હૈદરાબાદ: વિશ્વ ગેંડા દિવસ દર વર્ષે 22 સપ્ટેમ્બરે ઉજવવામાં આવે છે. ઇન્ટરનેશનલ યુનિયન ફોર કન્ઝર્વેશન ઓફ નેચર દ્વારા IUCN રેડ લિસ્ટ 2008માં ગેંડાનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આમાં તે જીવોનો સમાવેશ થાય છે જે લુપ્ત થવાના આરે છે. ગેંડા એ પૃથ્વી પરના લુપ્ત થયેલા જીવોમાંનો એક છે. ગેંડાઓની દુર્દશા વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે 22 સપ્ટેમ્બરના રોજ વિશ્વ ગેંડા દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે જેથી કરીને તેમને લુપ્ત થવાથી બચાવી શકાય. ઈન્ટરનેશનલ રાઈનો ફાઉન્ડેશન ભારતમાં ગેંડાઓને બચાવવા માટે વિવિધ એજન્સીઓ સાથે કામ કરી રહ્યું છે. વિશ્વ ગેંડા દિવસ 2023 થીમ: ગ્રેટર એક શિંગડાવાળા ગેંડા.
વિશ્વ ગેંડા દિવસની શરુઆત: 1990 ના દાયકામાં, આફ્રિકાના કેટલાક ભાગોમાં ગેંડાના અસ્તિત્વને લઈને કટોકટી શરૂ થઈ. 2010 સુધીમાં, આ સમસ્યાએ આફ્રિકામાં દેશવ્યાપી સ્વરૂપ લીધું. આ પછી, આ સંકટએ અચાનક ત્યાંના લોકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું. લોકો આ જોખમ વિશે ખુલ્લેઆમ બોલવા લાગ્યા. ગેંડાની આ સ્થિતિ પૃથ્વીના અન્ય ભાગોમાં હતી. આ પછી તે લુપ્ત થઈ ગયો અને તે દિવસોમાં સમગ્ર વિશ્વમાં માત્ર 30,000 ગેંડા જ જીવિત રહ્યા. આ પછી, વર્લ્ડ વાઇલ્ડલાઇફ ફંડ - દક્ષિણ આફ્રિકાએ લુપ્ત થતા ગેંડાને બચાવવા અંગે જાગૃતિ ફેલાવવા માટે વિશ્વ ગેંડા દિવસની ઉજવણી કરવાની જાહેરાત કરી. 2011 માં, લિસા જેન કેમ્પબેલ નામની એક મહિલાએ તેના પાડોશી રિશ્જાને એક પત્ર/મેલ લખ્યો, જે એક ગેંડો પ્રેમી છે, જેમાં વિશ્વમાં ગેંડોની ઓછામાં ઓછી પાંચ પ્રજાતિઓ જોવાની તેની ઇચ્છા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી. આ બંને મહિલાઓ વચ્ચેનો સંવાદ અને તેમની ઈચ્છાઓ વિશ્વ ગેંડા દિવસના રૂપમાં ગેંડાના સંરક્ષણ તરફ એક પગથિયું સાબિત થઈ.
વિશ્વમાં ગેંડાની 5 પ્રજાતિઓ છેઃ wwfindia અનુસાર, ભારતમાં 2900 થી વધુ ગેંડાઓનું ઘર છે. તે એશિયામાં જોવા મળતો એકમાત્ર સસ્તન પ્રાણી છે, જેને 2008માં ઈન્ટરનેશનલ યુનિયન ફોર કન્ઝર્વેશન ઓફ નેચર દ્વારા લુપ્તપ્રાય અથવા સંવેદનશીલ શ્રેણીમાં સૂચિબદ્ધ કરવામાં આવ્યો છે. તે એકમાત્ર મોટી સસ્તન પ્રજાતિ છે જેને 2008 (IUCN રેડ લિસ્ટ 2008)માં IUCN રેડ લિસ્ટમાં લુપ્તપ્રાયથી સંવેદનશીલમાં સામેલ કરવામાં આવી છે. મતલબ કે યુનિકોર્ન લુપ્ત થવાની આરે છે. તેના સંરક્ષણ માટે અર્થપૂર્ણ પહેલ કરવી જોઈએ. વિશ્વમાં ગેંડાની પાંચ પ્રજાતિઓ છે જે આફ્રિકા અને એશિયામાં જોવા મળે છે. ઈન્ટરનેશનલ યુનિયન ફોર કન્ઝર્વેશન ઓફ નેચર દ્વારા લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓની યાદીમાં તેમનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
- જાવન ગેંડા (ગેંડા સોન્ડાઇકસ): ગંભીર રીતે જોખમમાં મૂકાયેલ (IUCN)
- સુમાત્રન ગેંડા (ડીસેરોહિનસ સુમાટ્રેન્સિસ): ગંભીર રીતે જોખમમાં મૂકાયેલ (IUCN)
- કાળો ગેંડા (ડીસેરોસ બાયકોર્નિસ): ગંભીર રીતે જોખમમાં મૂકાયેલ (IUCN)
- સફેદ ગેંડા (સેરાટોથેરિયમ સિમમ): નજીકના જોખમમાં (IUCN)
- ગ્રેટર એક શિંગડાવાળો ગેંડા (ગેંડો યુનિકોર્નિસ): સંવેદનશીલ (IUCN)
2023 માં વિશ્વમાં કેટલા ગેંડા બચ્યા છે: વિશ્વમાં ગેંડાઓની અંદાજિત સંખ્યા 27,000 થી ઓછી છે. ઇન્ટરનેશનલ રાઇનો ફાઉન્ડેશન દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા વાર્ષિક અહેવાલમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે પાંચ પ્રજાતિઓ માટેના સંરક્ષણ પ્રયાસોની સકારાત્મક અસર થઈ રહી છે. દક્ષિણ આફ્રિકામાં ગેંડાઓની સૌથી વધુ સંખ્યા છે, જેનો અંદાજ 15,000 થી વધુ છે. 45 વર્ષમાં પહેલીવાર 2022માં આસામમાં એક પણ ગેંડાનો શિકાર થયો નથી. જ્યારે વર્ષ 2013 અને 2014માં 27 ગેંડાનો શિકાર કરવામાં આવ્યો હતો. 2023માં શિકારના બે કેસ નોંધાયા છે. IRF અનુસાર, એક કેસ કાઝીરંગા નેશનલ પાર્કનો છે અને એક માનસ નેશનલ પાર્કનો છે.
ભારતમાં એક શિંગડાવાળા ગેંડાની સંખ્યા
- કાઝીરંગા નેશનલ પાર્ક 2613
- ઓરાંગ નેશનલ પાર્ક 125
- પોબીટોરા વન્યજીવ અભયારણ્ય 107
- માનસ નેશનલ પાર્ક 40
- જલદાપરા રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન 287
- ગોરુમારા રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન 52
- દુધવા નેશનલ પાર્ક 38
આ પણ વાંચોઃ
