नवी दिल्ली - उपराष्ट्रपतीपदाची निवडणूक कशी होते, त्यात कोण मतदान करू शकते, मतांची मोजणी कशी होते याची माहिती जाणून घ्या. आज उपराष्ट्रपती पदासाठी मतदान होत आहे. पश्चिम बंगालचे माजी राज्यपाल जगदीप धनखड ( NDA candidate Jagdeep Dhankhad ) यांना एनडीएकडून उमेदवारी देण्यात आली आहे. तर यूपीएच्या संयुक्त उमेदवार मार्गारेट अल्वा ( UPA candidate Margaret Alva ) आहेत.
भारतीय राज्यघटनेत उपराष्ट्रपतींचा उल्लेख - भारतीय राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 63 नुसार, भारतात उपराष्ट्रपतीद आहे. घटनेच्या अनुच्छेद 64 नुसार उपराष्ट्रपती हे 'राज्यांच्या परिषदेचे पदसिद्ध अध्यक्ष' असतील. कलम ६५ मध्ये असे नमूद केले आहे की, राष्ट्रपतींचा मृत्यू, राजीनामा किंवा पदच्युत झाल्यास, उपराष्ट्रपती नवीन राष्ट्रपतीची नियुक्ती होईपर्यंत राष्ट्रपती म्हणून काम करतील.
उपाध्यक्षपदाची निवडणूक कधी होते ? - भारतीय राज्यघटनेनुसार, उपराष्ट्रपतींचा कार्यकाळ पूर्ण झाल्यापासून ६० दिवसांच्या आत निवडणुका घेणे आवश्यक आहे. या निवडणुकीसाठी निवडणूक आयोग रिटर्निंग ऑफिसरची नियुक्ती करतो. रिटर्निंग ऑफिसर निवडणुकीबाबत सार्वजनिक नोट जारी करतात आणि उमेदवारांकडून अर्ज मागवतात.
कोण मतदान करू शकतो? - राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती ही महत्त्वाची घटनात्मक पदे आहेत. दोन्ही पदांची निवडणूक अप्रत्यक्षपणे होत आहे. म्हणजेच निवडणूक ही जनतेने निवडून दिलेल्या लोकप्रतिनिधींनीकडूनच केली जाते. उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत फक्त खासदारच मतदान करू शकतात. राज्य विधानसभेच्या सदस्यांना राष्ट्रपतींच्या निवडणुकीत मतदानाचा अधिकार आहे. राज्यसभा आणि लोकसभेचे नामनिर्देशित सदस्यही उपराष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत मतदान करू शकतात.
निवड प्रक्रिया - उपराष्ट्रपतीपदासाठी उमेदवारी अर्ज भरण्यासाठी उमेदवाराला किमान 20 खासदार प्रस्तावक आणि 20 खासदार समर्थक म्हणून दाखवण्याची अट पूर्ण करावी लागते. उमेदवार संसदेच्या कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य नसावा. एखाद्या खासदाराला निवडणूक लढवायची असेल तर त्याला संसदेच्या सदस्यत्वाचा राजीनामा द्यावा लागतो.
मतमोजणीची विशेष पद्धत - मतमोजणीत सर्वच उमेदवारांना प्रथम प्राधान्याने किती मते मिळाली आहेत, हे पाहण्यात येते. उमेदवारांना मिळालेली प्रथम प्राधान्य मते जोडली जातात. यानंतर एकूण संख्येला 2 ने भागून भागफलात 1 जोडला जातो. यानंतर मिळालेली संख्या हा कोटा मानला जातो, जो उमेदवाराला मतमोजणीत राहण्यासाठी आवश्यक असतो. जर एखाद्या उमेदवाराला पहिल्या मतमोजणीत विजयासाठी आवश्यक असलेल्या कोट्याइतकी किंवा त्याहून अधिक मते मिळाली, तर तो उमेदवार विजयी झाल्याचे घोषित केले जाते. निकाल न मिळाल्यास ही प्रक्रिया पुढे नेली जाते. मग सर्वात कमी मते मिळविणारा उमेदवार शर्यतीतून बाद होतो. मात्र त्याला प्रथम प्राधान्य देणार्‍या मतांमध्ये मतदानात कोणाला दुय्यम प्राधान्य देण्यात आले आहे, हे पाहिले जाते. यानंतर, ही द्वितीय प्राधान्य मते इतर उमेदवारांच्या खात्यात हस्तांतरित केली जातात. या मतांच्या हस्तांतरणानंतर उमेदवाराची मते कोटा संख्येइतकी किंवा त्याहून अधिक असल्यास, त्या उमेदवाराला विजयी घोषित केले जाते. एका उमेदवाराला कोट्याइतकी मते मिळेपर्यंत ही प्रक्रिया सुरू राहते.
