गया: गया हे विष्णूचे शहर मानले जाते ( Gaya is considered the city of Vishnu ), ज्याला विष्णू पद या नावानेही ओळखले जाते. याला मोक्षभूमी म्हणतात. विष्णु पुराणानुसार येथे पितरांचे श्राद्ध पूर्ण भक्तिभावाने केल्यास मोक्ष प्राप्त होतो. भगवान विष्णू स्वतः पितृदेवतेच्या रूपात गयामध्ये उपस्थित असल्याचे मानले जाते.म्हणूनच याला पितृतीर्थ असेही म्हणतात. या तिथीला किंवा कृष्ण पक्ष किंवा शुक्ल पक्षात मृत्यू पावलेल्या लोकांना तर्पण अर्पण करण्याचा कायदा आहे. पितृ पक्षाच्या तिसर्‍या दिवशी (Third Day Significance of Pitru Paksha)देखील मोठ्या संख्येने पिंडदानी पितरांना पिंडदान अर्पण करतात. ( Ancestral Blessings will Be Received In Pitru Paksha These Are Important Things )
तिसर्‍या दिवशी पिंड दान कसे करावे ? : पहिल्या पंचतीर्थात उत्तर मानस तीर्थाची पद्धत आहे. हातात कुश घेऊन डोक्यावर पाणी शिंपडावे. मग मनात उतरून आत्मशुद्धीसाठी स्नान करावे. त्यानंतर तर्पण करून पिंड दान करावे. सूर्याला नमस्कार केल्याने पितरांना सूर्यलोकाची प्राप्ती होते. उत्तर मानसातून मौन धारण करून दक्षिण मानसकडे जा. दक्षिणा मानसात तीन तीर्थे आहेत, त्यात स्नान केल्यावर, फाल्गु नदीच्या तीरावर विविध विधी करून पिंडदान केल्याने पितरांना चिरशांती मिळते. यानंतर तीर्थक्षेत्रांच्या श्राद्धाच्या सिद्धीसाठी गदाधराला पंचामृताने स्नान करून वस्त्रलंकार अर्पण करावे. तर्पण मोकळ्या जागेवर करता येते, परंतु गयामध्ये श्राद्ध करण्यासाठी मोकळ्या जागेवर बसून खांद्यावर टॉवेल ठेवून श्राद्ध करावे. ब्रह्मचर्य पाळणे, जमिनीवर किंवा कास्टवर झोपणे आणि एक जेवण अनिवार्य आहे.
हे पदार्थ पूजेसाठी वापरले जातात : गंगाजल, कच्चे दूध, जव, तुळस आणि मधमिश्रित पाणी अर्पण केल्यानंतर गाईच्या तुपाचा दिवा लावण्याची व्यवस्था आहे. उदबत्ती लावावी, गुलाबपुष्प व चंदन पितरांना अत्यंत प्रिय मानले जाते. त्यानंतर पितरांच्या नावाचे स्मरण करून ध्यान करून स्वधा या शब्दाने जल अर्पण करावे. कढी, खीर, पुरी आणि भाजी श्राद्धात अर्पण केली जाते. तिसऱ्या श्राद्धात तीन ब्राह्मणांना मेजवानी दिली जाते. साखर, तांदूळ तसेच शक्यतो दान करून ते तृप्त होतात.
चुकूनही हे काम करू नका : हिंदू धर्मात पितृ पक्षाचे विशेष महत्त्व आहे. पितृ पक्षाचा काळ हा पितरांना समर्पित आहे. हे भाद्रपद महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या पौर्णिमेच्या दिवसापासून सुरू होते, जे आश्विम महिन्याच्या अमावस्येच्या दिवशी संपते. अशा वेळी घराच्या स्वयंपाकघरात मांस, मासे, मांस, लसूण, कांदा, मसूर हे पदार्थ विसरूनही करू नका. असे केल्याने पितृदेव क्रोधित होतात आणि पितृदोष निर्माण होतो. यासोबतच या काळात पितरांना तर्पण अर्पण करणाऱ्यांनी शरीरात साबण आणि तेलाचा वापर करू नये. पितृ पक्षाच्या काळात नवीन वस्त्र, जमीन, इमारत यासह सर्व प्रकारचे शुभ कार्य वर्ज्य आहे. या काळात कोणतेही शुभ कार्य करणे टाळा.
