हैदराबाद - जागतिक ख्यातीप्राप्त अलंगनाल्लूर-जलीकट्टू(रिंगणात सोडलेल्या बैलांना वश करण्याच्या क्रीडाप्रकारापैकी एक)प्रेक्षणीय खेळ मदुराई जिल्ह्यात नेहमीच्या उत्साहात खेळवला गेला. तर आसामच्या मोरीगाव आणि नागाव जिल्ह्यांमध्ये रेड्यांच्या झुंजी आयोजित केल्या गेल्या. जलीकट्टू हा प्रकार बहुतेक दक्षिणेतच, कावेरी त्रिभुज प्रदेश आणि काही पश्चिमेतील भागांत आयोजित केला जातो. वाडी वसाल या नावाच्या प्रवेशद्वारातून बैल रिंगणात प्रवेश करतात. बैलांच्या प्रशिक्षकांना बैलाच्या उंचवट्यावर निर्धारित वेळेपर्यंत(हा वेळ ३० सेकंद इतका असू शकतो) चढून थांबावे लागते किंवा त्याच अवस्थेत ठरवलेले अंतर कापून जावे लागते. जर तो असे करू शकला तर तो बैल माणसाळला असे समजले जाते आणि बैलाच्या प्रशिक्षकाला सर्वात जास्त संख्येने बैलांना वश केल्याबद्दल सर्वोत्कृष्ट खेळाडू म्हणून घरगुती वस्तुंपासून ते कारपर्यंत बक्षिसे वितरित करण्यात येतात. परंतु आसामातील रेड्यांच्या झुंजींचा प्रकार यापासून वेगळा असून ज्यात दोन रेडे एकमेकांवर शिंगांनी हल्ले चढवून त्याला जखमी करून किंवा बुकलून मैदानातून बाहेर हुसकावण्याचा प्रयत्न करतात.
जलीकट्टू हा खेळ तमिळ संस्कृतीचा गुणविशेष म्हणून मानला जातो आणि बैलाला घरचा सदस्य असल्यासारखे वाढवले जाते. आसामातील स्थानिकांच्या अनुसार, रेड्यांच्या झुंजी हा एक रिवाज असून यात रेडे बेफाम होणार नाहित, याची सुनिश्चिती केली जाते आणि या काळात रेड्यांना विलक्षण ताकद मिळते, असे मानले जाते. जलीकट्टू हा तमिळ महिना थाई या पिक कापणीच्या हंगामातील उत्सवाचा भाग आहे. अलंगनल्लूरसह मदुराईमधील तीन प्रमुख क्रीडाप्रकार मंदिराच्या आवारात खेळवले जात असले तरीही, हा खेळ धर्मनिरपेक्ष राहिलेला असून चर्चेसही जलीकट्टूचे आयोजन करतात. आसाममध्ये, बिहू महिन्याचा पहिला दिवस म्हणजे माघ बिहू साजरा करण्यासाठी हा रिवाज आयोजित करण्यात येतो.
२०१४ मध्ये आसामातील रेड्यांच्या झुंजींसह वंशपरंपरागत चालत आलेल्या या खेळाच्या सर्व प्रकारांवर सर्वोच्च न्यायालयाने बंदी घातली होती. चेन्नईच्या मरिना किनार्यावर तसेच मदुराईच्या अलंगनल्लूर जलीकट्टू स्थळांसह अनेक ठिकाणी ८ जानेवारी, २०१७ रोजी जलीकट्टूच्या समर्थनार्थ व्यापक मोहिम सुरू करण्यात आली होती. २३ जानेवारीला निदर्शने सुरू असतानाच, तमिळनाडू विधानसभेने जलीकट्टू आयोजित करणे सुलभ व्हावे आणि २१ जानेवारी, २०१७ रोजीच्या अध्यादेशाची अमलबजावणी करण्यासाठी विधेयक संमत केले. पीपल फॉर एथिकल ट्रीटमेंट ऑफ अनिमल्स(पेटा)ने हा कायदा सर्वोच्च न्यायालयातून रद्द करून घेण्यासाठी प्रयत्न केले, परंतु ते यशस्वी झाले नाहीत. जवळपास दोन हजार वर्षांपासूनचा हा प्राचीन खेळ अजूनही आपले महत्व राखून आहे. आसामसंदर्भात, ६ ते ८ शतके प्राचीन असलेला रेड्यांच्या झुंजीचा खेळ सर्वोच्च न्यायालयाच्या बंदी आदेशाचे उल्लंघन करून एकदोन जिल्ह्यांत अजूनही आयोजित केला जातो.
संगम युगातील कालीथोगाई या साहित्यकृतीत, या खेळाचा उल्लेख सापडतो आणि त्याचा अर्थ वधुसाठी वराची परीक्षा असा आहे. जो माणूस बैलाला शिंगावर घेण्यास घाबरतो, त्याच्याशी याच जन्मात नव्हे तर दुसऱ्या जन्मातही लग्न करण्यास मुलीची इच्छा नसते. आणखी एका कवितेतही त्याचा उल्लेख असून या खेळातील विजयाचा संबंध हा सहभागी झालेल्या मनुष्याच्या शौर्याशी जोडला गेला आहे. सिंधु नदीकाठावरील संस्कृतीत जतन केलेल्या एका मोहोरेवर, जी आता दिल्लीच्या राष्ट्रीय प्रदर्शनात ठेवली आहे, जलीकट्टूचा संदर्भ असून त्या काळातही हा रिवाज प्रचलित होता, असे त्यावरून सूचित होते.
- आर.प्रिन्स जेबाकुमार
