हैदराबाद : वर्ष 2023 मध्ये 13 मार्च सोमवार रोजी 'एकनाथ षष्ठी' आहे. सद्गुणांचे भांडार असलेल्या संत एकनाथांच्या स्मरणार्थ मोठ्या उत्साहात साजरी होणारी 'एकनाथ षष्ठी' होय. यानिमित्त पैठण येथे प्रचंड मोठी यात्रा भरत असते. याच पार्श्वभूमीवर, संत एकनाथ यांच्या जीवनावर आणि चारित्र्यावर एक नजर टाकुया.
श्रीगुरू दत्तात्रेयांचे दर्शन : संत एकनाथजींचा जन्म पैठण येथे विक्रम संवत १५९० च्या सुमारास झाला. संत एकनाथ यांच्या पित्याचे नाव सूर्यनारायण आणि मातेचे नाव रुक्मिणी होते. त्यांचा जन्म होताच त्यांच्या वडिलांचा मृत्यू झाला आणि काही काळानंतर त्यांच्या आईचेही निधन झाले, म्हणून त्यांचे पालनपोषण त्यांचे आजोबा चक्रपाणी यांनी केले. एकनाथजी लहानपणापासूनच खूप हुशार होते. रामायण, पुराणे, महाभारत इत्यादींचे ज्ञान त्यांनी अल्पावधीतच आत्मसात केले. त्यांच्या गुरूंचे नाव श्री जनार्दन स्वामी होते. गुरूंच्या कृपेने त्यांना ध्यान करून भगवान दत्तात्रेयांचे दर्शन झाले. एकनाथजींनी पाहिले की श्रीगुरू दत्तात्रेय आहेत आणि श्री दत्तात्रेय हेच गुरु आहेत.
गुरुआदेशांचे पालन करणारे संत एकनाथ : त्यांच्या गुरुदेवांनी श्री जनार्दन स्वामींनी त्यांना श्रीकृष्णाच्या उपासनेची दीक्षा दिली आणि शुलभंजन पर्वतावर राहून तपश्चर्या करण्याचा आदेश दिला. कठोर तपश्चर्या करून ते गुरुआश्रमात परतले. त्यानंतर गुरूंच्या आज्ञेने ते तीर्थयात्रेला निघाले. तीर्थयात्रा संपवून श्री एकनाथजी आपल्या जन्मस्थानी पैठणला परतले आणि आजी-आजोबा आणि गुरूंच्या आज्ञेने विधिवत गृहस्थाश्रमात प्रवेश केला. त्यांच्या पत्नीचे नाव गिरिजाबाई होते. ती अतिशय एकनिष्ठ आणि आदर्श गृहिणी होती.
गृहस्थ जीवन : श्री एकनाथजींचे गृहस्थ जीवन अत्यंत संयमी होते. रोज कथा-कीर्तन चालायचे. कथा-कीर्तनानंतर प्रत्येकजण आपापल्या जागेवर भोजन करत असे. अन्नदान आणि ज्ञानदान हे दोन्ही त्यांच्या ठिकाणी अखंड चालू असत. त्यांच्या कुटुंबावर देवाची कृपा सदैव वर्षाव होत असे, त्यामुळे उणीव असे काही नव्हते. श्री एकनाथजी महाराज अनेक सद्गुणांनी भरलेले होते. त्याची क्षमा करण्याची भावना आश्चर्यकारक होती. ते गोदावरीत स्नानासाठी नियमित जात असे.
भूतदयावादी श्री संत एकनाथ : श्री एकनाथजींची भूतदयाही अद्भुत होती. एकदा ते प्रयागहून कानवडमध्ये गंगाजल भरून श्रीरामेश्वरला जात होते. वाटेत एक गाढव तहानलेल्या अवस्थेत दिसले, श्री एकनाथजींनी कंवर गंगेचे सर्व पाणी त्या गाढवाला दिले. त्याच्या साथीदारांच्या आक्षेपावर ते म्हणाले, 'प्रत्येक कणात भगवान रामेश्वर वास करतात. त्याने माझ्याकडे गाढवाच्या रूपात पाणी मागितले, म्हणून मी सर्व पाणी रामेश्वरजींना अर्पण केले. गाढवाने प्यालेले सर्व पाणी थेट रामेश्वरजींवर गेले.'
