वॉशिंग्टन [यूएस] : कॅनेडियन जर्नल ऑफ कार्डिओलॉजीमध्ये एल्सेव्हियरने ( Canadian Journal of Cardiology by Elsevier Shows ) प्रकाशित ( Cardiovascular Health ) केलेल्या हायपरटेन्सिव्ह रुग्णांवर तीन महिन्यांचा प्रायोगिक अभ्यास दर्शवितो की, नियमित व्यायाम प्रशिक्षण पद्धतीमध्ये योगाचा समावेश केल्याने हृदय ( High Blood Pressure ) व रक्तवाहिन्यासंबंधी आरोग्य आणि निरोगीपणा सुधारतो आणि स्ट्रेचिंग क्रियाकलापांपेक्षा अधिक प्रभावी ( Yoga More Effective Than Stretching Activities ) आहे. योगाने सिस्टोलिक रक्तदाब कमी ( Lowers Systolic Blood Pressure ) करून आणि हृदय गती आराम देऊन 10 वर्ष जुन्या हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आजारात सुधारणा झाल्याचे निदर्शनास आले आहे.
योग हा जगभरातील लोकांसाठी आध्यात्मिक आणि व्यायाम पद्धतीचा भाग : योग हा जगभरातील लाखो लोकांसाठी आध्यात्मिक आणि व्यायाम पद्धतींचा एक भाग आहे. योगाभ्यास हा व्यायामाचा एक व्यापकपणे स्वीकारलेला प्रकार बनल्यामुळे, योगाभ्यासाने शरीर सदृढ बनते. ही एक बहुआयामी जीवनशैली क्रियाकलाप आहे, जी सकारात्मकपणे हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी आरोग्य आणि कल्याण वाढवू शकते. शारीरिक व्यायाम जसे की, स्ट्रेचिंग व्यायाम आणि योगाभ्यासातील शारीरिक घटकांमध्ये अनेक समानता आहेत. परंतु, महत्त्वाचे फरकदेखील आहेत.
योगाभ्यासाने हृदय आणि रक्तवाहिन्यासंबंधीत आजाराचे होते निराकरण : "या प्रायोगिक अभ्यासाचे उद्दिष्ट नियमित व्यायाम प्रशिक्षण पद्धतीमध्ये योगाचा समावेश केल्याने हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी जोखीम कमी होते की नाही हे निर्धारित करणे हे होते." असे प्रमुख अन्वेषक पॉल पोयरियर, एमडी, पीएचडी, क्वेबेक हार्ट अँड लंग इन्स्टिट्यूट लावल युनिव्हर्सिटी आणि फार्मसी फॅकल्टी यांनी स्पष्ट केले. लावल युनिव्हर्सिटी, क्विबेक, कॅनडा.
हृदय विकार आणि रक्तवाहिन्यांचा त्रास असणाऱ्या रुग्णांवर केला योगाचा प्रयोग : "योगाभ्यास आणि व्यायामाचे उच्च हृदयदाब व रक्तवाहिन्यासंबंधी सुधारणा होण्याबरोबर अनेक चांगले परिणाम आहेत, याचे काही पुरावेदेखील आहेत. परंतु, योगाचे प्रकार, घटक, वारंवारता, सत्राची लांबी, कालावधी आणि तीव्रता यामध्ये लक्षणीय बदल आहेत. आम्ही यावर अनेक प्रयोग करून काही कठोर वैज्ञानिक दृष्टिकोन निर्देशित केले आहेत. त्यामध्ये आम्ही या निष्कर्षापर्यंत पोहचलो की, हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी त्रास असणाऱ्या रुग्णांवर याचा प्रयोग केला. तेव्हा असे निदर्शनास आले की, हृदयविकार आणि रक्तवाहिन्यांसंबंधी आजार असणाऱ्या रुग्णांसाठी योगा खूप फायदेशीर आहे. प्राथमिक प्रतिबंध कार्यक्रमासारख्या आरोग्य सेवा सेटिंगमध्ये ते कसे लागू केले जाऊ शकते."