वडिलांना बैकुंठात मिळतो निवास : ज्योतिषांच्या मते आई-वडील, आजी-आजोबा इत्यादी तिथीला या सोळा दिवसांचे श्राद्ध करणे उत्तम. जेव्हा पितरांचे पुत्र किंवा नातू यांचे श्राद्ध केले जाते तेव्हा पितरांना भ्रमण करून मोक्ष प्राप्त होतो.
पितृ पक्षाची तिथी : आश्विन कृष्ण पक्षातील प्रतिपदा ते अमावास्येपर्यंतचा काळ पितृ पक्ष मानला जातो. वैदिक परंपरेनुसार आणि हिंदू मान्यतेनुसार, पितरांचे श्राद्ध करणे हे एक उदात्त आणि उत्कृष्ट कार्य आहे. मान्यतेनुसार, पुत्राचे पुत्रत्व तेव्हाच सार्थक समजले जाते जेव्हा त्याने त्याच्या हयातीत जिवंत आई-वडिलांची सेवा केली आणि त्यांच्या मृत्यूच्या तारखेला (बारसी) आणि त्यांच्या मृत्यूनंतर महालय (पितर पक्ष) विधी केले.
गयामध्ये पिंड दान का ? गया हे विष्णूचे शहर मानले जाते, जे विष्णू पद नावाने देखील ओळखले जाते. याला मोक्षभूमी म्हणतात. विष्णु पुराणानुसार येथे पितरांचे श्राद्ध पूर्ण भक्तिभावाने केल्यास मोक्ष प्राप्त होतो. असे मानले जाते की भगवान विष्णू स्वतः पितृदेवतेच्या रूपात गयामध्ये उपस्थित आहेत, म्हणून याला पितृ तीर्थ असेही म्हणतात.
गया में भगवान राम ने भी किया था पिंडदान: ऐसी मान्यताएं हैं कि त्रेता युग में भगवान राम, लक्ष्मण और सीता राजा दशरथ के पिंडदान के लिए यहीं आये थे और यही कारण है की आज पूरी दुनिया अपने पूर्वजों के मोक्ष के लिए आती है.
गया श्राद्धाचा क्रम : गया श्राद्धाचा क्रम 1 दिवसापासून ते 17 दिवसांपर्यंत असतो. जे लोक 1 दिवसात गया श्राद्ध करतात ते विष्णुपद फाल्गु नदी आणि अक्षय वट मध्ये श्राद्ध पिंड दान करून यश मिळवून हा विधी समाप्त करतात. त्या एका दर्शनाला गया श्राद्ध म्हणतात. त्याच वेळी, 7 दिवसांचे कर्म केवळ फलदायी श्राद्ध करणार्‍यांसाठी आहे. या सात दिवसांशिवाय वैतरणी भस्मकुटात स्नान-तर्पण-पिंड-दानदी, गया इत्यादी ठिकाणी गोवंशवृद्धी इ. याशिवाय 17 दिवसांचे श्राद्धही आहे. या 17 दिवसात जाणून घ्या पिंड दानचा काय नियम आहे.
पहिला दिवस : पुनपुनच्या तीरावर श्राद्ध करून गयाला आल्यावर, फाल्गुमध्ये स्नान करून पहिल्या दिवशी फाल्गुच्या तीरावर श्राद्ध करणे. या दिवशी सकाळी गायत्री मंदिरात आणि दुपारी सावित्री कुंडात स्नान करावे. सरस्वती कुंडात संध्याकाळच्या वेळी स्नान करणे विशेष फलदायी मानले जाते.
