हैदराबाद : Salim ali birth anniversary २०२३ : डॉ सलीम मोइजुद्दीन अब्दुल अली यांनी लिहिलेल्या पुस्तकांनी भारतातील पक्षीविज्ञानाच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. त्यांच्या कामांमुळे त्यांना 'बर्डमॅन' म्हणूनही ओळखले जाते. त्यांच्या कार्यासाठी आणि योगदानासाठी भारत सरकारने त्यांना 1976 मध्ये देशाचा दुसरा सर्वोच्च नागरी सन्मान पद्मविभूषण देऊन सन्मानित केले. 1947 नंतर, ते 'बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी'चे सर्वात महत्त्वाचे व्यक्ती बनले. 'भरतपूर पक्षी अभयारण्य' (केओलदेव राष्ट्रीय उद्यान) च्या निर्मितीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली. 'सायलेंट व्हॅली नॅशनल पार्क' नष्ट होण्यापासून वाचवण्यातही त्यांनी महत्त्वाचे योगदान दिले.
बर्डमॅन : डॉ. सलीम अली यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य पक्ष्यांसाठी समर्पित केले. सलीम मोइजुद्दीन अब्दुल अली यांना पक्ष्यांची भाषा समजत असे. त्यांनी पक्ष्यांच्या अभ्यासाला सामान्य जनतेशी जोडले. अनेक पक्षी अभयारण्य उभारण्यात त्यांनी आघाडीची भूमिका बजावली. पक्ष्यांच्या विविध प्रजातींचा अभ्यास करण्यासाठी त्यांनी देशाच्या अनेक भागांमध्ये आणि जंगलांमध्ये प्रवास केला. कुमाऊँच्या तराई प्रदेशातून डॉ. अली यांनी बाया पक्ष्याची एक प्रजाती शोधून काढली. ही प्रजाती नामशेष घोषित करण्यात आली होती. त्यांनी स्वत: त्यांच्या अभ्यासातून सांगितले होते की सायबेरियन क्रेन मांसाहारी नाहीत, तर ते पाण्याच्या काठावर गोठलेले एकपेशीय वनस्पती खातात. पक्षी पकडण्यासाठी डॉ. सलीम अली यांनी प्रसिद्ध 'गॉन्ग अँड फायर' आणि 'डेक्कन मेथड' शोधून काढल्या. त्यांचा पक्षीशास्त्रज्ञ आजही वापर करतात. त्यांनी जर्मनीतील बर्लिन विद्यापीठात प्रसिद्ध जीवशास्त्रज्ञ एर्विन स्ट्रेसमन यांच्या देखरेखीखाली काम केले. त्यानंतर ते 1930 मध्ये भारतात परतले. पक्ष्यांवर अधिक वेगाने काम करू लागले. देशाच्या स्वातंत्र्यानंतर डॉ. सलीम अली हे ‘बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी’ (BNSCH) च्या प्रमुख व्यक्तींपैकी एक होते. भरतपूर पक्षी अभयारण्याच्या स्थापनेत त्यांचा मोठा वाटा होता.
सन्मान आणि पुरस्कार : डॉ. सलीम अली यांनी नैसर्गिक विज्ञान आणि पक्षीविज्ञान क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. या दिशेने त्यांनी केलेल्या कार्याची दखल घेत त्यांना अनेक प्रतिष्ठित सन्मान देण्यात आले. अलीगड मुस्लिम विद्यापीठ आणि दिल्ली विद्यापीठाने त्यांना मानद डॉक्टरेट दिली. त्यांच्या महत्त्वपूर्ण कार्यांसाठी, भारत सरकारने त्यांना 1958 मध्ये पद्मभूषण आणि 1976 मध्ये पद्मविभूषण यांसारख्या महत्त्वपूर्ण नागरी सन्मानांनी गौरवले.
मृत्यू : डॉ. सलीम अली यांचे 27 जुलै 1987 रोजी वयाच्या 91 व्या वर्षी मुंबईत निधन झाले. डॉ सलीम अली यांना भारतात 'बर्ड स्टडी अँड रिसर्च सेंटर' स्थापन करायचे होते. त्यांचे महत्त्वपूर्ण कार्य आणि नैसर्गिक विज्ञान आणि पक्षीविज्ञान क्षेत्रातील महत्त्वपूर्ण योगदान लक्षात घेऊन 'बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटी' आणि 'पर्यावरण आणि वन मंत्रालय' यांनी 'अनाइकट्टी' नावाच्या ठिकाणी 'सलीम अली सेंटर फॉर ऑर्निथोलॉजी अँड नॅचरल हिस्ट्री'ची स्थापना केली.
हेही वाचा :
