गया - गया, मोक्षाचे शहर, पितृ पक्षाच्या 13 व्या दिवशी ( Pitru Paksha 2022 ) भीम गया, गौ प्रचार, गडलोल या तीन वेदीवर श्राद्ध करण्याचा नियम आहे. मंगळा गौरी मंदिराच्या मुख्य रस्त्यावरून अक्षयवताकडे जाताना भीम गया वेदी ही गौप्रचार वेदी आहे. अक्षयवटच्या समोर गडलोल वेदी आहे. जिथे पिंडदान केला जातो. सर्वप्रथम फाल्गु नदीत ( falgu river ) स्नान करून प्रार्थना करून भस्म कूट पर्वतावरील मंगला गौरी मंदिराच्या खाली पायऱ्यांजवळ असलेल्या भीम गयाला श्राद्ध ( 13th Day Of Pinddan In Gaya) करावे. येथे भीमसेनने डावा गुडघा वाकवून श्राद्ध केल्याचे सांगितले जाते. त्याच्या गुडघ्याचे चिन्ह आजही येथे आहे. भीम गया येथे श्राद्ध केल्याने पितरांना मोक्ष प्राप्त ( Importance Of 13th Day Of Pitru Paksha) होतो.
पितरांना विष्णुलोकाची प्राप्ती - ब्रह्माजींनी गाईच्या वंशवृद्धी वेदीवर यज्ञ केला होता. येथील यज्ञाच्या वेळी त्यांनी ज्या डोंगरावर गाई पाळल्या होत्या त्या पर्वताला गौचरवेदी असे म्हणतात. इथल्या डोंगरावर अजूनही गायींच्या खुरांच्या खुणा आहेत. जिथे ब्रह्माजींनी पांडवांना १.२५ लाख गायी दान केल्या होत्या. येथे पिंड दान केल्याने पितरांना विष्णुलोकाची प्राप्ती होते. असे मानले जाते. असे मानले जाते की येथे ब्राह्मणांना भोजन दिल्यास एक कोटी ब्राह्मणांना भोजन केल्याचे फळ मिळते.
गडलोल वेदीवर श्राद्ध - गडालोल - लोल या शब्दाचा अर्थ तलाव असा होतो. या वेदीची कथा अशी आहे की, प्राचीन काळी गडा नावाचा राक्षस एक बलवान तपस्वी आणि दानशूर वीर होता. ब्रह्मदेवाच्या विनंतीवरून त्यांनी आपली अस्थीही देवाच्या कार्यासाठी दान केली. त्या हाडांपासून विश्वकर्माने गदा बनवून स्वर्गात ठेवली. त्याच काळात हेती नावाचा राक्षस खूप बलवान झाला, त्याने देवांवर विजय मिळवला आणि स्वर्गाचे राज्य हिसकावून घेतले. देवतांनी भगवान विष्णूला हेटी राक्षसाचा वध करून राज्य मिळवून देण्याची विनंती केली. देव म्हणाले की, आम्हाला असे शस्त्र द्या, जेणेकरून आम्ही त्याचा वध करू शकू, कारण सध्याच्या कोणत्याही शस्त्राने आम्ही मरणार नाही असे वरदान त्यांना मिळाले आहे. मग देवांनी स्वर्गात ठेवलेली तीच गदा दिली, देवाने त्याच गदाने हेतीचा वध केला. त्यानंतर ज्या ठिकाणी ती गधा स्वच्छ केली गेली. त्या जागेला गडालोल वेदी म्हणतात. गदाधार केल्याने देवही गदाधार या नावाने प्रसिद्ध झाला. या गडालोल वेदीवर पिंड दान करून सोन्याचे पवित्र दान केल्याने पितरांना मोक्ष प्राप्त होतो.
पिंडदान शुद्ध राहून करावे - पिंडदान करताना ब्रह्मचारी राहावे. या काळात एकदाच जेवण घेतले पाहिजे. पृथ्वीवर झोपून सत्य बोलावे. त्याचबरोबर शुद्ध राहावे. इतकं काम केल्यावरच गया तीर्थाचे फळ मिळेल. ज्यांच्या घरात कुत्रे पाळले जातात, त्यांचे पाणीही पीत्र घेत नाहीत. नियमांचे पालन करून पिंडदान केल्याने पितरांना शिवलोकाची प्राप्ती होते.
