पुणे - भारतीय परंपरेतील सर्व सण आणि उत्सव हे दाखवण्याचे माध्यम म्हणजे ढोल- ताशा पथक पुण्यातील गणेशोत्सव हा जगभर प्रसिद्ध आहे. त्याच गणेशोत्सवामध्ये ढोल- ताशा पथकाचे मुख्य आकर्षण असतं आणि हा निनाद ऐकण्यासाठी जगभरातून भक्त पुण्यात येत असतात, पण नेमकं हे ढोल ताशाच पडद्यामागचे कलाकार म्हणजेच ढोल- ताशा बनवणारे व्यावसायिक, नेमकं हे ढोल- ताशा बनतात तरी कसं ? सध्या यांचे स्वरूप कसं बदलत गेलंय..पूर्वी कसं होतं पहा स्पेशल रिपोर्ट
यात्रेमध्ये ढोल वाजवले जायचे - पूर्वीच्या काळी गावातील जत्रा यात्रा असल्या, की ढोल- ताशा वाजवले जायचे. त्यावेळेस गावागावातली पथक पुण्यात येऊन ते ढोल- ताशा खरेदी करायची, असे पुण्यातील व्यावसायिक सांगतात. ढोल- ताशाचे स्वरूप बदलले तसे ढोल- ताशाचा व्यवसायही बदलला. आत्ताचा आणि तेव्हाचा जमीन आसमाचा फरक असल्याचं व्यवसायिक सांगत असतात. पूर्वी जत्रेतच ढोल वाजायचे, पण आता 12 महिने हा ढोल बनवण्याचा व्यवसाय चालत आहे.
चैत्र महिन्यात जास्त ढोलची मागणी असायची - वार आणि परंपरेनुसार महाराष्ट्रामध्ये चैत्र महिनामध्ये अनेक गावच्या जत्रा असायच्या आणि त्यामध्ये सर्व ढोल पथक सहभागी व्हायचे. त्यामुळे चैत्र महिन्यात पुण्याच्या आजूबाजूचे जे गाव आहेत. जे मुख्य ढोल पथक आहेत. ते याच दुकानांमध्ये येऊन राहायचे असे सांगतात.
किरकटवाडी, कोंडवे, धावडे, धायरी अशा पुण्याचं आजूबाजूच्या मावळ या भागांमध्ये ढोल ताशांची पारंपरिक अशी हौस होती. त्यानंतर कालांतराने शहरांमध्ये युवक याकडे वळायला लागला आणि ढोल ताशा व्यवसायालाही एक चांगलं स्वरूप यायला लागलं.
ढोल कसे बनवतात - बकरीच्या चमड्यापासून हे ढोल बनवले जात असतात. त्याला त्याच्यावरती एक लोखंडी रिंग आहे ती रिंग टाकली जात असते. याची जी कातडं आहे, ती कातडं भिजवलं जात, त्याला सुखवल केलं जातं. ते नरम झाल्यानंतर त्याला शिवून घेतलं जात आणि त्यावरती लोखंडे रिंग अंथरली जात असते. त्यामध्ये रस्सी मापाने तोडून घेऊन परत शिवली जाते आणि अशा प्रकारे ढोलाचे पान तयार केले जाते.
पथकांची सुरुवात कशी झाली - पूर्वी पुण्यातील ज्ञानप्रबोधनी रमण बाग गरवारे नुमवी या विद्यालयांमधून या ढोल पथकाची सुरुवात झाली. कालांतराने हे ढोल पथकांचे क्रेझ वाढली आणि त्यानुसार मग ढोलची ही मागणी वाढली. मग हा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणात रुजायला सुरुवात झाली.
परदेशातही जातात पुण्यातून ढोल - पुण्यामध्ये जे पानापासून जे ढोल बनवले जातात. त्याची ऑर्डर फक्त पुण्यातच नाही. तर महाराष्ट्रात भर पुण्यातून हे ढोल पाठवले जात असतात. त्याचबरोबर प्रदेशांमध्ये जे भ्रम महाराष्ट्र मंडळ आहेत. ते सुद्धा इथून ढोल घेऊन जात असतात. म्हणजेच काय तर या ढोल उद्योगांनी सुद्धा आता देशाच्या सीमा ओलांडून बाहेर आपलं वर्चस्व निर्माण केले आहे.
व्यवसाय वाढला - मागील 2 वर्ष कोरोनाची असली, तरी यावर्षी ढोल- पथकांची संख्या पाहता आणि तरुणांचा उत्साह पाहता यावर्षी व्यवसायही वाढलेला आहे. मोठ्या प्रमाणात तरुणही आमच्याकडे ढोल घेण्यासाठी येत आहेत, असे सांगितले जात आहे. त्यामुळे एकंदरीत या व्यवसायाला भरारी निर्माण होताना दिसत आहे. हा उत्साह दिवसेंदिवस वाढत असल्यामुळे हा उद्योग सुद्धा मोठ्या प्रमाणामध्ये निर्माण होणं ही सुद्धा गरज आहे.
नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर - पूर्वीच्या काळी फक्त कातडीचेच ढोल बनायचे. परंतु, आता फायबरचे सुद्धा ढोल बनवले जात आहेत. परंतु, फायबरच्या ढोलला जास्त मागणी नाही, अशी व्यवसायिक सांगत आहेत. कारण मोठी पदके आहेत, ते कातडीच्या ढोलला प्राधान्य देतात. त्यामुळे आता हा व्यवसाय बारामाही चालत आहे. पूर्वी फक्त चैत्र महिन्यात चालणारा व्यवसाय आता 12 महिने चालत आहे. या व्यवसायामध्ये 10 पटीने फरक झालेला आहे, असे या दोन पिढ्यातील हे व्यवसायिकांनी सांगितले आहे.
हेही वाचा - Lokmanya Tilak Jayanti 2022 : लोकमान्य टिळक जयंती विशेष - आजही टिळकांच्या चतु:सुत्रीची आठवण
