महान भारतीय अभियंता आणि भारतरत्न मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या (Bharat Ratna Visvesvaraya) यांचा जन्मदिवस (birth anniversary great Indian engineer), हा भारतात 'अभियंता दिन' म्हणून साजरा (celebrated as Engineers Day in India) केला जातो. १५ सप्टेंबर रोजी भारतीय अभियंता मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांचा जन्म त्यावेळीच्या म्हैसूर संस्थानात झाला होता. त्यांचे वडील श्रीनिवास शास्त्री हे संस्कृत विद्वान आणि आयुर्वेदिक वैद्य होते. त्यांची आई वेंकचम्मा धार्मिक स्त्री होती. विश्वेश्वरय्या 15 वर्षांचे असताना त्यांच्या वडिलांचे निधन झाले होते.Engineers Day 2022
कसे झाले विश्वेश्वरय्या यांचे शिक्षण : विश्वेश्वरय्या यांनी चिकबल्लापूर येथून प्राथमिक शिक्षण पूर्ण केले आणि पुढील शिक्षणासाठी बंगलोरला गेले होते. 1881 मध्ये, विश्वेश्वरय्या यांनी मद्रास विद्यापीठाच्या सेंट्रल कॉलेज, बंगलोरमधून बीएची परीक्षा उत्तीर्ण केली. यानंतर त्यांना म्हैसूर सरकारकडून मदत मिळाली आणि त्यांनी सायन्स कॉलेजमध्ये इंजिनीअरिंगसाठी प्रवेश घेतला. 1883 मध्ये ते एलसीई आणि एफसीई परीक्षेत पहिले आले होते. आपल्या काळातील एक महान अभियंता, शास्त्रज्ञ आणि बिल्डर म्हणून देशसेवेसाठी आपले आयुष्य वेचणारे, डॉ. मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांची गणना भारताच्याच नव्हे तर जगाच्या महान प्रतिभावंतांमध्ये केली जाते.
एम विश्वेश्वरय्या यांचे व्यक्तिमत्व : एम विश्वेश्वरय्या यांचे व्यक्तीमत्व अतिशय साधे होते. ते एक आदर्शवादी, शिस्तप्रिय व्यक्ती होते. वक्तशीरपणा त्यांच्या अंगी बानला होता. त्यांच्यासाठी काम हीच पूजा होती, त्यांना कामाची खूप ओढ होती. त्यांचा त्यांच्या कामावर प्रचंड दृढ विश्वास होता. भारतात सुरु झालेल्या अनेक प्रकल्पांचे व विकासाचे श्रेय त्यांना जाते. एम विश्वेश्वरय्या हे भारतातील महान अभियंत्यांपैकी एक होते, त्यांनी आधुनिक भारताची निर्मिती केली आणि भारताला एक नवीन रूप दिले. अभियांत्रिकीमधील त्यांची दूरदृष्टी आणि समर्पणाने भारताच्या विकासात मोलाची भर पडली.
विश्वेश्वरय्या यांची कारकीर्द : अभियांत्रिकी परिक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर विश्वेश्वरय्या यांना मुंबई सरकारकडून नोकरीची ऑफर मिळाली आणि त्यांना नाशिकमध्ये सहाय्यक अभियंता म्हणून नोकरी मिळाली होती. एक अभियंता म्हणून त्यांनी अनेक अद्भुत गोष्टी केल्या. त्यांनी सुक्कूर गावाला सिंधू नदीतून पाणीपुरवठा केला. तसेच 'ब्लॉक सिस्टिम' ही नवीन सिंचन व्यवस्था सुरू केली. त्यांनी धरणात स्टीलचे दरवाजे बसवले, जेणेकरून धरणातील पाण्याचा प्रवाह सहज थांबवता येईल. म्हैसूरमधील कृष्णराजा सागर धरणाच्या उभारणीत, त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. अशी अनेक कामे विश्वेश्वरयांनी त्यावेळी केली.
त्यावेळच्या सर्वात मोठे जलाशयाचे बांधकाम यशस्वी : 1903 मध्ये पुण्यातील खडकवासला जलाशयात धरण बांधण्यात आले. त्याचे दरवाजे पुराचा दाब सहन करणारे होते. तसेच धरणाचे बांधकाम दिर्घकाळ टिकणारे होते. हे धरण विश्वेश्वरय्या यांच्या कल्पकतेचे उत्तम उदाहरण होते. या धरणाच्या यशानंतर, ग्वाल्हेरमध्ये टिग्रा धरण आणि म्हैसूर, कर्नाटकमध्ये कृष्णा राजा सागर (KRS) बांधण्यात आले. कावेरी नदीवर बांधलेले कृष्ण राजा सागर हे विश्वेश्वराय यांनी त्यांच्या देखरेखीखाली बांधले होते. त्यानंतर या धरणाचे उद्घाटन करण्यात आले. जेव्हा या धरणाचे बांधकाम सुरू होते तेव्हा, ते आशिया खंडातील त्यावेळचे सर्वात मोठे जलाशय होते.
हैदराबाद शहर निर्मितीत मोलाचा वाटा : 1906-07 मध्ये भारत सरकारने त्यांना पाणीपुरवठा आणि ड्रेनेज व्यवस्थेचा अभ्यास करण्यासाठी एडन येथे पाठवले. त्यांनी तयार केलेला प्रकल्प एडनमध्ये यशस्वीपणे राबविला गेला. हैदराबाद शहर बनवण्याचे संपूर्ण श्रेय विश्वेश्वरय्याजींना जाते. त्यांनी तेथे पूर संरक्षण यंत्रणा तयार केली, त्यानंतर संपूर्ण भारतात त्यांचे नाव झाले. विशाखापट्टणम बंदराच्या पाण्याची 'सागरी धूप' होण्यापासून संरक्षण करणारी यंत्रणा विकसित करण्यात, त्यांचा मोलाचा वाटा होता.
आधुनिक म्हैसूर राज्याचे जनक : विश्वेश्वरय्या यांना 'आधुनिक म्हैसूर राज्याचे जनक' म्हटले जाते. जेव्हा त्यांनी म्हैसूर सरकारमध्ये काम केले तेव्हा, त्यांनी म्हैसूर सोप फॅक्टरी, पॅरासाइट लॅबोरेटरी, म्हैसूर आयर्न अँड स्टील फॅक्टरी, श्री जयचमराजेंद्र पॉलिटेक्निक इन्स्टिट्यूट, बंगलोर कृषी विद्यापीठ, स्टेट बँक ऑफ म्हैसूर, सेंच्युरी क्लब, म्हैसूर चेंबर्स ऑफ कॉमर्स आणि विश्वेश्वरय्या विद्यापीठात काम केले. त्याकाळी अभियांत्रिकी महाविद्यालयाची स्थापना झाली. यासोबतच इतर शैक्षणिक संस्था आणि कारखानेही विश्वेश्वरय्या यांच्या देखरेखी खाली स्थापन झाले. तिरुमला आणि तिरुपती दरम्यानच्या रस्त्याच्या बांधकामाची योजना स्वीकारण्यात विश्वेश्वरय्या यांचा मोलाचा वाटा होता.Engineers Day 2022
