चमोली (उत्तराखंड) : Rudranath doors closed: भगवान रुद्रनाथांचे दरवाजे हिवाळ्यासाठी सोमवारी सायंकाळी ७ वाजता बंद करण्यात Chaturth Kedar Lord Rudranath doors closed आले. वैदिक मंत्रोच्चार करून दरवाजे बंद करताना अनेक भाविक उपस्थित होते. आज भगवान रुद्रनाथांची डोली रात्रीच्या विश्रांतीसाठी दुमक गावात पोहोचेल. यानंतर कुंजो गावात असलेल्या गंजेश्वर शिव मंदिरात बुधवारी भंडारा आयोजित करण्यात येणार आहे. गुरुवारी, भगवान रुद्रनाथजींची डोली हिवाळी आसनस्थान असलेल्या गोपीनाथ मंदिरात पोहोचेल. यानंतर गोपेश्वर येथील गोपीनाथ मंदिरात हिवाळ्यात सहा महिने भगवान रुद्रनाथांची पूजा पूर्ण होईल.
रुद्रनाथाचे दरवाजे बंद : भगवान रुद्रनाथांचे मुख्य पुजारी हरीश भट्ट यांनी सांगितले की, भगवान रुद्रनाथांचे दरवाजे हिवाळ्याच्या हंगामासाठी सोमवारी संध्याकाळी ७ वाजता वैदिक मंत्रोच्चाराने बंद करण्यात आले आहेत. हिवाळ्यात भगवान रुद्रनाथांची पूजा हिवाळी आसनस्थान असलेल्या गोपीनाथ मंदिरात केली जाईल.
रुद्रनाथ मंदिर चमोली येथे आहे: रुद्रनाथ मंदिर हे भारतातील उत्तराखंड राज्यातील चमोली जिल्ह्यात स्थित भगवान शिवाचे मंदिर आहे, जे पंच केदारांपैकी एक आहे. समुद्रसपाटीपासून 2290 मीटर उंचीवर असलेले रुद्रनाथ मंदिर भव्य नैसर्गिक संपत्तीने परिपूर्ण आहे. रुद्रनाथ मंदिरात भगवान शंकराच्या मुखाची पूजा केली जाते, तर नेपाळची राजधानी काठमांडू येथील पशुपतीनाथ मंदिरात संपूर्ण शरीराची पूजा केली जाते. रुद्रनाथ मंदिराच्या समोरून दिसणारी नंदा देवी आणि त्रिशूलची बर्फाच्छादित शिखरे इथल्या आकर्षणात भर घालतात.
रुद्रनाथ मंदिरात कसे जायचे: रुद्रनाथ मंदिरात जाण्यासाठी प्रथम चमोली जिल्ह्याचे मुख्यालय असलेल्या गोपेश्वरला जावे लागते. गोपेश्वर हे ऐतिहासिक गोपीनाथ मंदिरासह एक आकर्षक हिल स्टेशन आहे. या मंदिरातील ऐतिहासिक लोखंडी त्रिशूळही आकर्षणाचे केंद्र आहे. गोपेश्वरला पोहोचणारे प्रवासी गोपीनाथ मंदिर आणि लोह त्रिशूल पाहण्यास विसरत नाहीत. गोपेश्वरपासून सागर गाव पाच किलोमीटर अंतरावर आहे. 'हॉटेल रुद्र अँड रेस्टॉरंट' आहे. येथे राहण्याची व भोजनाची व्यवस्था आहे आणि कुली, मार्गदर्शक आणि घोडे यांची व्यवस्था आहे. बसने रुद्रनाथ यात्रेचा हा शेवटचा मुक्काम आहे. यानंतर प्रवासी आणि पर्यटकांना सामोरे जाणारी अवघड चढण हा एक वेगळाच अनुभव असतो.
