मुंबई - यंदा 15 ऑगस्टला देशाला स्वातंत्र मिळून 75 वर्ष होत आहे. त्यानमित्त सामाजिक, शैक्षणिक, सांस्कृतिक, आरोग्य सेवेत काम केलेल्या महान व्यक्तींशी आपण चर्चा करणार आहोत. आतापर्यंत मोतिबिंदूसाठी 587 शिबिरे, 198 ऑपरेशन शिबिरे, 1 लाख 30 हजार ऑपरेशन व साडेतीन लाख मोतीबिंदूचे ऑपरेशन करणारे महाराष्ट्रातील ज्येष्ठ नेत्ररोग तज्ञ पद्मश्री डॉ. तात्याराव लहाने ( dr tatyarao lahane ). डॉ. लहाने हे मागील वर्षी प्रशासकीय सेवेतून निवृत्त झाले. निवृत्तीनंतर डॉ. लहाने यांनी स्वत:ला लोकांच्या सेवेसाठी झोकून घेतलं. त्यांच्या संपूर्ण कारकिर्दीबद्दल डॉ. लहाने यांच्याशी 'ईटिव्ही भारत'ने संवाद साधला आहे.
देशात स्वतंत्र्याचा अमृत महोत्सवी वर्ष साजरे होत असताना वैद्यकीय क्षेत्रामध्ये स्वातंत्र्यानंतर कशा पद्धतीचे बदल झाले आहेत, असे आपणासं वाटते?
अमृत महोत्सवी वर्ष आपण साजरे करत आहोत, ही फार मोठी अभिमानाची गोष्ट आहे. वैद्यकीय शिक्षण सेवेचा विचार केला तर यात खूप मोठे अमुलाग्र असे बदल व प्रगती झाली आहे. स्वातंत्र्यपूर्वकाळात देशात फक्त तीन वैद्यकीय महाविद्यालय होती. त्यामध्ये सुद्धा अर्धे शिक्षण येथे होत असे, अर्धे शिक्षण इंग्लंडला होत असे. आज आपल्याकडे 581 वैद्यकीय महाविद्यालय असून त्यातून 86000 डॉक्टर दरवर्षी तयार होत आहेत. दरवर्षी पीजीसाठी 56 हजार प्रवेश घेतले जात आहेत. लोकसंख्येच्या दृष्टिकोनातून विचार केला तर 1000 लोकसंख्येमागे 1 डॉक्टर असून, ही संख्या फार कमी आहे. तरीसुद्धा सर्व प्रकारच्या सुपर स्पेशालिटीमध्ये हृदय, किडनी बदलणे असेल यामध्ये प्रगती होताना दिसत आहे. आरोग्य सेवेमध्ये जे काही राष्ट्रीय कार्यक्रम आहेत अस्थमा, दमा, एचआयव्ही, अंधत्व निवारण, फॅमिली प्लॅनिंग या सर्वांसाठी राष्ट्रीय स्तरावर निधी उपलब्ध करून दिला जात आहे. आयुष योजनेमुळे भारतात लोकांना ज्या अडीअडचणी येत होत्या, त्यादूर झाल्या आहेत. बऱ्याच वेळेस पैसे नसल्याने उपचार होत नव्हते. लोक शरीरावर आजार काढत असत, त्यामुळे आता आयुष योजनेचा मोठा फायदा जनतेला होत आहे. त्याचबरोबर राज्याचे सांगायचं झालं तर महात्मा फुले योजनेअंतर्गत योजनेत 982 आजारांचा समावेश असल्याकारणाने त्याचा सुद्धा मोठा फायदा नागरिकांना होताना दिसत आहे, असे तात्याराव लहाने यांनी सांगितलं आहे.
आरोग्यरूपी अमृत देण्यात आपण यशस्वी झालो?
लोकांच्या आरोग्याची काळजी सर्वात महत्त्वाची आहे. कोरोनामध्ये देशात लॉकडाऊन करावे लागले. त्या परिस्थितीत देशात एक लाख अशी खाटांची संख्या वाढवण्यात आली. ऑक्सिजनची पूर्तता करण्यात आली. सर्व प्रकारच्या लॅब सुसज्ज करण्यात आल्या. लस निर्मिती करण्यासाठी विदेशी देशांना वर्षानुवर्षे लागतात. पण, आपण तीन ते दहा महिन्याच्या अंतरात लस तयार केली. या अनुषंगाने आपण आरोग्य क्षेत्रामध्ये प्रगत देशाची बरोबरी करत आहोत. आरोग्याच्या सोयी सुविधा अत्यंत योग्य पद्धतीने हाताळल्या जात आहेत. पॅरामेडिकलसाठी 19 प्रकारचे शिक्षण दिले जात आहे. कॅन्सर सारख्या दुर्धर आजारांवर आपल्याकडे उपाय होत आहेत. या कारणाने प्रगत देशांबरोबर भारताची मान जगात उंचावत आहे. आरोग्य शिक्षणाकडे लक्ष दिले जात असले तरी हृदय, किडनी, मधुमेह या आजारामध्ये हवीतशी प्रगती झाली नाही. आपल्या देशाला मधुमेहाची राजधानी म्हणतात. पण, हे मधुमेहाचे प्रमाण कमी करण्यासाठी योग्य वेळी तपासणी करणे गरजेचे आहे. मधुमेहात आजार दिसत नाही म्हणून तो वाढत जातो. या आजारावर प्रभावी उपाय केले तर आपल आयुष्य वाढू शकते. परंतु, देशाच्या स्वातंत्र्याचा अमृत महोत्सवी वर्ष साजरे करत असताना या वर्षात आरोग्यरूपी अमृत देण्यात आपण यशस्वी झालो, असेही डॉक्टर तात्याराव लहाने म्हणाले.
