સંસદનું બજેટ સત્ર 2025: વિવિધ વૈશ્વિક, સ્થાનિક પરિબળો યુએસ ડોલર સામે રૂપિયાના મૂલ્યને અસર કરે છે: સીતારમણ - BUDGET SESSION 2025

કૃષિ, ગ્રામીણ અને શિક્ષણ-સ્વાસ્થ્ય માટે ફાળવણીના આંકડાઓ ગણાવતા નાણામંત્રીએ કહ્યું કે અમે કોઈપણ જરૂરી મૂડી ખર્ચમાં કોઈ ઘટાડો કર્યો નથી. તમામ યોજનાઓ માટે 25.01 લાખ કરોડ રૂપિયા રાજ્યોને આપવાના છે. જેમાં કેન્દ્રીય યોજનાઓ તેમજ નાણાં પંચના નાણાંનો સમાવેશ થાય છે. જે ગયા વર્ષના બજેટમાં ફાળવવામાં આવેલી રકમ કરતાં વધુ છે. જૂના આંકડાઓનો ઉલ્લેખ કરતા તેમણે કહ્યું કે તેમાં પણ સતત વધારો થઈ રહ્યો છે. છેલ્લા પાંચ-છ વર્ષથી અમે એક પ્રક્રિયા નક્કી કરી છે. 2008-09ની આર્થિક મંદી અને કોવિડ સમયગાળાનો ઉલ્લેખ કરતાં તેમણે કહ્યું કે અમે અર્થવ્યવસ્થાને વિશ્વની પાંચ સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં લાવ્યા છીએ. રાજ્યોને 50 વર્ષ સુધી વ્યાજમુક્ત લોન આપવા જેવા પગલાઓની ગણતરી કરતા નાણામંત્રીએ કહ્યું કે અમે તેમને ટેકો આપવા માટે પૈસા આપી રહ્યા છીએ. સિંગલ નોડલ એજન્સી મૉડલનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે જે હેઠળ કરદાતાઓના નાણાં સીધા જ વિતરિત કરવામાં આવે છે. રાજ્ય સ્તરે પગલાં ભરવાની જરૂર છે.

ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)ના સાંસદ જગદંબિકા પાલે ભારતના આર્થિક વિકાસ દરની વિશ્વની અન્ય કેટલીક મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓ સાથે સરખામણી કરતા મંગળવારે લોકસભામાં કહ્યું કે જો તેમના આંકડા ખોટા હશે તો તેઓ માફી માંગશે અને ગૃહના સભ્યપદેથી રાજીનામું આપી દેશે. કેન્દ્રીય બજેટ પરની ચર્ચામાં ભાગ લેતા, પાલને એમ પણ કહ્યું હતું કે, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ભારતની અર્થવ્યવસ્થા પુનઃજીવિત થઈ રહી છે. ઉત્તર પ્રદેશના ડુમરિયાગંજના લોકસભા સભ્યએ કહ્યું કે ભારત વિશ્વમાં સૌથી ઝડપથી વિકસતું અર્થતંત્ર છે. તેમણે પડોશી દેશો અને અન્ય ઘણી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓના વિકાસ દરની તુલના ભારતના વિકાસ દર સાથે કરી હતી. પાલે કહ્યું કે રાહુલ ગાંધી ચીનની તરફેણ કરે છે, આજે ભારતનો વિકાસ દર સાત ટકાની આસપાસ છે જ્યારે ચીનનો વિકાસ દર પાંચ ટકાથી ઓછો છે. વિપક્ષી સભ્યોની દખલ વચ્ચે તેમણે કહ્યું કે જો આ આંકડા ખોટા હશે તો હું માફી માંગીશ અને રાજીનામું આપીશ. તેમણે કહ્યું કે કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા રાજ્યોને તેમના હિસ્સાનું ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવ્યું છે.

નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટેના કેન્દ્રીય બજેટને નાણાકીય પ્રાથમિકતાઓ સાથે રાષ્ટ્રીય વિકાસની જરૂરિયાતોને સંતુલિત કરતા ગણાવતા, નાણા પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે મંગળવારે લોકસભામાં જણાવ્યું હતું કે યુએસ ડોલર સામે રૂપિયાના મૂલ્યમાં ઘટાડા પાછળ ઘણા સ્થાનિક અને વૈશ્વિક કારણો છે. લોકસભામાં કેન્દ્રીય બજેટ પરની ચર્ચાના જવાબમાં સીતારમણે કહ્યું કે છેલ્લા 10 વર્ષમાં વિશ્વની સ્થિતિ 180 ડિગ્રી થઈ ગઈ છે અને બજેટ બનાવવું પહેલા કરતા વધુ પડકારજનક છે. તેમણે કહ્યું કે આ બજેટ અત્યંત અનિશ્ચિતતા અને બદલાતા વૈશ્વિક પરિદ્રશ્યના સમયમાં આવ્યું છે, તેથી તેને તૈયાર કરવામાં ઘણા પડકારો હતા.

