कोपनहेगन (डेनमार्क): ऑक्टोंबरची महीण्याची सुरुवात म्हणजे नोबेल पारितोषिकांचा (Nobel Prize) हंगाम असतो. सहा दिवस, सहा बक्षिसे घेण्यासाठी व देण्यासाठी जगभरातील नवीन चेहरे म्हणजे शास्त्रज्ञ, लेखक, अर्थशास्त्रज्ञ आणि मानवाधिकार नेते जगातील सर्वात उच्चभ्रू रोस्टरमध्ये एकत्र येतात. या वर्षीच्या नोबेल पुरस्कार वितरण सोहळ्याची सुरुवात सोमवारपासून औषधनिर्माण व संशोधन क्षेत्राशी संबंधित पुरस्कार वितरणाने झाली. त्यानंतर मंगळवारी भौतिकशास्त्र विषयात संशोधन करणाऱ्या व्यक्तिला नोबेल पुरस्कार देण्यात येईल. बुधवारी रसायनशास्त्र आणि गुरुवारी साहित्य क्षेत्रात उत्कृष्ट कामगिरी करणाऱ्या व्यक्तिला नोबेल पुरस्कार देण्यात येणार आहे. 2022 चा नोबेल शांतता पुरस्कार शुक्रवारी देण्यात येणार आहे. आणि अर्थशास्त्र विषयाचा नोबेल पुरस्कार 10 ऑक्टोबर रोजी जाहीर केला जाईल. Five things to know about the Nobel Prizes
नोबेल पारितोषिकांची निर्मिती कोणी केली? : वैद्यकशास्त्र, भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, साहित्य आणि शांतता यातील पारितोषिके अल्फ्रेड नोबेल या श्रीमंत स्वीडिश उद्योगपती आणि डायनामाइटचा शोधक यांच्या इच्छेने स्थापित केली गेली. नोबेलच्या मृत्यूनंतर पाच वर्षांनी 1901 मध्ये पहिले पुरस्कार प्रदान करण्यात आले. प्रत्येक पारितोषिक 10 दशलक्ष क्रोनर (जवळपास $900,000) चे आहे आणि 10 डिसेंबर रोजी डिप्लोमा आणि सुवर्ण पदक प्रदान केले जाईल. 1896 मध्ये अर्थशास्त्र पुरस्कार जाहीर करण्यात आला. त्याला अधिकृतपणे अर्थशास्त्रातील बँक ऑफ स्वीडन पुरस्कार म्हणून ओळखले जाते. सायन्सेस इन मेमरी ऑफ अल्फ्रेड नोबेल स्वीडनच्या सेंट्रल बँकेने 1968 मध्ये तयार केले होते. 1901 ते 2021 दरम्यान, नोबेल पारितोषिक आणि अर्थशास्त्रातील पुरस्कार 609 वेळा देण्यात आले आहेत.
कोण जिंकेल आणि का कोणास ठाऊक? : न्याय व कायदे क्षेत्रात तब्बल 50 वर्षे कार्य करणाऱ्या व्यक्तिला नोबेल दिले जाते. त्यामुळे ते नेमके कोणाला मिळेल, हे माहिती होण्यास थोडा वेळ लागेल. जगभरातील हजारो लोक नोबेल पारितोषिकांसाठी नामांकन सादर करण्यास पात्र आहेत. त्यात विद्यापीठाचे प्राध्यापक, कायदेतज्ज्ञ, पूर्वीचे नोबेल पारितोषिक विजेते आणि स्वत: समितीचे सदस्य यांचा समावेश होतो.
नॉर्वेजियन कनेक्शनबद्दल काय? नोबेल शांतता पुरस्कार नॉर्वेमध्ये दिला जातो, तर इतर पुरस्कार स्वीडनमध्ये दिले जातात. आल्फ्रेड नोबेलला ते असेच हवे होते. त्याची नेमकी कारणे अस्पष्ट आहेत परंतु, त्याच्या हयातीत स्वीडन आणि नॉर्वे हे युनियनमध्ये सामील झाले होते. काही काळ जे बक्षीस रक्कम व्यवस्थापित करते असे स्टॉकहोममधील नोबेल फाऊंडेशन, आणि अत्यंत स्वतंत्र शांतता पारितोषिक समिती यांच्यात संबंध तणावपूर्ण होते.
नोबेल जिंकण्यासाठी काय करावे लागते? : नोबेल न्यायाधीशांद्वारे पात्र व्यक्तिंचे कार्य ओळखण्यासाठी शास्त्रज्ञांना अनेकदा अनेक दशके प्रतीक्षा करावी लागते. कारण त्यांना कोणतीही प्रगती काळाच्या कसोटीवर किती काळ टिकेल हे सुनिश्चित करायचे असते. तसेच ज्यांनी मानवजातीला सर्वात मोठा फायदा दिला असेल आणि ज्यांनी केवळ पुरस्कार मिळावा म्हणुन काही कार्य केले नसेल, अश्या व्यक्तिंना पुरस्कार दिले जावेत. अशी पुरस्कार कोणाला द्यावे हे ठरविण्याचे अधिकार ज्यांना दिलेले आहेत, त्यांची इच्छा असते. शांतता पारितोषिक समिती ही एकमेव अशी आहे ,जी मागील वर्षात केलेल्या कामगिरीला नियमितपणे पुरस्कृत करते.
नोबेलच्या इच्छेनुसार, ज्या व्यक्तीने राष्ट्रांमधील बंधुत्वासाठी, परराष्ट्रांमुळे उभ्या झालेल्या समस्यांचे समुळ उच्चाटन करण्यासाठी किंवा त्या कमी करण्यासाठी आणि जगात शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी ज्यांनी सर्वात जास्त किंवा सर्वोत्तम कार्य केले असेल, अशा व्यक्तीला नोबेला पारितोषिक दिले जावे, असे म्हणटले आहे. Five things to know about the Nobel Prizes
