हैदराबाद : शरीराच्या वाढीसाठी आवश्यक असलेले सर्व घटक दुधामध्ये असतात. म्हणूनच दुधाला संपूर्ण अन्न म्हणतात. अगदी लहान बाळापासून ते वृद्धांपर्यंत सर्वांसाठी दूध हे फायदेशीर, तसेच अनेक आजारांमध्ये गुणकारी पेय मानले जाते. प्राचीन काळापासून विविध प्राण्यांचे दूध अन्नात वापरले जात आहे. प्रामुख्याने गाय, म्हैस, शेळी यांचे दूध याशिवाय मेंढी, गाढव, उंट, हत्ती, घोडी यांचे दूधही काही ठिकाणी औषधी गुणधर्मामुळे वापरले जाते. काहीवेळा, जर मुलाची आई आजारी असेल आणि बाळाला स्तनपान करू शकत नसेल, तर पर्यायी म्हणून दुसर्‍या महिलेचे (दाईचे) दूध मुलासाठी वापरले जाते. दुधाला मराठीत 'दुध', संस्कृतमध्ये 'दुग्ध' आणि इंग्रजीत 'मील्क' असे म्हणतात.
आयुर्वेदानुसार दूध रासायनिकदृष्ट्या सक्रिय आहे आणि आयुष्य वाढवते : आधुनिक विज्ञानानुसार दुधात कॅल्शियम, फॉस्फरस, लोह, सर्व जीवनसत्त्वे, आर्द्रता, प्रथिने, स्निग्धता, खनिजे आणि पिष्टमय पदार्थ असतात. दुधामध्ये प्रथिने भरपूर असतात आणि शरीराच्या उभारणीसाठी आवश्यक असलेले सर्व अमीनो अ‍ॅसिड असतात. हे सर्व घटक शरीरातील जीर्ण झालेल्या पेशी पुन्हा निर्माण करतात आणि स्नायूंची इमारत मजबूत करतात. गाय, म्हैस इत्यादी प्राणी वेगवेगळ्या वनस्पती खातात आणि त्यांचे सार त्यांच्या दुधात मिसळले जाते, अशा दुधात गोड, किंचित आंबट, थंड, स्निग्ध, समृद्ध, चवीला मऊ असे गुण असतात. दूध शरीराला बळकटी देते, संभोग शक्ती वाढवते, सर्व धातू वाढवते आणि रासायनिक क्रिया करते, आयुर्मान वाढवते, शरीरावरील जखमा भरून काढते, नवीन पेशी निर्माण करते, बळकट करते, स्फूर्ती देते.
वापर :
१) रोज सकाळी १ ग्लास दूध प्यायल्याने शरीर मजबूत होते. बुद्धिमत्ता वाढते आणि स्मरणशक्ती सुधारते. शारीरिक आणि मानसिक थकवा. स्नायू अधिक कार्यक्षम होतात आणि एकूणच आरोग्य सुधारते आणि आयुर्मान वाढते.
२) अशक्त व्यक्ती, गरोदर व स्तनदा स्त्रिया, लहान मुले, तरूण व अत्यंत गुणवान, निरोगी आहेत. वृद्ध लोकांसाठी दूध पिणे खूप प्रभावी आणि आरोग्यदायी आहे.
3) आहार आणि आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून दही, लोणी, तूप आणि ताक हे सर्व आरोग्य राखण्यासाठी उपयुक्त असून, दुधाचे स्थान उच्च दर्जाचे आहे.
4) आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून गाईचे दूध म्हशीच्या दुधापेक्षा चांगले आहे. गाईचे दूध सेवन केल्याने दमा होत नाही. तसेच, त्यात उत्तेजक, अग्निशामक, रेचक गुणधर्म असल्याने ते आतड्यांसंबंधी हालचाल कोणत्याही अडथळाशिवाय स्वच्छ करते. गाईच्या दुधात सात्विक गुणधर्म असतात, तर म्हशीचे दूध पचायला अवघड असते आणि त्यात चरबीचे प्रमाण जास्त असते आणि ते कफनाशक असते.