प्रशासकीय सेवेत 36 वर्ष काम केल्यानंतरही डॉक्टर तात्याराव लहाने यांनी स्वतःला समाजसेवेसाठी वाहून दिले आहे, समाजसेवेची ही प्रेरणा आपणाला कुठून भेटली?
माझी आई अंजनाबाई लहाने 86 वर्षाची आहे. माझ्या दोन्ही किडन्या गेल्यावर माझ्या आईने मला स्वतःची किडनी देऊन माझा पुर्णजन्म केला. जेव्हा डॉक्टरांनी आईला सांगितले की तुमची किडनी काढली जाणार आहे, तर आई म्हणाली, मला भूल द्या व माझी किडनी काढा, लागली तर दुसरी पण घ्या! आईच्या या वाक्याने माझ्यात बदल झाला, असं डॉक्टर लहाने सांगतात. माझ्यासाठी माझी आई, माझी गुरु आहे व तेव्हापासून मी ठरवले सामाजिक कार्यामध्ये स्वतःला झोकून द्यायचे. भारत देशात 1.4% मोतीबिंदूचा बॅकलॉग आहे. दोन्ही डोळ्यात मोतीबिंदू झाले तर माणसाला अंधत्व येऊ शकतं. आतापर्यंत मी 587 शिबिरे 198 ऑपरेशन शिबिरे 1 लाख 30 हजार ऑपरेशन बाहेर जाऊन व साडेतीन लाख ऑपरेशन येथे केली आहेत. याच्यासाठी माझी सहकारी डॉक्टर रागिनी पारेख व त्यांच्या बरोबर असलेली 40 जणांची टीम हे सर्व कार्य करत आहेत. डॉक्टर लहाने सांगतात की, त्यांना सामाजिक काम करण्याची प्रेरणा समाजसेवक बाबा आमटे यांच्याकडून भेटली. त्यानंतर त्यांनी ग्रामीण भागात शस्त्रक्रिया करण्यास सुरुवात केली. महाराष्ट्रात एकही जिल्हा नाही जिथे डॉक्टर लहाने व त्यांची टीम मोतीबिंदू शस्त्रक्रियेसाठी पोहचली नाही. महाराष्ट्राला मोतीबिंदू मुक्त करायचे हे काम देवेंद्र फडणवीस मुख्यमंत्री असताना डॉक्टर लहाने यांच्यावर सोपवण्यात आले व त्यांना त्याचे प्रमुख बनवण्यात आले. डॉक्टर लहाने यांनी 24 महिन्यांमध्ये साडे सतरा लाख मोतीबिंदू शस्त्रक्रिया केल्या. मागील दोन वर्षात कोरोना असल्याकारणाने मोतीबिंदूंचचीही संख्या वाढली आहे. मोतीबिंदू मुक्त भारत, हे अभियान पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सुरू केले आहे. त्यानंतर भारतभर मोतीबिंदूंच्या शस्त्रक्रिया मोठ्या प्रमाणात होणार आहेत.
तुमच्याकडे अशी काय खासियत आहे जी सर्वसामान्य रुग्णांपासून नेत्यांनाही बांधून ठेवते?
प्रशासकीय सेवेत असताना रुग्णांची नाळ सोडली नाही. सकाळी आठपासून संध्याकाळपर्यंत मी रुग्णांना भेटत राहिलो. काही दुर्धर रुग्ण मोठा फाईलचा गठ्ठा घेऊन यायचे. गुंता झालेला रुग्ण असेल तर तो गुंता सोडवण्याचा मी पूर्णपणे प्रयत्न केला आहे. प्रशासकीय सेवेतून निवृत्त झाल्यानंतर आता रुग्णसेवेत एक वर्ष घालवले आहे. त्यामुळे माझं आयुष्य एक वर्षाने वाढलं आहे. मुंबईत रघुनाथ नेत्रालय सुरू केले. त्यामध्ये सर्व त्या योग्य सुविधा देण्याचा माझा मानस आहे. त्याचबरोबर आई अंजनाबाई यांच्या नावाने मुरुड जंजिरा येथे डायलिसिस सेंटर सुद्धा करण्यात आले असून, मोठ्या प्रमाणामध्ये रुग्णांना त्याचा फायदा होत आहे. लोकांच्या दुःखावर फुंकर घालण्यासाठी वेळ भेटला याचा आनंद आहे. माझ्याकडे कुठलीही खासियत नाही ज्यांना माझी गरज तिथे मी जातो. परंतु, राजकारण्यांनी मला कधीच बांधून ठेवले नाही. ही माझ्यासाठी मोठी गोष्ट असून आईचा आशीर्वाद सदैव माझ्या पाठीशी आहे. तीच खरी शक्ती असल्याचे डॉ. तात्याराव लहाने यांनी स्पष्ट केलं आहे.
हेही वाचा - Deepak Kesarkar: 'गतिमान आणि जनतेचे सरकार म्हणजे काय हे दाखवणार'- दीपक केसरकर