નાણામંત્રીએ કહ્યું કે પશ્ચિમ એશિયાની સ્થિતિ, રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ અને વૈશ્વિક જીડીપીમાં સ્થિરતા જેવા વૈશ્વિક પરિબળોએ પણ આ બજેટને અસર કરી છે. તેમણે કહ્યું કે આ બજેટ રાષ્ટ્રીય વિકાસની જરૂરિયાતોને નાણાકીય પ્રાથમિકતાઓ સાથે સંતુલિત કરવા જઈ રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે સરકાર 99 ટકા ઉધારનો ઉપયોગ મૂડી ખર્ચ માટે કરી રહી છે, જે જીડીપીના 4.3 ટકા છે.

સીતારમને જણાવ્યું હતું કે કેન્દ્રીય બજેટમાં સ્થાનિક અર્થવ્યવસ્થા સામેના પડકારોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા છે અને વિકાસમાં વધારો, સમાવેશી વૃદ્ધિ, ખાનગી ક્ષેત્રના રોકાણમાં વધારો અને સામાન્ય પરિવારોની ભાવનાઓનું ધ્યાન રાખવા જેવા લક્ષ્યો નક્કી કર્યા છે. તેમણે કહ્યું કે કોવિડ રોગચાળા પછી દેશમાં મૂડી ખર્ચ અને રાજ્યોમાં સંસાધનોનું ટ્રાન્સફર વધી રહ્યું છે.

દેશમાં બેરોજગારી અંગે કેટલાક વિપક્ષી સભ્યોની ચિંતાનો જવાબ આપતા તેમણે કહ્યું કે 2023-24ના લેબર ફોર્સ સર્વે મુજબ 2017-18માં શ્રમ દળનો સહભાગીતા દર 49 ટકાથી વધીને 2023-24માં 60 ટકાથી વધુ થયો છે, જ્યારે બેરોજગારીનો દર 46 ટકાથી ઘટીને 3 ટકા થયો છે. સીતારમણે કહ્યું કે આ સરકારની પ્રથમ પ્રાથમિકતા ખાદ્ય મોંઘવારી પર અંકુશ રાખવાની છે અને તેના ઘણા પરિમાણો પર નજર રાખવામાં આવી રહી છે.

તેમણે કહ્યું કે સરકાર હવામાન સંબંધિત પરિબળો અથવા સપ્લાય ચેઇન વિક્ષેપના કારણો પર પણ નજર રાખી રહી છે. તેમણે કહ્યું કે યુપીએના સમયમાં મોંઘવારી બે આંકડામાં હતી અને 10થી વધુ પહોંચી ગઈ હતી, પરંતુ હવે આવી સ્થિતિ બિલકુલ નથી. ડોલર સામે રૂપિયાના મૂલ્યમાં ઘટાડો થવા અંગે વિપક્ષી સભ્યોના દાવા અંગે તેમણે કહ્યું કે તે ડોલર ઇન્ડેક્સની હિલચાલ, ક્રૂડ ઓઇલના ભાવ અને ચાલુ ખાતાની ખાધ જેવા ઘણા સ્થાનિક અને વૈશ્વિક પરિબળોથી પ્રભાવિત છે.

સીતારમણે કહ્યું કે દક્ષિણ કોરિયા અને મલેશિયા જેવા મોટા એશિયાઈ દેશોની કરન્સી પણ નબળી પડી છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના પૂર્વ ગવર્નર રઘુરામ રાજન દ્વારા 15 જાન્યુઆરીએ આપવામાં આવેલા નિવેદનને ટાંકીને તેમણે કહ્યું કે તેમણે એમ પણ કહ્યું છે કે તેઓ રૂપિયાના ઘટી રહેલા મૂલ્યથી ચિંતિત નથી. સીતારમને કહ્યું કે (કોંગ્રેસની) 'ભારત જોડો યાત્રા'માં ભાગ લેનાર રાજને કહ્યું હતું કે અલબત્ત, ધ્યાન હંમેશા રૂપિયા-ડોલરના વિનિમય દર પર હોય છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે ડોલર ઘણી કરન્સી સામે મજબૂત થઈ રહ્યો છે. યુરોમાં લગભગ છથી સાત ટકાનો ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે. આ દરમિયાન વિપક્ષના નેતા રાહુલ ગાંધી ગૃહમાં હાજર હતા.