अशा प्रकारे केला प्रयोग : अभ्यासकांनी व्यायाम प्रशिक्षण कार्यक्रमासाठी पूर्वी निदान झालेल्या उच्च रक्तदाब आणि मेटाबॉलिक सिंड्रोम असलेल्या 60 व्यक्तींची नियुक्ती केली. 3 महिन्यांच्या हस्तक्षेप पद्धतीमध्ये, सहभागींना 2 गटांमध्ये विभागले गेले होते. ज्यांनी 15 मिनिटे संरचित योग किंवा स्ट्रेचिंग व्यतिरिक्त 30 मिनिटे एरोबिक व्यायाम प्रशिक्षण आठवड्यातून 5 वेळा केले. रक्तदाब, मानववंशशास्त्र, उच्च-संवेदनशीलता सी-रिअॅक्टिव्ह प्रोटीन (एचएस-सीआरपी), ग्लुकोज आणि लिपिड्सची पातळी तसेच फ्रेमिंगहॅम आणि रेनॉल्ड्स जोखीम स्कोअर मोजले गेले. बेसलाइनवर, वय, लिंग, धूम्रपान दर, बॉडी मास इंडेक्स (बीएमआय), विश्रांतीचा सिस्टोलिक आणि डायस्टोलिक रक्तदाब, विश्रांतीचा हृदय गती आणि नाडीचा दाब यांमध्ये कोणताही फरक नव्हता.
रुग्णांनी योगाभ्यास केल्यानंतर त्यांच्या प्रकृतीत पडलेला फरक : 3 महिन्यांनंतर, दोन्ही गटांमध्ये विश्रांती घेतलेल्या सिस्टोलिक आणि डायस्टोलिक रक्तदाब म्हणजे धमनी रक्तदाब आणि हृदय गती कमी झाली. तथापि, योगासने 10 mmHg विरुद्ध सिस्टोलिक रक्तदाब स्ट्रेचिंगसह 4 mmHg ने कमी झाला. रेनॉल्डच्या जोखीम स्कोअरचा वापर करून योगा पद्धतीने विश्रांतीची हृदय गती आणि 10 वर्षांच्या हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी जोखीमदेखील कमी केली. योगामुळे हायपरटेन्सिव्ह रुग्णांना फायदा होतो, असे दिसून आले असले तरी, या सकारात्मक परिणामाची नेमकी यंत्रणा पूर्णपणे समजलेली नाही. या पायलट यादृच्छिक अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, त्याचे फायदे फक्त एकट्या स्ट्रेचिंगला दिले जाऊ शकत नाहीत.
संरचित योग पद्धती एरोबिक व्यायामापेक्षा अधिक आरोग्यदायी : "हा अभ्यास प्राथमिक प्रतिबंध व्यायाम कार्यक्रमाच्या सेटिंगमध्ये, उच्च रक्तदाब असलेल्या रुग्णांमध्ये हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी जोखीम कमी करण्यासाठी आणि रक्तदाब नियंत्रणासाठी अतिरिक्त नॉन-फार्माकोलॉजिक थेरपी पर्यायाचा पुरावा प्रदान करतो," डॉ. पोयरियर यांनी नमूद केले. "अनेक अभ्यासांमध्ये आढळून आल्याप्रमाणे, रुग्णांना उच्च रक्तदाब आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगाच्या व्यवस्थापनासाठी व्यायाम आणि तणावमुक्ती शोधण्याचा प्रयत्न करावा लागतो. त्यांना कोणत्याही प्रकारची आकर्षक वाटेल. आमच्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, संरचित योग पद्धती एरोबिक व्यायामापेक्षा अधिक आरोग्यदायी असू शकते. फक्त स्नायू ताणणे म्हणजेच व्यायाम असे म्हणता येणार नाही."