पितृ पक्षाची तिथी - आश्विन कृष्ण पक्षातील प्रतिपदा ते अमावास्येपर्यंतचा काळ पितृ पक्ष मानला जातो. वैदिक परंपरेनुसार आणि हिंदू मान्यतेनुसार, पितरांचे श्राद्ध करणे हे एक उदात्त आणि उत्कृष्ट कार्य आहे. मान्यतेनुसार, पुत्राचे पुत्रत्व तेव्हाच सार्थक समजले जाते जेव्हा तो जिवंत आई-वडिलांची त्याच्या हयातीत आणि मृत्यूनंतर, त्याच्या पुण्यतिथीला (बारसी) आणि महालय (पितृपक्ष) विधिवत श्राद्ध करतो.
पहिला दिवस - पुनपुनच्या तीरावर श्राद्ध करून गयाला आल्यावर, फाल्गुमध्ये स्नान करून पहिल्या दिवशी फाल्गुच्या तीरावर श्राद्ध करणे. या दिवशी सकाळी गायत्री मंदिरात आणि दुपारी सावित्री कुंडात स्नान करावे. सरस्वती कुंडात संध्याकाळच्या वेळी स्नान करणे विशेष फलदायी मानले जाते.
दुसरा दिवस - दुसऱ्या दिवशी फाल्गु स्नानाची व्यवस्था आहे. यासोबतच ब्रह्मा कुंड आणि प्रेतशिला येथे जाऊन पिंडदान केले जाते. तेथून रामकुंड व रामशिला येथे पिंडदान करावे व नंतर तेथून खाली उतरून काक, यम व स्वानबली या काकबली स्थानी पिंडदान करावे.
तिसरा दिवस - तिसर्‍या दिवशी स्नान करून पिंडणी फाल्गु उत्तर मानसात जाते. तेथे स्नान, तर्पण, पिंडदान, उत्तरक दर्शन केले जाते. तेथून मूकपणे सूरजकुंड येथे येऊन उदिची कंखल व दक्षिणा मानस तीर्थक्षेत्रांना भेट द्यावी व तर्पण, पिंडदान व दक्षिणारक यांचे दर्शन घ्यावे. पूजा केल्यानंतर फाल्गुच्या तीरावर जाऊन तर्पण करावे व गदाधराचे दर्शन व पूजा करावी.
चौथा दिवस - चौथ्या दिवशीही फाल्गु स्नान अनिवार्य आहे. मातंग वापी येथे जाऊन पिंडदान करावे. या दिवशी धर्मेश्वर दर्शनानंतर पिंडदान करावे व नंतर बोधगया येथे जाऊन श्राद्ध करावे.
पाचवा दिवस - पितृ पक्षाच्या पाचव्या दिवशी, मोक्ष नगरी, गया येथे ब्रह्म सरोवराचे महत्त्व आहे. ब्रह्म सरोवरात पिंड दान केल्यानंतर काकबली वेदीवर कुत्रा, कावळा आणि यम यांना उडीद पिठाचे पिंड बनवून तर्पण अर्पण केले जाते. आंब्याच्या झाडाच्या मुळास आंब्याच्या सिचन वेदीजवळ कुशच्या साहाय्याने काकबलीसह आहुती देऊन जाळून टाकले जाते. तिन्ही वेदींतील मुख्य वेदी ब्रह्म सरोवर आहे.
सहावा दिवस - सहाव्या दिवशी फाल्गु स्नानानंतर, विष्णुपद दक्षिणा अग्निपाद वेद्यांना आवाहन केले जाते, जे विष्णू मंदिरातच असल्याचे मानले जाते. त्याचे दर्शन झाल्यावर श्राद्ध पिंड दान करावे. तेथून गज कर्णिकेला तर्पण अर्पण करावे. यासोबतच गया मस्तकावर पिंडदान करावे. मुंड पानावर पिंड दान करावे.
आठवा दिवस - या दिवशी पितृदोषातून पाणी अर्पण करून मुक्ती मिळते. पितृकार्यासोबतच पितरांच्या सुखासाठी पितृ स्तोत्राचे पठण करावे.
