंवा दिवसभरातही जर तुम्हाला स्नायू, सांधे किंवा हाडांमध्ये जास्त वेदना, जडपणा किंवा अस्वस्थता जाणवत असेल तर त्याकडे दुर्लक्ष करू नका, डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