दुसरा दिवस : दुसऱ्या दिवशी फाल्गु स्नानाची व्यवस्था आहे. यासोबतच ब्रह्मा कुंड आणि प्रेतशिला येथे जाऊन पिंडदान केले जाते. तेथून रामकुंड व रामशिला येथे पिंडदान करावे व नंतर तेथून खाली उतरून काक, यम व स्वानबली या नावाने काकबली स्थानी पिंडदान करावे.
तिसरा दिवस : तिसर्‍या दिवशी स्नान करून पिंडणी फाल्गु उत्तर मानसात जाते. तेथे स्नान, तर्पण, पिंडदान, उत्तरक दर्शन केले जाते. तेथून शांतपणे सूरजकुंडावर येऊन उदिची कंखल आणि दक्षिणा मानस यात्रेला भेट द्यावी आणि तर्पण, पिंडदान आणि दक्षिणारक यांना भेट द्यावी. पूजा केल्यानंतर फाल्गुच्या तीरावर जाऊन तर्पण करावे व गदाधराचे दर्शन व पूजा करावी.
चौथा दिवस : चौथ्या दिवशीही फाल्गु स्नान अनिवार्य आहे. मातंग वापी येथे जाऊन पिंडदान करावे. या दिवशी धर्मेश्वर दर्शनानंतर पिंडदान करावे व नंतर बोधगया येथे जाऊन श्राद्ध करावे.
पाचवा दिवस: पितृ पक्षाच्या पाचव्या दिवशी, मोक्ष नगरी, गया येथे ब्रह्म सरोवराचे महत्त्व आहे. ब्रह्म सरोवरात पिंड दान केल्यानंतर काकबली वेदीवर कुत्रा, कावळा आणि यम यांना उडीद पिठाचे पिंड बनवून तर्पण अर्पण केले जाते. आंब्याच्या झाडाच्या मुळास आंब्याच्या सिचन वेदीजवळ कुशच्या साहाय्याने काकबलीसह आहुती देऊन जाळून टाकले जाते. तिन्ही वेदींतील मुख्य वेदी ब्रह्म सरोवर आहे.
सहावा दिवस : सहाव्या दिवशी फाल्गु स्नानानंतर, विष्णुपद दक्षिणा अग्निपाद वेद्यांना आवाहन केले जाते, जे विष्णू मंदिरातच असल्याचे मानले जाते. त्याचे दर्शन झाल्यावर श्राद्ध पिंड दान करावे. तेथून गज कर्णिकेला तर्पण अर्पण करावे. यासोबतच गया मस्तकावर पिंडदान करावे. मुंड पानावर पिंड दान करावी.
सातवा दिवस : फाल्गु स्नान, श्राद्ध, अक्षय वट येथे जाऊन अक्षय वटखाली श्राद्ध करावे. तेथे 3 किंवा 1 ब्राह्मणाला भोजन द्यावे. येथेच गया पाल यांना पंडांनी यश मिळवून दिले आहे.
आठवा दिवस : या दिवशी पितृदोषातून पाणी अर्पण करून मुक्ती मिळते. पितृकार्यासोबतच पितरांच्या सुखासाठी पितृ स्तोत्राचे पठण करावे.
नववा दिवस : पिंड दान कानवपद, दधीची पाड, कार्तिक पद, गणेश पद आणि गजकर्ण पदावर दूध, गंगाजल किंवा फाल्गु नदीच्या पाण्याने अर्पण करावे. शेवटी, कश्यप पदावर श्राद्ध केल्यानंतर, उत्तरेकडे तोंड करून कनकेश, केदार आणि वामनची पूजा करून पूर्वज स्तब्ध होतात.
