वाराणसी : माणसासाठी त्याच्या जीवापेक्षा जास्त मौल्यवान गोष्ट या जगात दुसरी नाही. असे असूनही आधुनिक काळात लोकांमध्ये आत्महत्येची वाढती प्रवृत्ती चिंताजनक आहे. हे लक्षात घेऊन दरवर्षी 'जागतिक आत्महत्या प्रतिबंध दिन' ( World Suicide Prevention Day 2022 ) आयोजित केला जातो.
WHO ने नवीन नारा दिला - यावर्षी जागतिक आरोग्य संघटनेने ( WHO ) जागतिक आत्महत्या प्रतिबंध दिनानिमित्त नवीन नारा दिला आहे. कृतीतून आशा निर्माण करणे. म्हणजेच निराशा हे आत्महत्येचे प्रमुख कारण आहे. व्यक्तीमध्ये आशा जागृत करून आत्महत्या रोखता येतात, पण माणूस आत्महत्येसारखे जीवघेणे पाऊल का उचलतो, असा प्रश्न पडतो. यामागचे कारण काय आहे आणि जर तुमच्या मनात विचार आला तर तो कोणत्या मार्गाने टाळावा. या सर्व विषयांबाबत वरिष्ठ सल्लागार डॉ. मनोज तिवारी ( Senior Consultant Dr. Manoj Tiwari ) यांनी महिती दिली आहे.
दररोज 25 लोक आत्महत्येचा प्रयत्न करतात - आत्महत्येबाबत डॉक्टर मनोज तिवारी सांगतात की आत्महत्या ही एक अशी वागणूक आहे, ज्यामध्ये व्यक्ती आपले जीवन संपवतो. प्रथम व्यक्तीला आत्महत्येचे विचार वारंवार येतात आणि नंतर आत्महत्येचा प्रयत्न केला जातो. सर्व आत्महत्येचे प्रयत्न यशस्वी होत नाहीत. 25 पैकी 1 जण आत्महत्येचा प्रयत्न करतो हे आकडेवारीवरून स्पष्ट होते.
आत्महत्याचे कारणे ( Reasons for suicide )
- आर्थिक ताण
- सामाजिक ताण
- प्रियजनांना भेटण्यात अपयश
- निरोगी मनोरंजनाचा अभाव
- नोकरी गमावणे
- सामुदायिक क्रियाकलापांमध्ये सहभागी होत नाही
- धार्मिक समारंभात सहभाग न घेणे
- घरगुती विसंवाद
- समायोजन समस्या
- अनिश्चितता आणि भीती
- मानसिक विकार
- भावनांवर नियंत्रण ठेवण्यास असमर्थता
- समायोजन क्षमतेचा अभाव
- आनुवंशिकता
- कट रचून आत्महत्येचे वातावरण निर्माण करणे
- आत्महत्या संसाधनांची सहज उपलब्धता
- वारंवार मरण्याची इच्छा व्यक्त करणे (खरेतर आत्महत्या करण्यापूर्वी, व्यक्ती त्याच्या कुटुंबाशी, मित्रांशी आणि ओळखीच्या लोकांशी चर्चा करते जेणेकरून लोक त्याला मदत करू शकतील)
- निराशावादी विचार व्यक्त करणे (जगून मी काय करणार हे सांगणे, मला जीवनात काही उद्देश नाही.)
- उच्च प्रमाणात अपराधीपणा व्यक्त करणे.
- असहाय्य वाटणे.
- स्वतःला नालायक समजणे.
- धोका पत्करणे.
- वर्तन आणि दिनचर्या मध्ये अचानक बदल
- औषधांचा अत्यधिक वापर
- अगदी तुमच्या आवडत्या क्रियाकलापांमध्येही अनास्था दाखवत आहे.
- कुटुंब आणि मित्रांपासून अंतर ठेवून राहणे
- स्वत:ची नाश करण्याच्या संधी आणि साधनांचा शोध.
- आत्महत्या प्रतिबंधक उपाय ( Suicide Prevention Solutions )
- लोकांशी संपर्कात रहा कारण एकाकीपणा हा आत्महत्येचा एक मोठा धोका आहे.
- तुमचा उत्साह कायम ठेवा.
- तुम्हाला आरोग्य समस्या असल्यास उपचार करा
- आपल्या मानसिक आरोग्याची काळजी घ्या
- आत्महत्येच्या विचारांच्या बाबतीत प्रशिक्षित आणि अनुभवी मानसशास्त्रज्ञांचा सल्ला घ्या.
