हैदराबाद : अमेरिकेच्या नॅशनल स्लीप फाउंडेशनच्या अंदाजानुसार, जगभरातील सुमारे एक तृतीयांश लोक झोपेच्या समस्येने ग्रस्त आहेत. साधारणपणे लोक निद्रानाश किंवा झोप न लागणे ही एक सामान्य समस्या मानून याकडे लक्ष देत नाहीत, परंतु कधीकधी निद्रानाश किंवा झोपेचा कोणताही विकार याला कारणीभूत ठरू शकतो. विशेष म्हणजे निद्रानाशाची समस्या काही वेळा शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी गंभीर समस्या निर्माण करू शकते. ही समस्या कधीकधी पीडित व्यक्तीच्या जीवनाच्या गुणवत्तेवर परिणाम करू शकते.
निद्रानाशाची समस्या देखील गंभीर समस्या निर्माण करू शकते : निद्रानाश किंवा झोप न लागणे ही एक अशी समस्या आहे, ज्याचे अनेक वेळा आपल्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर गंभीर परिणाम दिसून येतात. कधीकधी निद्रानाशामुळे पीडित व्यक्तीच्या जीवनमानावर आणि काम करण्याची आणि विचार करण्याची क्षमता प्रभावित होऊ शकते. डॉक्टरांच्या म्हणण्यानुसार, आधुनिक जीवनशैलीत अनेक आरोग्य किंवा वर्तणुकीशी संबंधित कारणांमुळे, सर्व वयोगटातील लोकांना झोप न लागणे किंवा दर्जेदार झोप न मिळणे यासारख्या समस्यांना सामोरे जावे लागत आहे.
निद्रानाश म्हणजे काय आणि त्याची लक्षणे : भोपाळचे आयुर्वेदिक चिकित्सक डॉ. राजेश शर्मा स्पष्ट करतात की, आयुर्वेदात झोपेला त्रयोपस्तंभ किंवा जीवनाचे आवश्यक तीन आधारस्तंभ मानले जाते. त्याच वेळी निद्रानाश किंवा झोपेशी संबंधित समस्या ही आयुर्वेदातील अनेक समस्यांसाठी जबाबदार घटकांपैकी एक मानली जाते. ते स्पष्ट करतात की निद्रानाश हा एक सामान्य झोपेचा विकार आहे. ज्यामुळे एखाद्या व्यक्तीला कमी किंवा कमी झोप, खराब दर्जाची किंवा कच्ची झोप आणि झोपेच्या पद्धती विस्कळीत होतात. कधीकधी या समस्येमुळे पीडित व्यक्तीच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याशी संबंधित कमी-अधिक गंभीर समस्या देखील उद्भवू शकतात. या समस्येने ग्रासलेल्या व्यक्तीच्या कोणतेही काम करण्याची क्षमता, त्याच्या वागणुकीवर आणि कामाच्या कामगिरीवरही परिणाम होऊ शकतो.
निद्रानाशाच्या लक्षणांबद्दल बोलताना, त्याची सर्वात सामान्य लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत, असे डॉ. राजेश स्पष्ट करतात.
- निद्रानाश किंवा झोप कमी होणे
- दिवसा तंद्री किंवा झोपेची तीव्र इच्छा
- झोपेच्या आणि उठण्याच्या वेळेत बदल
- झोपायला त्रास होणे किंवा झोपेत वारंवार खंड पडणे
- वाढलेली चिंता, तणाव आणि अस्वस्थता
- वागण्यात चिडचिडेपणा आणि राग वाढतो
- विस्मरण आणि एकाग्रतेचा अभाव
निद्रानाश कारणे : ते स्पष्ट करतात की लोकांचे वय जसजसे वाढते तसतसे झोपेच्या कमतरतेची समस्या दिसू लागते. परंतु तरुण आणि वृद्ध लोकांमध्ये निद्रानाशासाठी शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याशी संबंधित अनेक कारणे कारणीभूत असू शकतात. त्याचबरोबर जीवनशैलीशी निगडित कारणे देखील निद्रानाशाच्या समस्येसाठी जबाबदार घटकांपैकी एक मानली जातात. ते स्पष्ट करतात की निद्रानाशासाठी कारणीभूत मानले जाणारे काही सामान्य घटक खालीलप्रमाणे आहेत.