જમ્મુ અને કાશ્મીરના બારામુલાના અપક્ષ સાંસદ શેખ અબ્દુલ રશીદ ઉર્ફે એન્જિનિયર રાશિદે મંગળવારે સરકાર પાસે માંગ કરી છે કે જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં તાજેતરમાં બે નાગરિકોના મોતની તપાસ થવી જોઈએ.

લોકસભામાં ઝીરો અવર દરમિયાન આ મુદ્દો ઉઠાવતા રશીદે દાવો કર્યો હતો કે, વસીમ અહેમદ મીર અને મખાન દીન નામના બે લોકોની તાજેતરમાં સુરક્ષા દળો દ્વારા કથિત રીતે હત્યા કરવામાં આવી હતી અને આ મામલે સંપૂર્ણ તપાસ થવી જોઈએ.

તેણે કહ્યું, અમને જીવવા દો... અમારું લોહી સસ્તું નથી...
સોમવારે, દિલ્હી હાઈકોર્ટે રશીદને 11 અને 13 ફેબ્રુઆરીએ સંસદની કાર્યવાહીમાં ભાગ લેવાની મંજૂરી આપવા માટે કસ્ટોડિયલ પેરોલ મંજૂર કર્યા હતા. અલગતાવાદી અને આતંકવાદી સંગઠનોને ભંડોળ પૂરું પાડવાના આરોપો સાથે સંબંધિત કેસમાં તે 2019 થી તિહાર જેલમાં બંધ છે. રશીદે સરકાર પાસે કુપવાડાના દૂરના કેરન, કરનાહ અને માછિલ વિસ્તારોમાં પહોંચવા માટે ટનલ બનાવવાની પણ માંગ કરી હતી.

મંગળવારે રાજ્યસભામાં, વિપક્ષી દળોના સભ્યોએ સરકારની ટીકા કરતા દાવો કર્યો હતો કે, સામાન્ય બજેટ 2025-26માં દેશની સળગતી સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે નક્કર પગલાંની જાહેરાત કરવામાં આવી નથી, જ્યારે કપિલ સિબ્બલે કહ્યું કે, શિક્ષણ અને આરોગ્ય ક્ષેત્ર પર ધ્યાન આપ્યા વિના ભારત વિકસિત રાષ્ટ્ર બની શકે નહીં.

ઉપલા ગૃહમાં સામાન્ય બજેટ પરની ચર્ચામાં ભાગ લેતા, કપિલ સિબ્બલે કહ્યું હતું કે, શાસક પક્ષ દસ વર્ષથી સત્તામાં છે પરંતુ પરિણામ આપવાની તેની સિસ્ટમ ધીમી અને અસ્થિર છે. વિકસિત ભારતની ચર્ચા કરતાં તેમણે કહ્યું કે, વિકસિત ભારત એટલે શિક્ષિત ભારત. તેમણે કહ્યું કે, બાળકોને ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ આપ્યા વિના દેશનો વિકાસ થઈ શકે નહીં.

તેમણે કહ્યું કે, 18મી સદીમાં યુરોપમાં ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ બાદ સાર્વત્રિક શિક્ષણ અને ટેકનોલોજી પર ધ્યાન આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે, ચીને પણ આના પર ધ્યાન આપ્યું. સિબ્બલે કહ્યું કે, ભારતમાં ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણને ભૂલી જાઓ, સાર્વત્રિક શિક્ષણ માટે ઘણા પ્રયત્નો કરવા પડશે.

તેમણે સરકારને પૂછ્યું કે, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ (AI) અંગે તેનો શું મત છે? તેમણે કહ્યું કે એક તરફ AIને કારણે મોટા પાયે નોકરીઓ ગુમાવવાનો ભય છે, તો બીજી તરફ સ્પર્ધાત્મક રહેવા માટે AIનો ઉપયોગ પણ ખૂબ જ જરૂરી છે.

ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)ના સાંસદ હેમા માલિનીએ પ્રયાગરાજ મહાકુંભના આયોજનને લઈને વિપક્ષના દાવાઓને ફગાવી દેતા મંગળવારે લોકસભામાં કહ્યું કે, ત્યાં બધુ બરાબર છે અને તેમણે પોતે ત્યાં જઈને જોયું છે. બજેટ પરની ચર્ચામાં ભાગ લેતા તેમણે એમ પણ કહ્યું કે, દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણીમાં ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP)ની જીત સાથે હવે યમુના નદીની સફાઈને લઈને આશાનું કિરણ દેખાઈ રહ્યું છે. ઉત્તર પ્રદેશના મથુરાના સાંસદ હેમાએ કહ્યું કે, હું ઉત્તર પ્રદેશની સાંસદ છું, જ્યાં ભારતની મહાન સાંસ્કૃતિક પરંપરાનો મહાકુંભ ચાલી રહ્યો છે. તેમણે કહ્યું કે, તે મહાકુંભના સફળ આયોજન માટે ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથનો આભાર વ્યક્ત કરે છે.

માલદીવના પીપલ્સ મજલિસના સ્પીકર અબ્દુલ રહીમ અબ્દુલ્લાના નેતૃત્વમાં માલદીવના સંસદીય પ્રતિનિધિમંડળનું ગૃહની કાર્યવાહી નિહાળવા પહોંચી હતી. લોકસભાના સ્પીકર ઓમ બિરલાએ માલદીવના સંસદીય પ્રતિનિધિમંડળનું સ્વાગત કર્યું હતું.

મણિપુરના CM એન. બિરેનસિંહના રાજીનામા પર કોંગ્રેસના સાંસદ જયરામ રમેશે કહ્યું કે, અમે વિધાનસભામાં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવાના હતા અને તેના 14 કલાક પહેલા જ એન. બિરેનસિંહે રાજીનામું આપી દીધું. સીએમ પદ માટે ઘણા સંભવિત ઉમેદવારો છે, પરંતુ ભાજપ કોઈ નામ નક્કી કરી શકી નથી. રાજ્યપાલે વટહુકમ બહાર પાડી રાજીનામું અમાન્ય જાહેર કર્યું, આ બંધારણનું ઉલ્લંઘન છે. સુપ્રીમ કોર્ટે પણ કહ્યું છે કે મણિપુરમાં બંધારણીય તંત્ર પડી ભાંગ્યું છે.

સમાજવાદી પાર્ટીના વડા અખિલેશ યાદવના નિવેદન પર ભાજપના સાંસદ ડૉ. લક્ષ્મીકાંત બાજપાઈએ કહ્યું કે, ભાજપ પર સવાલ ઉઠાવતા પહેલા અખિલેશ યાદવે યાદ રાખવું જોઈએ કે કુંડારકી અને મિલ્કીપુરમાં તેમની સાથે શું થયું હતું. ઉત્તર પ્રદેશમાં દિલ્હીના વાયદા કરવાની જરૂર નથી. દિલ્હી અને ઉત્તર પ્રદેશના પોતપોતાના અલગ મુદ્દા છે. અમે ક્યારેય સમાજવાદી પાર્ટીને ઉત્તર પ્રદેશમાં ગુંડાગીરી કરવા દઈશું નહીં.

ભારત ગઠબંધન અંગે રાજ્યસભાના સાંસદ કપિલ સિબ્બલે કહ્યું કે, શરદ પવારે ઘણી વખત પુનરોચ્ચાર કર્યો છે કે રાષ્ટ્રીય ગઠબંધન ત્યારે જ લાગુ થાય છે, જ્યારે રાષ્ટ્રીય ચૂંટણીઓ થાય છે અને તે પ્રાદેશિક ચૂંટણીઓમાં લાગુ પડતી નથી. આપણા પ્રાદેશિક પક્ષો રાજ્યની બહાર પણ તેમની પકડ જમાવવા માંગે છે અને રાષ્ટ્રીય પક્ષો ઈચ્છે છે કે તેમની પકડ ઓછી ન થાય. તેથી આ ચર્ચા ભારત ગઠબંધનના તમામ ભાગીદારોની સંમતિથી આગળ વધવી જોઈએ. ભારત ગઠબંધન અકબંધ રહેશે તેમાં કોઈ શંકા નથી. અમારી પ્રાદેશિક પાર્ટીઓનું નેતૃત્વ કરનારા લોકો ખૂબ જ બુદ્ધિશાળી છે અને તેઓ જાણે છે કે આપણે કયા પડકારોનો સામનો કરી રહ્યા છીએ.