सागर गावानंतर पुंग बुग्याल : सागर गावापासून चार किलोमीटरवर चढून गेल्यावर पुंग बुग्याल येते. हे लांब-रुंद कुरण आहे, ज्याच्या समोर डोंगरांची उंच शिखरे पाहून डोक्यावरची टोपी वाटते. उन्हाळ्यात आजूबाजूच्या गावातील लोक येथे पशुधन छावणी घेऊन येतात, ज्याला पळशी म्हणतात. प्रवासी आपला थकवा दूर करण्यासाठी येथे थोडा वेळ विश्रांती घेतात. या थकलेल्या प्रवाशांना चहा वगैरे देतात.
चक्रघनीचे चढण : पुढच्या कठीण चढाईत सर्वत्र आढळणारा हा चहाचा घोट अमृताचे काम करतो. पुंग बुग्यालमध्ये काही काळ विश्रांती घेतल्यानंतर खरी कसोटी म्हणजे कलाचत बुग्यालची आठ किलोमीटरचे उभे चढण आणि नंतर चक्रघनी. नावाप्रमाणे चक्रघनी ही चक्रासारखी गोल असते. ही खडतर चढण चढताना प्रवाशांना हिमालयातील प्रवासाचा खरा अनुभव येतो. आणि चढावरच्या वाटेवर बांज, बुरांश, खरसू, मोरू, फयनीत आणि थुनार या दुर्मिळ झाडांची दाट सावली प्रवाशांना दिलासा देते. वाटेत कुठेतरी आढळणारे गोड्या पाण्याचे झरे प्रवाशांचा घसा ओलावतात.
चक्रघनी येथून ल्विटी बुग्यालला: या वळणाच्या चढाईनंतर, थकलेला प्रवासी समुद्रसपाटीपासून सुमारे 3000 मीटर उंचीवर असलेल्या ल्विती बुग्यालला पोहोचतो. ल्विती बुग्याल येथून गोपेश्वर आणि सागरचे दृश्य तर पाहण्यासारखे आहेच, त्याचबरोबर रात्रीच्या वेळी दिसणार्‍या पौरी नगरच्या मिणमिणत्या दिव्यांची मोहिनीही कमी नाही. ल्विती बुग्यालमध्ये, सागर आणि आसपासच्या गावातील लोक सहा महिने शेळ्या-मेंढ्या घेऊन तळ ठोकतात.
जर संपूर्ण चढण एका दिवसात चढणे अवघड असेल तर एक रात्र या पळशींसोबत घालवता येते. खडकांवर उगवलेले गवत आणि त्यावर चरणाऱ्या शेळ्या हे दृश्य पर्यटकांना वेगळ्याच विश्वाची अनुभूती देते. अनेक दुर्मिळ वनौषधीही इथे मिळतात.
पनार बुग्याल येथे झाडांची रांग संपते: ल्विती बुग्याल नंतर सुमारे तीन किलोमीटर चढून गेल्यावर पनार बुग्याल येते. दहा हजार फूट उंचीवर असलेले पनार हे रुद्रनाथ यात्रा मार्गाचे मध्यवर्ती द्वार आहे, तेथून रुद्रनाथाचे अंतर सुमारे अकरा किलोमीटर आहे. ही अशी जागा आहे जिथे झाडांची रेषा संपते आणि मखमली कुरण अचानक संपूर्ण दृश्य बदलते. विविध प्रकारच्या गवत आणि फुलांनी आच्छादलेल्या दर्‍यांचे नजारे प्रवाशांना खिळवून ठेवतात. जसजसा प्रवासी वर चढत जातो तसतसे त्याला निसर्गाचे अधिक बहरलेले रूप पाहायला मिळते.
एवढ्या उंचीवर हे सौंदर्य पाहून सगळेच आश्चर्यचकित होतात. पणार कॅम्पमधील दुमुक आणि काठगोट गावातील लोक त्यांच्या जनावरांसह फिरत असतात. येथे हे लोक प्रवाशांना चहा वगैरे देतात. पनारवरून हिमालयाच्या बर्फाच्छादित शिखरांचे रोमहर्षक दृश्य इतर कोणत्याही ठिकाणाहून दिसत नाही. नंदा देवी, कामेत, त्रिशूली, नंदाघुंटी इत्यादी शिखरांचे अगदी जवळून दर्शन होते.
