સાયટિકા: સાયટિકાને આયુર્વેદમાં ગૃહ્રાસી રોગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તે એક રોગ છે જેમાં કમરના નીચેના ભાગની ચેતા અથવા જ્ઞાનતંતુઓમાં સમસ્યા થાય છે અને ત્યાં દબાણ પડવા લાગે છે. વાસ્તવમાં, આપણી કમરના નીચેના ભાગમાં એક સાયટિક નર્વ હોય છે, જેને આયુર્વેદમાં ગ્રિદ્રાસી નર્વ પણ કહે છે. આ જ્ઞાનતંતુ કમરના નીચેના ભાગથી શરૂ થાય છે અને જાંઘ અને ઘૂંટણના સાંધાના અંદરના ભાગોમાંથી થઈને પગના સૌથી નીચેના ભાગ સુધી જાય છે. આ જ્ઞાનતંતુની સમસ્યાને સાયટીકા માટે જવાબદાર માનવામાં આવે છે. આ રોગમાં પીડિતને ઘણી વખત પગમાં અસહ્ય દર્દનો સામનો કરવો પડે છે. આટલું જ નહીં, આ રોગના પ્રભાવ હેઠળ, પીડિતને ઘણી વખત પલંગ પર સૂવા, ચાલવામાં અને સીધા બેસવામાં પણ સમસ્યાનો સામનો કરવો પડે છે.
આ પણ વાંચો: શરીરને રોગમુક્ત અને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે શુદ્ધ ઘી
આયુર્વેદમાં સાયટિકા: ભોપાલ મધ્ય પ્રદેશના વરિષ્ઠ આયુર્વેદિક ડૉક્ટર ડૉ.રાજેશ શર્મા કહે છે કે, આયુર્વેદમાં સાયટિકાને (Sciatica in Ayurveda) વાટ રોગોની શ્રેણીમાં રાખવામાં આવે છે અને આના માટે વધતા વાત દોષ અને દૂષિત કફ દોષને કારણ માનવામાં આવે છે. તેઓ સમજાવે છે કે, વધુ માત્રામાં તૈયાર ખોરાક, શુષ્ક અને ઠંડા ખોરાક અને એસ્ટ્રિજન્ટ જ્યુસ ધરાવતા પ્રવાહી અને અન્ય એવા ખોરાક કે જે વાટામાં વધારો કરે છે, તેના સેવનથી આપણી જ્ઞાનતંતુઓને અસર થવા લાગે છે. એટલું જ નહીં, લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવાથી કે બેસી રહેવાથી, વધુ પડતો શારીરિક પ્રયાસ કરવાથી અથવા ભારે વજન ઉપાડવાથી પણ આપણી ચેતા, ખાસ કરીને સાયટિક નર્વ પર દબાણ આવે છે. જેના કારણે આ બીમારી થવાનું જોખમ પણ વધી જાય છે. પહેલાના જમાનામાં સાયટિકા રોગ મોટાભાગે 50 વર્ષની (The disease of old age) ઉંમર પછી લોકોને તેની અસરમાં લેવાનું શરૂ કરે છે, પરંતુ આજકાલ આહાર અને જીવનશૈલીમાં અસંતુલનને કારણે આ સમસ્યા લોકોમાં નાની ઉંમરે દેખાવા લાગી છે.