नववा दिवस - पिंड दान कानवपद, दधीची पाड, कार्तिक पद, गणेश पद आणि गजकर्ण पदावर दूध, गंगाजल किंवा फाल्गु नदीच्या पाण्याने अर्पण करावे. शेवटी, कश्यप पदावर श्राद्ध केल्यानंतर, उत्तरेकडे तोंड करून कनकेश, केदार आणि वामनची पूजा करून पूर्वज स्तब्ध होतात.
दहावा दिवस - गया, मोक्ष नगरी, पिंड दानाच्या दहाव्या दिवशी, सीताकुंड आणि रामगया तीर्थ या दोन पुण्यपूर्ण तीर्थांमध्ये मातेच्या नवमीला पिंड दान करण्याचा नियम आहे. दहाव्या दिवशी सीताकुंड येथे सुहाग पितरीचे दान व वाळूचे पिंड अर्पण केले जाते. फाल्गु नदीच्या वाळूपासून बनवलेली कायदा आणि सुव्यवस्था पूर्ण होते.
11 वा दिवस - मोक्ष नगरी, गया येथे पिंड दानाच्या 11 व्या दिवशी, गया सर आणि गया कूप नावाच्या दोन तीर्थक्षेत्रांमध्ये पिंड दान आहे. गेला मस्तकाची अशी श्रद्धा आहे की येथे पिंड दान केल्याने नरकग्रस्त पितरांनाही स्वर्ग प्राप्त होतो. त्याच वेळी, गया कूप बद्दल असे सांगितले जाते की येथे पिंड दान केल्याने दिवंगत पूर्वजांना मोक्ष प्राप्त होतो. दोन्ही तीर्थक्षेत्रांची पौराणिक कथाही प्रचलित आहे.
12 वा दिवस - मोक्ष नगरी, गयाजीमध्ये, पिंड दानाच्या 12 व्या दिवशी, मुंडा पेजा तीर्थवर पिंड दान करण्याचा नियम आहे. एकादशीच्या दिवशी येथे फाल्गु स्नान करून पिंडदान केले जाते. त्याचबरोबर हरवलेल्या आणि चांदीच्या वस्तूंचे दान केल्यास पितरांना मोक्ष प्राप्त होतो, असे मानले जाते.
13 वा दिवस - गया, मोक्ष नगरी, पितृ पक्षाच्या 13 व्या दिवशी, भीम गया, गौ प्रचार, गडलोल या तीन वेदीवर श्राद्ध करण्याचा नियम आहे. मंगळा गौरी मंदिराच्या मुख्य रस्त्यावरून अक्षयवताकडे जाताना भीम गया वेदी ही गौप्रचार वेदी आहे. अक्षयवटच्या समोर गडलोल वेदी आहे, जिथे पिंड दान केले जाते.
14वा दिवस - 14व्या दिवशी फाल्गु नदीत स्नान करून दूध अर्पण करण्याचा नियम आहे. पितृ दीपावली 14 व्या दिवशी संध्याकाळी येथे साजरी केली जाते. यामध्ये पितरांसाठी दिवे लावले जातात आणि फटाके बनवले जातात.
15 वा दिवस - या दिवशी वैतरणी सरोवरात पिंडदान व गौदान करण्याचा नियम आहे. देवनदी वैतरणीत स्नान करून पूर्वज स्वर्गात जातात, अशी श्रद्धा आहे. पिंडदान आणि गोदान अर्पण केल्यानंतर तलावाजवळ असलेल्या मार्कंडेय शिवमंदिरात जाऊन पूजा करण्याचीही व्यवस्था आहे.
16वा दिवस - श्राद्ध पक्षात गायीला गुळासोबत रोटी खायला द्या आणि कुत्रे, मांजर आणि कावळे यांनाही खायला द्या. यामुळे पितरांचा आशीर्वाद तुमच्यावर कायम राहील. अपघात, शस्त्रे आणि सर्वनाश यामुळे मरण पावलेल्यांसाठी श्राद्ध केले जाते. हा दिवस तर्पण श्राद्ध करून प्रसन्न करण्याचा दिवस मानला जातो.
17 वा आणि शेवटचा दिवस - पितृ अमावस्येच्या शेवटच्या दिवशी, मोक्षदायिनी फाल्गु नदीवर, यात्रेकरू पितरांच्या आत्म्याच्या उद्धारासाठी फाल्गु नदीच्या पाण्याने तर्पण करतात.
