ईटिंग डिसॉर्डर हे भोजनाशी संबंधित एक विकार आहे ज्यात पीडित इच्छा असताना किंवा नसतानाही आवश्यक्तेपेक्षा अधिक जेवण करतो किंवा तो इतके कमी जेवण करतो की त्याचे आरोग्य बिघडू लागते. तज्ज्ञांचा असा विश्वास आहे की, जर या विकाराकडे दुर्लक्ष केले तर, ते अनेक इतर रोगांचे कारण ठरू शकते. इतकेच नव्हे तर, स्थिती गंभीर झाल्यास रुग्णाचा मृत्यू देखील होऊ शकतो.
16 वर्षीय दिव्याने 10 वीचा आभ्यास आणि परीक्षा दोन्हीही कोरोनाच्या सावटात ऑनलाईन क्लासच्या माध्यमातून दिल्या. मात्र, जेव्हा 11 वीच्या आभ्यासाठी दिव्याने नियमित शाळेत जाणे सुरू केले तेव्हा, शाळेत न जाण्याच्या सवयीमुळे आणि दुसरे आभ्यासाचा ताण अचानक वाढणे यामुळे दिव्याला जास्त ताण जाणवू लागला आणि अचानकच ती आवश्यक्तेपेक्षा अधिक आणि जवळजवळ सतत जेवण तर, कधी स्नॅक्स खाऊ लागली. दिव्याच्या खाण्याच्या सवयींमुळे नव्हे तर, तिच्या वागण्यातील बदल लक्षात आल्यानंतर तिच्या पालकांनी जेव्हा तिचे समुपदेशन केले तेव्हा असे लक्षात आले की, दिव्याला ईटिंग डिसॉर्डर झाले आहे.
फक्त दिव्याच नवे तर सामान्यत: खाण्या पिण्याच्या असामान्य सवयींबाबत लोक अधिक सावधान राहत नाही, त्यामुळे ईटिंग डिसॉर्डर सारख्या समस्येवर बहुतेक लोकांचे प्राथमिक स्तरावर लक्ष जात नाही. मात्र, ते पीडितच्या सामान्य जीवनाला खूप प्रभावित करते.
दिल्लीचे मानसशास्त्रीय सल्लागार आणि बाल सल्लागार डॉ. रविश पांडे सांगतात की, ईटिंग डिसॉर्डर होण्यासाठी कोणते एक कारण जबाबदार नाही. अनेकदा परिस्थितीमुळे, तर कधी अनुवांशिक, मानसिक, भावनिक किंवा सामाजिक कारणांमुळे हा विकार होऊ शकतो जसे, ताण, वजन कमी करण्याची इच्छा, दूख, चिंता, कुटुंब आणि कामाशी संबंधित समस्या. सामान्य परिस्थितीत हा विकार पौगंडावस्थेत किंवा तारुण्यात अधिक दिसून येतो.
ईटिंग डिसॉर्डरचे प्रकार :
डॉ. रविश पांडे सांगतात की, ईटिंग डिसॉर्डर कमी किंवा अधिक खाणे दोन्हीशी संबंधित असू शकते. या डिसॉर्डरचे दोन प्रकार अधिक दिसून व ऐकण्यात येतात, जे पुढील प्रमाणे आहेत.
बुलिमिया नर्वोसा - बुलिमिया नर्वोसामध्ये व्यक्ती आवश्यक्तेपेक्षा अधिक खातो आणि नेहमी आपल्या वजनाबाबत चिंतीत असतो. अशा लोकांना आपल्या खाण्यावर नियंत्रण ठेवता येत नाही. नंतर पश्चातापाच्या प्रभावाखाली अन्न पचवण्यासाठी आवश्यक्तेपेक्षा अधिक व्यायाम आणि डाएटिंग करू लागतात. इतकेच नव्हे तर, या मनोविकाराचे अधिक गंभीर परिणाम झाल्यावर पीडित अनेकदा खालल्यानंतर गळ्यात बोट घालून उल्टी करू लागतो, ज्यामुळे आहाराचे त्याच्या शरीरावर परिणाम होऊ नये.
एनोरेक्सिया नर्वोसा - एनोरेक्सिया नर्वोसाने पीडित व्यक्तीमध्ये नेहमी वजन वाढण्याची भीती असते. यामुळे तो कमी खाणे सुरू करतो. परिणामी, कालांतराने त्याचे वजन आणि बॉडी मास कमी होते, ज्यामुळे पीडितला अशक्तपणा आणि चक्कर येऊ लागतात आणि तो खूप कमजोर होतो. ही अवस्था समान्यत: त्या लोकांमध्ये दिसून येते जे बालपणात लठ्ठपणाचे शिकार असतात.
एका संशोधनानुसार, एनोरेक्सिया आणि बुलिमिया दोन्हींचा धोका पुरुषांच्या तुलनेत महिलांमध्ये 10 टक्के अधिक असण्याची शक्यता असते.
ईटिंग डिसॉर्डरची लक्षणे
ब्रिटिश जर्नल ऑफ सायकायट्रीमध्ये प्रकाशित एका शोधात या मनोविकाराचे सुरुवातीच्या लक्षणांबद्दल आणि सुरुवातीच्या चेतावणी चिन्हांबद्दल माहिती देण्यात आली आहे, ते पुढील प्रकारे आहे,
- जलद वजन वाढने घटने.
- शरीराचे वजन किंवा पोत यावर जास्त लक्ष देणे.
- बेहोश होणे, थकवा आणि चक्कर येणे.
- जलद मूड बदलने आणि चिडचिडपणा.
- समाजापासून दूर राहणे.
- चिंता आणि नैराश्य.
- तर्कशुद्ध विचार करणे किंवा एकाग्र होण्यात अडचण.
- दुसऱ्यांसाठी स्वयंपाक करण्याची आवड वाढणे.
- आवश्यक्तेपेक्षा अधिक नियम पाळणे जसे, एका विशिष्ट ग्लासमध्ये पाणी पिण्याचा आग्रह धरणे.
- गुप्तपणे खाणे.
- खूप अधिक व्यायाम करणे किंवा वारंवार व्यायामाचे स्वरूप बदलणे.
- न जेवण्यासाठी सबबी सांगणे.
- फ्रिज किंवा पॅन्ट्रीमधून मोठ्या प्रमाणात अन्न गायब होणे.
- जेवणे केल्यानंतर अनेकदा बाथरूमला जाणे.
- अधिक डाएटिंग करणे.
- शारीरिक बनाटीवर असंतोष, डाएटिंग आणि नैराश्य
ईटिंग डिसॉर्डरवर उपचार
व्यक्तीमध्ये खाण्या पिण्यासंबंधी आजार कोणत्या प्रकारचा आहे आणि त्याचे स्तर काय आहे, यावर ईटिंग डिसॉर्डरचा उपाचार अवलंबून आहे. या समस्येचे लक्षण दिसून आल्यास तत्काळ डॉक्टरांची मदत घ्यावी. डॉ. पांडे सांगतात की, या मनोविकाराने पीडित लोकांवर त्यांच्या अवस्थेनुसार बिहेव्हियरल थेरेपी, कॉग्निटिव्ह रेमेडिएशन थेरेपी, फॅमेली थेरेपी आणि इंटरपर्सनल सायकोथेरेपी केली जाते.
हेही वाचा - मासिक पाळीत स्वच्छता राखण्यासाठी 'या' उत्पादनांचाही होतो वापर, वाचा..
