रायपूर ( छत्तीसगड ) : जागतिक आदिवासी दिनानिमित्त मंगळवारी मुख्यमंत्र्यांच्या निवासस्थानी एका कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले होते. कार्यक्रमाची सुरुवात मुख्यमंत्री माँ दंतेश्वरीची प्रार्थना करून करण्यात आली. आदिवासी संशोधन प्रशिक्षण संस्थेने प्रकाशित केलेल्या 'आदि उठाव' आणि इतर 44 पुस्तिकेचेही प्रकाशन केले. मुख्यमंत्र्यांनी या कार्यक्रमात वनहक्कांसाठी ग्रामसभा जनजागृती मोहिमेचे कॅलेंडर, अभियान गीत आणि सामुदायिक वन संसाधन अधिकारच्या व्हिडिओ संदेशाचे प्रकाशनही केले. ( world tribal day ) ( world tribal day in chhattisgarh ) ( azadi ka amrit mahotsav ) ( tribal in chhattisgarh ) ( CM Bhupesh Baghel )
आदि बंड म्हणजे काय? भारतीय स्वातंत्र्याच्या ७५ व्या वर्धापन दिनानिमित्त स्वातंत्र्याच्या अमृत महोत्सवाच्या कार्यक्रमाच्या मालिकेत आणि जागतिक आदिवासी दिनानिमित्त आदिवासी संशोधन आणि प्रशिक्षण संस्थेने संबंधित परिमाणांची नोंद करण्याचे काम केले आहे. आदिवासी जीवन केले आहे. संस्थेमार्फत 44 पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. यामध्ये जल-जंगल-जमीन शोषण, दडपशाहीपासून संरक्षण आणि भारतीय स्वातंत्र्यासाठी वेळोवेळी आदिवासींनी केलेले बंड आणि देशाच्या स्वातंत्र्याच्या चळवळींमध्ये अग्रेसर भूमिका बजावणाऱ्या वीर आदिवासी जननायकांची शौर्यगाथा प्रदर्शित करणे यांचा समावेश आहे. आदिवासी विद्रोह आणि स्वातंत्र्य लढ्याची जननायक पुस्तिका तयार करण्यात आली आहे. या पुस्तकात 1774 च्या हलबा बंडापासून ते 1910 च्या भुकाळ उठावापर्यंत आणि स्वातंत्र्यपूर्व काळातील चळवळीतील आदिवासी लोकांच्या भूमिकेचे वर्णन केले आहे. या कॉफीटेबल पुस्तकाची इंग्रजी आवृत्ती The Tribal Revolts Tribal Heroes of Freedom Movement and the Tribal Rebellions of Chhattisgarh या नावाने प्रकाशित झाली आहे.
पुस्तकांमध्ये काय आहे विशेष : प्रसिद्ध झालेल्या पुस्तकांमध्ये आदिवासी पाककृती, छत्तीसगडमधील आदिम कला, छत्तीसगडचा आदिवासी तीज उत्सव, राज्यातील 09 जमातींचा मानववंशशास्त्रीय अभ्यास, आदिवासींच्या जीवनशैलीशी संबंधित 21 मुद्दे यांचा मोनोग्राफ अभ्यास करण्यात आला आहे. राज्याच्या यासोबतच राज्यातील आदिवासी बोलींचा प्रसार आणि प्राथमिक स्तरावरील मुलांना त्यांच्या मातृभाषेत वर्णमाला ज्ञान मिळावे यासाठी प्राइमर्सच्या प्रकाशनाचे काम करण्यात आले आहे.
आदिवासी पाककृती: राज्यातील उत्तर आदिवासी भाग जसे सुरगुजा, जशपूर कोरिया, बलरामपूर, सूरजपूर इ., मध्य आदिवासी भाग जसे रायगड कोरबा, बिलासपूर, कबीरधाम, राजनांदगाव, गरियाबंद, महासमुंद, धमतरी आणि दक्षिण आदिवासी भाग जसे कांकेर, कोंडागाव, नारायणपूर, बस्तर, दंतेवाडा, सुकमा आणि विजापूर जिल्ह्य़ांमध्ये राहणाऱ्या आदिवासींमध्ये त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात उपलब्ध संसाधने आणि त्यांची जीवनशैली दर्शविणारे अनेक प्रकारचे पदार्थ आणि त्यांच्या पद्धतींची नोंद करण्यात आली आहे.
छत्तीसगडची आदिम कला: छत्तीसगड राज्याच्या उत्तर मध्य आणि दक्षिण भागातील जिल्ह्यांमध्ये राहणारे आदिवासी समुदाय, त्यांच्या दैनंदिन जीवनातील उपयुक्त वस्तू, घरांच्या भिंतींवर कोरलेली भित्तिचित्रे, विशिष्ट विधींमध्ये वापरल्या जाणार्‍या भौमितिक आकृत्या सर्वसामान्यांसाठी आकर्षण ठरल्या आहेत. यामध्ये, त्यांचे पारंपारिक ज्ञान सामान्यतः भिंती आणि जमिनीवर बनवलेल्या शिल्प किंवा डिझाइन, बांबूच्या दोरीपासून बनवलेल्या कलाकृती आणि स्त्रियांच्या शरीरावर टॅटू किंवा डिझाइनच्या स्वरूपात नोंदवले गेले आहे.