पणार नंतर पितृधर : पणारच्या समोर पितृधर नावाची जागा आहे. पितृधर येथे शिव, पार्वती आणि नारायण मंदिरे आहेत. येथे प्रवासी त्यांच्या पूर्वजांच्या नावाने दगड ठेवतात. येथे वनदेवीची मंदिरे देखील आहेत, जिथे प्रवासी सजावटीचे साहित्य म्हणून बांगड्या, बिंदी आणि चुनरी देतात. रुद्रनाथाची चढाई पितृधर येथे संपते आणि येथून हलकी उतरणी सुरू होते. वाटेत विविध प्रकारच्या फुलांचा सुगंध प्रवाशांना मदमस्त करून ठेवतो. हे फुलांच्या वेलीची छाप देखील देते.
रुद्रनाथ मंदिर पितृधरपासून 11 किलोमीटर अंतरावर: पानारहून पितृधर मार्गे सुमारे अकरा किलोमीटरचा प्रवास केल्यानंतर पंचकेदारांपैकी चौथा रुद्रनाथला पोहोचतो. विशाल नैसर्गिक गुहेत बांधलेल्या मंदिरात शिवाची दुर्मिळ दगडी मूर्ती आहे. इथे शिवाची मान वाकडी आहे. शिवाची ही दुर्मिळ मूर्ती स्वयंभू असल्याचे मानले जाते. म्हणजेच ते स्वतः प्रकट झाले आहे. त्याची खोलीही माहीत नाही. मंदिराजवळील वैतरणी कुंडात शेषशायी विष्णूचीही मूर्ती आहे, ज्याची शक्ती म्हणून पूजा केली जाते. मंदिराच्या एका बाजूला पाच पांडव, कुंती, द्रौपदी तसेच छोटी मंदिरे आहेत.
रुद्रनाथ मंदिरात आगमन : मंदिरात प्रवेश करण्यापूर्वी नारद कुंड आहे, ज्यामध्ये यात्रेकरू स्नान करून त्यांचा थकवा दूर करतात. यानंतर ते दर्शनासाठी मंदिरात पोहोचतात. रुद्रनाथाचे संपूर्ण वातावरण इतके अलौकिक आहे की या ठिकाणचे सौंदर्य शब्दात वर्णन करता येणार नाही. क्वचितच अशी जागा असेल जिथे हिरवाई नाही, फुले उमललेली नाहीत.
वाटेत हिमालयीन मोर, मोनाल ते थार, थुनार, काळवीट यांसारखे वन्य प्राणी दिसतात. वाटेत शेपूट नसलेले शाकाहारी उंदीरही भेटतात. भोजपत्राच्या झाडांशिवाय ब्रह्मकमळही इथल्या उंचीवर मुबलक प्रमाणात आढळते.
जेवण आणि राहण्याची व्यवस्था स्वतःच करावी लागते: अशा प्रकारे, मंदिर समितीचे पुजारी प्रवाशांना शक्य तितकी मदत करण्याचा प्रयत्न करतात. पण इथे खाण्यापिण्याची व्यवस्था तुम्हालाच करावी लागेल. जसे की रात्रभर राहण्यासाठी तंबू आणि कॅन केलेला अन्न किंवा खाण्यासाठी इतर गोष्टी घ्याव्या लागतात. रुद्रनाथाचे दरवाजे परंपरेनुसार उघडतात आणि बंद होतात.
हिवाळ्यात सहा महिने, रुद्रनाथाचे सिंहासन गोपेश्वरच्या गोपीनाथ मंदिरात आणले जाते, जेथे हिवाळ्यात रुद्रनाथांची पूजा केली जाते. ज्या प्रमाणात तुम्ही निसर्गाच्या सौंदर्याची कल्पना करू शकता, माझ्यावर विश्वास ठेवा की हे ठिकाण त्याहून सुंदर आहे.