५) गाईचे दूध गरम करून त्यात साखर व चिमूटभर मिरी घालून प्यावे सर्दी बरी होते.
६) वारंवार उचकी येत असल्यास गाईचे दूध गरम करून त्यात थोडी दाणेदार साखर घालून ते गरम असतानाच प्यावे.
७) गरम गाईच्या दुधात तूप आणि दाणेदार साखर घालून सेवन केल्याने शरीरातील थकवा दूर होऊन उत्साह निर्माण होतो. जे लोक शारीरिक श्रम करतात त्यांच्यासाठी गरम दूध पिणे अमृताचे काम करते.
8) गाईच्या दुधात गाईच्या दुधात मिक्स करून कपाशीचा लेप कपाळावर लावल्याने तीव्र डोकेदुखीपासून त्वरित आराम मिळतो.
९) रात्री जागरण केल्यामुळे डोळ्यांत आणि पायाच्या तळव्यांत जळजळ होत असल्यास गाईच्या दुधात कापूस भिजवून डोळ्यांवर व पायाच्या तळव्यावर ठेवल्यास डोळ्यांतील वेदना लगेच थांबून डोळ्यांना आराम मिळतो.
10) चेहर्‍याचे सौंदर्य वाढवण्यासाठी चेहर्‍यावर दूध हलक्या हाताने दहा मिनिटे चोळा आणि आणखी दहा मिनिटे तसेच ठेवा आणि नंतर बेसनाने चेहरा धुवा. यामुळे चेहऱ्याचे रक्ताभिसरण वाढते आणि चेहरा उजळ होतो. हा प्रयोग पंधरा दिवसांतून किंवा महिन्यातून एकदा केला तर फेशियल करण्याची गरज नाही.
11) अ‍ॅसिडिटीचा त्रास असणाऱ्यांसाठी दूध अमृतसारखं आहे. दुधात अल्कली तयार करणाऱ्या घटकांचे प्रमाण जास्त असल्याने दुधाच्या सेवनाने पचनसंस्थेतील आम्ल कमी होते. कारण दूध पचायला भरपूर अ‍ॅसिड लागते.
12) मानसिक तणावामुळे ज्यांना चिंता आणि निद्रानाशाचा त्रास होत असेल त्यांनी रोज रात्री झोपताना एक ग्लास दुधात 2 बदामाची पेस्ट आणि मध टाकून प्यावे. हे पेय पौष्टिक आहे आणि झटपट झोप आणते.
13) सर्दी, खोकला, घसादुखी यासाठी एक ग्लास उकळलेल्या दुधात चिमूटभर हळद, एक चिमूट ओवा, चिमूटभर विलो आणि चिमूटभर काळी मिरी पावडर टाकून सलग चार ते पाच दिवस रात्री घेतल्यास फायदा होतो. सर्दी आणि खोकल्यापासून त्वरित आराम.
14) अर्धा वाटी दूध मिसळा आणि अर्धा लिंबू पिळून हे मिश्रण कापसाच्या बॉलने चेहरा, मान आणि त्वचेवर लावा.
खबरदारी : दूध काढल्यानंतर काही वेळातच त्याचे सेवन केल्यास ते अमृताचे काम करते. मात्र सध्या दुधात भेसळीचा ट्रेंड वाढला आहे. अशा भेसळयुक्त दुधाचे शरीरावर घातक परिणाम होतात. म्हणूनच दूध सहसा तुमच्या ओळखीच्या व्यक्तीकडून विकत घेतले पाहिजे. किंवा मान्यताप्राप्त नामांकित कंपनीचे दूध किंवा दुग्धजन्य पदार्थ खरेदी करा. दुधात अनेकदा पाणी, खाद्यतेल, मैदा, स्किम्ड दूध किंवा साखर यांची भेसळ केली जाते. असे दूध आरोग्यासाठी निश्चितच हानिकारक आहे. या सर्व गोष्टींचा विचार करूनच दुधाचे सेवन करा.
हेही वाचा : Aloevera Gel : घरच्या घरी बनवा एलोवेरा जेल; मिळवा केसांच्या समस्येपासून सुटका