छत्तीसगडमधील आदिवासी तीज सण: कथोरी, राज्याच्या उत्तरेकडील कोरवा जमातीचा सोहराई सण, ओराव जमातीचा सरहूल, कर्म सण, खैरवार जमातीचा बांगारी, जिवतिया सण इ., मध्य प्रदेशातील बैगा जमातीचा छेरता, अक्टी. सण, जमातीचा कमर माता बचनी, अक्टी सण, बिंझवार जमातीचा ज्योती, चुरधोनी सण, राजगोंड जमातीचा उवाण, नवखाई सण, दक्षिण प्रदेशातील अबुझमाडिया जमातीचा किंवा राज्याच्या बस्तर विभागाचा माती तिहार, करसद उत्सव, मुरिया जमातीचा कोहकांग , माती साद सण , हलबा जमातीचा बीज बहदानी , तीजा चौथ आणि पारजा जमातीचा आमूस किंवा हरेली , इतर जमातींचे सण देखील बळी परब सणाप्रमाणेच राज्यात सण नोंदवले गेले आहेत.
मानववंशशास्त्रीय अभ्यास: राजगोंड धुर्व, कांद्रा, नागवंशी, धनगड, सौंता, पारधी, धनवार आणि कोंढ जमाती या राज्यातील 09 जमातींचा मानववंशशास्त्रीय अभ्यास ग्रंथ तयार करण्यात आला. ज्यामध्ये आदिवासींची उत्पत्ती, सामाजिक संघटना, राजकीय जीवन, धार्मिक जीवन आणि सामाजिक संस्कार इत्यादींचे वर्णन केले आहे.
मोनोग्राफ अभ्यास : राज्यातील आदिवासींच्या जीवनशैलीशी संबंधित २१ मुद्यांवर मोनोग्राफ अभ्यास करण्यात आला आहे. ज्यामध्ये गोंड जमातीतील प्रथा कायदा, हलबा जमातीतील प्रथा कायदा, पहारी कोरवा जमातीतील प्रथा कायदा, कमर जमातीतील प्रथा कायदा, माझवार जमातीतील प्रथा कायदा, खाडिया जमातीतील प्रथा कायदा, ओरावचा सरना उत्सव, ओराव जमातीतील सांस्कृतिक बदल, दंतेवाडा फागुन मडई, नारायणपूरची मावळी मडई, घोटपाल मडई, भंगाराम जत्रा, बैगा गोंदण, भुजिया गोंदण, भुजिया जमातीचा लाल बंगला, कमर जमातीत बांबू मडई बनवणे, कमर जमातीतील हाट बाजार, बैगा जमातीतील हाट बाजार, खवारातील कठडे बनवणे. जमात विधी आणि सुरगुजा विभागात हाडे बांधण्याची पद्धत आणि संथ बांधकाम यासंबंधी प्रकाशने करण्यात आली आहेत.
भाषा बोली: राज्यातील जमातींमध्ये प्रचलित असलेल्या त्यांच्या विशिष्ट बोलींचे जतन करण्याच्या उद्देशाने साद्री बोलीतील शब्दकोश आणि संभाषण संक्षिप्त, डोर्ली बोलीतील शब्दकोश आणि संभाषण संक्षेप, गोंडी बोली शब्दकोश आणि संभाषण संक्षिप्त, गोंडी बोली शब्दकोष आणि दंडमी माडियातील संभाषण संक्षिप्त बांधण्यात आले आहे.
प्राइमर्स: राज्यातील आदिवासी बोलींच्या संवर्धनासाठी आणि प्राथमिक स्तरावरील मुलांना त्यांच्या मातृभाषेत वर्णमाला ज्ञान मिळावे यासाठी प्राइमर्स प्रकाशित करण्याचे काम करण्यात आले आहे. या भागामध्ये गोंडी बोलीतील मोजणी तक्ता, गोंडी बोलीतील वर्णमाला तक्ता, बैगणी बोलीतील वर्णमाला तक्ता, बैगणी बोलीतील मोजणी तक्ता आणि बैगणी बोलीतील बाराखडी तक्ता यांचा समावेश करण्यात आला आहे. याशिवाय राजगोंड, धुर्वा, कांद्रा, नागवंशी, धनगड, सौंता, पारधी, धनवर, कोंढ यावरील पुस्तके इतर पुस्तकांमध्ये प्रकाशित झाली.
हेही वाचा : World Tribal Day : जागतिक आदिवासी दिन; महाराष्ट्रातील आदिवासींची संस्कृती, घ्या जाणून