- संयम बाळगा.
- सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवा.
- तुमच्या नियंत्रणात असलेल्या परिस्थितीकडे लक्ष द्या.
- तुमच्या आवडी आणि छंदांना पुरेसा वेळ आणि महत्त्व द्या.
- निरोगी मनोरंजन करा.
- कुटुंबासोबत दर्जेदार वेळ घालवा.
- मुलांबरोबर खेळा.
- आपल्या सर्जनशील क्षमता विकसित करा.
- स्वतःला प्रेरित करा.
- आयुष्यातील चांगले दिवस आणि घटना लक्षात ठेवा.
- मजेदार लोकांबरोबर वेळ घालवा.
- विनोदी चित्रपट पहा.
- विनोद वाचा.
कौटुंबिक परिस्थितीमुळे आत्महत्या - डॉ.मनोज तिवारी म्हणाले की, आत्महत्या रोखण्यासाठी समाजातील प्रत्येक घटकाचा सहभाग अत्यंत महत्त्वाचा आहे. विशेषतः कुटुंबातील सदस्यांची भूमिका सर्वात महत्त्वाची असते. कारण 40% लोकांना कौटुंबिक परिस्थितीमुळे आत्महत्या करण्यास भाग पाडले जाते. सुरुवातीच्या शिक्षणापासूनच मुलांना जीवनातील संघर्षाचे महत्त्व पटवून दिले पाहिजे. जीवनात कोणतीही समस्या आली तर ती बदलता येते पण जीवन बदलता येत नाही हे त्यांना सांगायला हवे.
गावपातळीवरही मानसिक देखभाल व्यवस्था केली - शारिरीक आरोग्य सेवा व्यवस्थेप्रमाणेच सरकारने लोकांच्या मानसिक आरोग्याची काळजी घेतली पाहिजे, असे ते म्हणाले. यासाठी गावपातळीवर मानसिक आरोग्य सेवा यंत्रणा तयार करा, जेणेकरून अमूल्य जीव वेळेत वाचतील.
आत्महत्यांमध्ये भारताचा क्रमांक 43 वा आहे - 77% आत्महत्या कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये होतात. जगात दर 40 सेकंदाला एका व्यक्तीचा आत्महत्येने मृत्यू होतो. आत्महत्या करणाऱ्या लोकांच्या संख्येच्या आधारे भारताचा जगात ४३ वा क्रमांक लागतो. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या म्हणण्यानुसार गेल्या वर्षभरात सुमारे दहा लाख लोकांचा आत्महत्यांमुळे मृत्यू झाला आहे. जगातील एकूण आत्महत्यांपैकी २१ टक्के आत्महत्या भारतात होतात.
दरवर्षी 36% महिला आत्महत्या करतात - डॉक्टर मनोज तिवारी म्हणतात की एका मासिकानुसार, जगातील 18% महिला भारतात राहतात. जगातील एकूण महिलांनी केलेल्या आत्महत्यांपैकी 36% भारतीय महिलांचा वाटा असताना, त्यामागे घरगुती हिंसाचार हे एक प्रमुख कारण आहे. आत्महत्या करणाऱ्यांपैकी 7.4% शेतकरी आहेत. अहवालानुसार, भारतात दर ४ मिनिटाला एक आत्महत्या होते.
विद्यार्थ्यांमध्येही आत्महत्येची प्रवृत्ती वाढत आहे - नॅशनल क्राईम रेकॉर्ड ब्युरोनुसार ( National Crime Record Bureau ) दरवर्षी विद्यार्थ्यांमध्ये आत्महत्येचे प्रमाण वाढत आहे. 2020 मध्ये सुमारे 12,526 विद्यार्थ्यांनी आत्महत्या केल्या. त्याच वेळी 2021 मध्ये 13,089 विद्यार्थ्यांनी आत्महत्या केल्या. आत्महत्या करणाऱ्या विद्यार्थ्यांपैकी ४४ टक्के विद्यार्थी महाराष्ट्र, तामिळनाडू, मध्य प्रदेश, कर्नाटक आणि उत्तर प्रदेशातील आहेत. आत्महत्या हे १५-२४ वयोगटातील लोकांच्या मृत्यूचे दुसरे प्रमुख कारण आहे. विशेष म्हणजे देशाच्या सुरक्षेसाठी कार्यरत असलेल्या जवानांमध्ये आत्महत्येची प्रवृत्ती पसरत आहे.