दहावा दिवस : गया, मोक्ष नगरी, पिंड दानाच्या दहाव्या दिवशी, सीताकुंड आणि रामगया तीर्थ या दोन पुण्यपूर्ण तीर्थांमध्ये मातेच्या नवमीला पिंड दान करण्याचा नियम आहे. दहाव्या दिवशी सीताकुंड येथे सुहाग पितरीचे दान व वाळूचे पिंड अर्पण केले जाते. फाल्गु नदीच्या वाळूपासून बनवलेली कायदा आणि सुव्यवस्था पूर्ण होते.
अकरावा दिवस : मोक्ष नगरी, गया येथे पिंड दानाच्या 11 व्या दिवशी, गया सर आणि गया कूप नावाच्या दोन तीर्थक्षेत्रांमध्ये पिंड दान आहे. गया मस्तकाची अशी श्रद्धा आहे की येथे पिंड दान केल्याने नरकग्रस्त पितरांनाही स्वर्ग प्राप्त होतो. त्याच वेळी, गया कूप बद्दल असे सांगितले जाते की येथे पिंड दान केल्याने दिवंगत पूर्वजांना मोक्ष प्राप्त होतो. दोन्ही तीर्थक्षेत्रांची पौराणिक कथाही प्रचलित आहे.
बारावा दिवस : मोक्ष नगरी, गयाजी येथे, पिंड दानाच्या 12 व्या दिवशी, मुंडा पेजा तीर्थ येथे पिंड दान करण्याचा कायदा आहे. एकादशीच्या दिवशी येथे फाल्गु स्नान करून पिंडदान केले जाते. त्याचबरोबर हरवलेल्या आणि चांदीच्या वस्तूंचे दान केल्यास पितरांना मोक्ष प्राप्त होतो, असे मानले जाते.
तेरावा दिवस : गया, मोक्ष नगरी, पितृ पक्षाच्या 13 व्या दिवशी, भीम गया, गौ प्रचार, गडलोल या तीन वेदीवर श्राद्ध करण्याचा नियम आहे. मंगळा गौरी मंदिराच्या मुख्य रस्त्यावरून अक्षयवताकडे जाताना भीम गया वेदी ही गौप्रचार वेदी आहे. अक्षयवटाच्या समोर गडलोल वेदी आहे, जिथे पिंड दान केले जाते.
चौदावा दिवस : 14 व्या दिवशी फाल्गु नदीत स्नान केल्यानंतर दूध अर्पण करण्याचा नियम आहे. पितृ दीपावली 14 व्या दिवशी संध्याकाळी येथे साजरी केली जाते. यामध्ये पितरांसाठी दिवे लावले जातात आणि फटाके बनवले जातात.
पंधरावा दिवस : या दिवशी वैतरणी सरोवरात पिंडदान व गौदान करण्याचा नियम आहे. देवनदी वैतरणीत स्नान करून पूर्वज स्वर्गात जातात, अशी श्रद्धा आहे. पिंडदान आणि गोदान अर्पण केल्यानंतर तलावाजवळ असलेल्या मार्कंडेय शिवमंदिरात जाऊन पूजा करण्याचीही व्यवस्था आहे.
सोळावा दिवस : श्राद्ध पक्षात गायीला गुळासोबत रोटी खायला द्या आणि कुत्रे, मांजर आणि कावळे यांनाही खायला द्या. यामुळे तुमच्यावर पूर्वजांचा आशीर्वाद कायम राहील. अपघात, शस्त्रे आणि सर्वनाश यामुळे मरण पावलेल्यांसाठी श्राद्ध केले जाते. हा दिवस तर्पण श्राद्ध करून प्रसन्न करण्याचा दिवस मानला जातो.
सतरावा आणि शेवटचा दिवस : पितृ अमावस्येच्या शेवटच्या दिवशी, मोक्षदायिनी फाल्गु नदीवर, यात्रेकरू पितरांच्या आत्म्याच्या उद्धारासाठी फाल्गु नदीच्या पाण्याने तर्पण करतात.
