हायपरपिग्मेंटेशन किंवा फ्रीकलल्स ही एक त्वचा समस्या आहे. ज्यामध्ये त्वचेवर गडद ठिपके बनतात. आयुर्वेदात या समस्येवर बरेच प्रभावी उपचार आहेत.
हाइपरपिग्मेंटेशनवर आयुर्वेदाचे उपचार
हायपरपिग्मेंटेशन ही अशी समस्या आहे जी लोकांना सूर्याशी संपर्क साधताना सामान्यत: प्रभावित करते. त्वचेच्या प्रकारासह एखाद्या व्यक्तीवर ही समस्या उद्भवू शकते. अ‍ॅलोपॅथिक औषध हायपरपिगमेंटेशनच्या मदतीसाठी घेतली जातात. परंतु आयुर्वेदातही या समस्येवर एक अतिशय प्रभावी उपचार आहे. यासंदर्भात अधिक जाणून घेण्यासाठी 'ईटीव्ही भारत सुखीभव'ने सहायक प्राध्यापक आणि एमडी आयुर्वेद, एस.ए.एस.ए.एस. डॉ. एस. यांच्याशी संवाद साधला आहे.
हाइपरपिग्मेंटेशन
डॉ. यास्मीन स्पष्ट करतात की, हायपरपिग्मेन्टेशनच्या काही सामान्य प्रकारांमध्ये मेलाज्मा आणि सूर्यप्रकाशाचा समावेश आहे. ज्याचा सामान्यत: चेहरा, हात आणि पायांवर परिणाम होतो. तसेच हायपरपिग्मेंटेशनला सोप्या कॉस्मेटिक समस्येचा विचार करणे योग्य नाही. कारण यामुळे एखाद्या व्यक्तीमध्ये मानसिक आणि भावनिक ताण देखील येऊ शकतो. विशेष म्हणजे हायपरपिग्मेंटेशनची स्थिती आयुर्वेदात “व्यंग” म्हणून ओळखली जाते. त्याला वात आणि पित्तदोष तसेच क्रोध, शोक आणि थकवा यासह मानसिक कारणे दिली जातात.
हाइपरपिग्मेंटेशन चे प्रमुख कारणे
डॉ. यास्मीन यांच्या मते आयुर्वेदात हायपरपिगमेंटेशनसाठी १२ घटक जबाबदार असल्याचे मानले जाते.
- त्वचेत जास्त प्रमाणात मेलेनिनचे उत्पादन आणि सूर्यावरील अतिनील किरणांचा त्वचेवर होणारा परिणाम
- मासिक पाळीच्या काळात, गर्भधारणेदरम्यान, रजोनिवृत्ती दरम्यान हार्मोन्समधील बदल, विशिष्ट औषधे विशेषत: गर्भनिरोधक गोळ्यामुळे.
- पोस्ट इंफ्लेमेटरी हायपरपिग्मेंटेशन (पीआयएच) देखील याला एक कारण असू शकते. कोणत्याही प्रकारच्या दुखापतीमुळे सामान्यत: शरीरात जळजळ होते, ज्यामुळे त्वचेमध्ये मेलेनिनचे उत्पादन सुरू होते. त्यामुळे त्वचेवर तपकिरी डाग, मुरुम किंवा ठिपके येतात.
- अशक्तपणा - लोह, फॉलिक अॅसिड, व्हिटॅमिन बी 12 आणि व्हिटॅमिन डीच्या कमतरतेमुळे.
- अनुवांशिकता
- यकृतांचे विकार
- उलट्यासारख्या नैसर्गिक समस्या टाळण्याचा प्रयत्न करणे.
- जेवण केल्यानंतर चेहऱ्याचा जोरात व्यायाम करणे किंवा जोरात गाणे गाणे किंवा मोठ्याने वाचणे इत्यादी.
- दिवसा झोपणे
- शिळे, मसालेदार, मसालेदार आणि तेलकट आणि चुकीच्या अन्नाचे मिश्रण इत्यादींसारख्या रक्तातील दोष निर्माण करणारे अन्न खाणे.
- भय, राग, शोक इत्यादी पित्त दोषाला त्रास देणारे घटक
- अत्यंत कठोर, आंबट, मसालेदार आणि खारट अन्नाचा वापर.