- मानसिक समस्या आणि विकार : बहुतेक प्रकरणांमध्ये तणाव, नैराश्य आणि चिंता यासारख्या घटकांना निद्रानाश निर्माण करणारे घटक मानले जातात. सामान्यतः, किरकोळ किंवा मोठ्या काळजीमुळे किंवा तणावामुळे झोप न येण्याची समस्या लोकांमध्ये सामान्य आहे. जी चिंता किंवा तणावाचे कारण निघून गेल्यावर आपोआप बरी होते. पण जर तणाव, नैराश्य किंवा चिंता यासारख्या समस्या विकाराचे रूप धारण करू लागल्या किंवा दीर्घकाळ त्याचा परिणाम होत राहिल्या तर काही वेळा निद्रानाशाचा आजारही होऊ शकतो. असे असले तरी, अनेक प्रकारच्या मानसिक विकारांमध्ये निद्रानाश हे मुख्य लक्षणांपैकी एक मानले जाते.
- शारीरिक कारणे : ती म्हणते की, मधुमेह, उच्चरक्तदाब, हृदयविकार आणि इतर अनेक आजारांबरोबरच स्लीप एपनिया, शरीरात काही प्रकारचे दुखणे, काही जुनाट आजारांचे परिणाम आणि काही वेळा काही दुष्परिणामांमुळे निद्रानाश होतो. औषध. समस्या असू शकते. निद्रानाशाच्या समस्येसाठी जबाबदार मानल्या जाणाऱ्या काही शारीरिक समस्या पुढीलप्रमाणे आहेत.
- कमकुवत पचनसंस्था : कमकुवत पचनसंस्था असणा-या लोकांमध्ये आणि ज्या लोकांचा आहार खूप गोंधळलेला असतो त्यांना निद्रानाशाची समस्या होण्याची शक्यता असते. असंतुलित आणि पचण्यास कठीण अन्न अकाली सेवन केल्याने केवळ पचनसंस्थेवरच परिणाम होत नाही तर आपल्या चयापचयावरही त्याचा नकारात्मक परिणाम होतो. ज्यामुळे निद्रानाश होऊ शकतो.
- रोग किंवा औषधाचे दुष्परिणाम : कोणत्याही रोगाच्या परिणामामुळे किंवा औषधाच्या दुष्परिणामामुळे कमी-अधिक काळ निद्रानाशाची समस्या उद्भवू शकते.
- हार्मोनल असंतुलन : कोणत्याही कारणामुळे, हार्मोनल असंतुलनाची समस्या असली तरीही झोप न लागणे किंवा झोप न येण्याची समस्या असू शकते. विशेषत: महिलांमध्ये, गर्भधारणेदरम्यान आणि रजोनिवृत्ती दरम्यान, जेव्हा हार्मोनल असंतुलनाची समस्या असते, तेव्हा त्यांच्यामध्ये झोपेशी संबंधित समस्या अधिक दिसतात.
- म्हातारपण : म्हातारपणी किंवा म्हातारपणातही झोपेच्या पद्धतीवर परिणाम होतो आणि बहुतेक लोकांना रात्री झोप न लागणे, कमी किंवा कमी झोप यासारख्या समस्या दिसू लागतात.