આ પણ વાંચો: માલધારીઓને ખુશ કરવા સરકાર કરી શકે છે આ નિર્ણય, 50 વર્ષ જૂની જમીનોનો ઉકેલાશે પ્રશ્ન
સાયટીકાની અસરો: ડૉ. રાજેશ જણાવે છે કે, આ સમસ્યામાં સામાન્ય રીતે કરોડરજ્જુથી નીચે તરફ જતી ચેતાઓમાં એક વિચિત્ર દુખાવો અનુભવાય છે, જે ક્યારેક અસહ્ય બની જાય છે. આ સિવાય ક્યારેક પીડિતને (Vata dosha causes sciatica pain) પગમાં નિષ્ક્રિયતા અને કળતર અનુભવાય છે. જો સમસ્યા વધુ ગંભીર હોય, તો પીડિતને ઊભા રહેવામાં, બેસવામાં અને સૂવામાં અસ્વસ્થતા, દુખાવો અને અન્ય સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. તે જ સમયે, કેટલાક કિસ્સાઓમાં, પીડિતને પલંગ પર પીઠ પર સૂવા છતાં પણ ખૂબ પીડાનો સામનો કરવો પડે છે. વાસ્તવમાં સીધા સૂવાથી આપણી પીઠના નીચેના સ્નાયુઓ અને અસરગ્રસ્ત ચેતા પર દબાણ આવે છે, જેનાથી પીડા ખૂબ વધી જાય છે.
ગૃધ્રસીના દુખાવાને કેવી રીતે અટકાવી શકાય: ડો. રાજેશ જણાવે છે કે, કેટલીક વિશેષ કસરતો ઉપરાંત આહાર અને તંદુરસ્ત જીવનશૈલી અને અન્ય કેટલીક વિશેષ સાવચેતીઓનું પાલન કરવાથી પણ ઘણી હદ સુધી દુખાવો ઓછો થઈ શકે છે. આમાંથી બચવાના કેટલાક નિવારક પગલાં નીચે મુજબ છે.
- પ્રશિક્ષક દ્વારા સૂચવવામાં આવેલ વ્યાયામ અથવા યોગ આસનોનો નિયમિત અભ્યાસ કરો.
- તમારી મુદ્રાનું ધ્યાન રાખો અને લાંબા સમય સુધી એક જગ્યાએ બેસવાનું કે ઊભા રહેવાનું ટાળો.
- જો તમે લાંબા સમય સુધી બેઠા હોવ તો દર અડધા કલાકે થોડો સમય ઊભા રહેવાનો કે ચાલવાનો પ્રયાસ કરો, જ્યારે તમે ઊભા હોવ તો થોડી વાર બેસો.
- કમરથી આગળ ઝૂકીને ખાસ કરીને ભારે વજન કે વસ્તુ ઉપાડશો નહીં.
- ઊંચી હીલના બુટ કે ચંપલ ન પહેરો.
- જંક ફૂડ, ડબ્બાવાળા ખોરાક, તેલ, મસાલા અને વાટથી ભરપૂર ખોરાક જેવા કે વટાણા, રાજમા, અડદ, અરબી, રીંગણ, બટાકા, જેકફ્રૂટનો ત્યાગ કરવો જોઈએ.
- શરીરમાં પાણીની કમી ન થવા દો.
- તમારા આહારમાં વિટામીન B12, વિટામિન A, ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ અને પોટેશિયમ સહિત અન્ય જ્ઞાનતંતુઓને મજબૂત કરતા પોષક તત્વોથી ભરપૂર ખોરાકનો સમાવેશ કરો, જેમ કે ચીઝ અને દૂધની બનાવટો, ફ્લેક્સસીડ્સ, મગફળી અને બદામ, ગાજર, લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, કેરી,જરદાળુ, સફેદ કઠોળ, ગ્રીન્સ, બટાકા, એવોકાડો, મશરૂમ અને કેળાનો સમાવેશ કરો.
- સંતુલિત અને શિસ્તબદ્ધ દિનચર્યા (Follow a disciplined routine) રાખો, એટલે કે ભોજનનો સમય, સૂવાનો અને જાગવાનો સમય અને ઊંઘનો સમયગાળો યોગ્ય અને નિયમિત હોવો જોઈએ.
- ડૉ. રાજેશ સમજાવે છે કે, આ ઉપાયો માત્ર રોગની અસરો અને ગૃધ્રસીના દુખાવામાં તેની ગંભીરતાને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ યોગ્ય સારવારથી જ સમસ્યામાંથી રાહત મળે છે. તેથી, આ સમસ્યાના કિસ્સામાં, કોઈપણ પ્રકારના ડૉક્ટરની સલાહ અને સારવાર લો.