हाइपरपिग्मेंटेशनसाठी काही आयुर्वेदिक उपचार
डॉ. यास्मीन म्हणतात की, डॉक्टर हायपरपिग्मेंटेशनसाठी पुढील आयुर्वेदिक उपाय अवलंबण्याची शिफारस करतात. परंतु हे उपाय अवलंबण्यापूर्वी आयुर्वेदिक डॉक्टरांचा सल्ला घेणे फार महत्वाचे आहे.
मंजिष्ठा आणि मध यांची पेस्ट बनवा, गदा व दुधाची पेस्ट, डाळिंबाची पेस्ट आणि / किंवा डाळिंबाची साल दुधासह घालावी. याशिवाय लोणी लावल्यासही मदत होते.
मोहरीचे तेल, कुमकुमादी तैलम, लोणी आणि शतदोथ घृत (तूप) अशा तेलांसह चेहऱ्याची मालिश करा. कुमकुमादी तैलमसाठी तेलाचे 5 थेंब घेऊन ते आपल्या तळहाताच्या दरम्यान लावा. आता हलक्या हातांनी आपल्या चेहऱ्यावर 5 मिनिटांसाठी मसाज करा.
नाकात तेलाचे थेंब ठेवणे सर्वसाधारणपणे मानेवरच्या सर्व विकारांसाठी फायदेशीर ठरते. ही प्रक्रिया तोंडावाटे विष बाहेर टाकण्यास मदत करते. या समस्येमध्ये अनु तेल किंवा कुमकुमादी तेलाचे थेंब नाकात टाकता येतात.
5 ते १० मिनिटे रिकाम्या पोटी आल्याच्या तेलाने गुळणा करा.
आठवड्यातून एकदा खाली पोटात लिंबाचा रस मिसळून पिल्याने रक्ताची शुध्दी होते. आणि शरीराला डिटॉक्सिफाईत होण्यास मदत होते.
याशिवाय, रक्त शुद्ध करण्यासाठी खालील रक्त शोधकांचा वापर केला जाऊ शकतो.
• कुमार्यासव
• चंदनासव
• महामंजिष्ठादि कषायम
• चंद्रप्रभा वटी
• सारिवाद्यसव
• महातिक्तं कषायम
• लोधरासव
• कैशोर गुग्गुलु
• खादीरारिष्ट
• गंधक रसायन
डॉ. यास्मीन सांगतात की, एक चिमूटभर कुंकु दुधाबरोबर सेवन केल्याने, विशेषतः गरोदरपणाच्या 5 व्या महिन्यात मेलाज्मापासून बचाव होतो.
हाइपरपिग्मेंटेशन बचावासाठी सामान्य उपाय
- सकाळी 9 ते संध्याकाळी 6 या दरम्यान थेट सूर्यप्रकाशाचा धोका टाळा.
- उन्हात जाण्यापूर्वी तूप किंवा नारळ तेलाचे २ थेंब तुमच्या चेहर्‍यावर आणि गळ्यावर लावा.
- उन्हात चालल्यानंतर काकडीचा रस, टोमॅटोचा रस किंवा कोरफड जेल त्वचेवर लावा.
- सनग्लासेस आणि टोपी घालून घराबाहेर पडा. तसेच, तीव्र उन्हात नेहमी सैल, हलके रंगाचे कपडे घाला आणि जेव्हा तुम्ही बाहेर जाल तेव्हा छत्री घेऊन जा.
- दररोज किमान 2-3 लिटर पाणी प्या, कारण
- प्रवासादरम्यान हवेचा संपर्क टाळा
- परफ्यूम, ब्लश-ऑन सारख्या रंगीत सौंदर्यप्रसाधने यासारखा सुगंधि द्रव्यांचा वापर टाळा. कारण हे अतिनील किरण शोषून घेतात आणि हायपरपिग्मेंटेशन होऊ शकतात.
- तुमची जीवनशैली सुधारा, धूम्रपान सोडा, चहा आणि कॉफीचा जास्त सेवन टाळा, रात्री दही किंवा शिळा अन्न खाऊ नका. मासिक पाळी पुढे ढकलण्यासाठी हार्मोनल गोळ्याचा वारंवार वापर करणे टाळा.
- दररोज पुरेशी झोप घ्या आणि रात्री फक्त झोपा. दिवस जास्त झोपू नका.