जीवनशैलीशी संबंधित कारणे : ते म्हणतात की पूर्वी असे म्हटले जात होते की एखादी व्यक्ती जितकी जास्त सक्रिय राहते किंवा ज्या दिनचर्यामध्ये जास्त शारीरिक श्रम होतात तितकी त्याची झोप चांगली होते. पण आजच्या काळात लोकांच्या दैनंदिन दिनचर्येला लागणारी शारीरिक हालचाल खूपच कमी होऊ लागली आहे. दुसरीकडे, आजकाल, बरेच लोक वेळ आणि नियमांनुसार आपला दिनक्रम जगत नाहीत, काहीवेळा कामामुळे किंवा अभ्यासामुळे, म्हणजेच त्यांना रात्री झोपण्याची आणि सकाळी उठण्याची निश्चित वेळ नसते. त्याचबरोबर कोविडनंतर रात्री उशिरापर्यंत जागे राहण्याची सवय तरुणांमध्ये मोठ्या प्रमाणात दिसून येत आहे. वास्तविक, अशा सवयींमुळे शरीराच्या जैविक घड्याळावर परिणाम होतो. त्याचवेळी आजकाल अनेकांना झोपण्यापूर्वी बेडवर पडून टीव्ही किंवा मोबाईल बराच वेळ पाहण्याची सवय असते. आज लोकांमध्ये कमी झोपेची समस्या वाढण्यामागे या सवयी एक प्रमुख कारण मानल्या जातात.
कशी घ्यावी चांगली झोप : डॉ. राजेश स्पष्ट करतात की चांगली आणि आवश्यक प्रमाणात झोप ही लक्झरी नसून शरीराची सर्वात महत्वाची गरज आहे. निद्रानाशाचे कारण काहीही असो, पण यापासून वेळीच सुटका होण्यासाठी प्रयत्न होणे अत्यंत गरजेचे आहे. आयुर्वेदात शिरोधारा आणि पंचकर्मातील इतर काही क्रिया निद्रानाशाची समस्या सोडवण्यासाठी अतिशय उपयुक्त मानली जातात. त्याचबरोबर तगर, ब्राह्मी, जटामांसी, अश्वगंधा आणि शंखपुष्पी इत्यादी अनेक प्रकारच्या औषधी वनस्पतींचे सेवन करणे देखील फायदेशीर मानले जाते. या औषधी वनस्पती आणि त्यांच्यापासून बनवलेल्या विविध प्रकारची औषधे निद्रानाशाच्या समस्येमध्ये तसेच निद्रानाशामुळे उद्भवणाऱ्या समस्या जसे की चिंताग्रस्तता, एकाग्रता आणि स्मरणशक्तीचा अभाव आणि मज्जासंस्थेच्या समस्या आणि उच्च रक्तदाब सारख्या परिस्थितींमध्ये आराम देतात. पण हे फार महत्वाचे आहे की या औषधी वनस्पती किंवा त्यांच्यापासून बनवलेले औषध किंवा डेकोक्शन घेण्यापूर्वी, त्यांचा वापर आणि त्यांचे प्रमाण याबद्दल डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. ते स्पष्ट करतात की आयुर्वेदामध्ये निद्रानाश टाळण्यासाठी आणि त्यापासून मुक्त होण्यासाठी वर्तनाशी संबंधित काही उपाय देखील सांगितले आहेत. जे चांगली झोप घेण्यास खूप उपयुक्त ठरू शकतात. त्यापैकी काही खालीलप्रमाणे आहेत.
- नियमित योगासने करा, विशेषतः प्राणायाम
- तुमच्या जीवनशैलीत अशा कामांचा समावेश करा, ज्यात जास्त शारीरिक हालचाली असतील, म्हणजेच शरीराच्या व्यायामाच्या गरजा काही प्रमाणात पूर्ण करता येतील.
- रात्री झोपण्यापूर्वी कोमट दूध सेवन करा.
- झोपण्यापूर्वी पायाच्या तळव्याला तिळाच्या तेलाने मसाज करा.
- रात्री उशिरापर्यंत टीव्ही पाहणे किंवा संगणकावर काम करणे टाळा.
- संध्याकाळनंतर चहा किंवा कॉफीचे सेवन करू नका.
- रात्रीचे जेवण संध्याकाळी किंवा झोपण्यापूर्वी किमान 2 तास आधी खा.
- झोपण्यापूर्वी काही वेळ ध्यानाला बसा, त्यामुळे तणाव कमी होतो.
- निद्रा नसतानाही योग निद्राचा सराव करता येतो.
हेही वाचा : Health tips : कमी चरबीयुक्त आहार आयुष्य वाढवू शकतो- संशोधन
