ન્યુઝ ડેસ્ક: જો તમે એવા વ્યક્તિ છો કે, જેમણે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં વજન ઘટાડવા (weight loss tips) વિશે વિચાર્યું હોય અથવા તમે સ્વસ્થ બનવા ઇચ્છતા હો, તો તમે કદાચ આ બે શબ્દોને સાંભળ્યા હશે: 'ઇન્ટરમિટન્ટ ફાસ્ટિંગ'. સેલિબ્રિટીઓથી માંડીને ફિટનેસ ઉત્સાહીઓ સુધી આ ઉપવાસના હજારો ઑનલાઇન વફાદાર હિમાયતીઓ છે, તેઓ દાવો કરે છે કે, ખાવાની આ રીતથી તેમને અન્ય આહાર પદ્ધતિઓ કરતાં વધુ સારી રીતે વજન ઘટાડવામાં મદદ મળી છે. ઈન્ટરમિટેન્ટ ઉપવાસની (intermittent fasting) અપીલને વજન ઘટાડવાની પદ્ધતિ તરીકે જોવાનું સરળ છે તે માત્ર સરળ નથી, તે લવચીક પણ છે. દરેક વ્યક્તિ માટે સરળતાથી અનુકૂલિત થઈ શકે છે અને તમારે ખોરાકને દૂર કરવાની અથવા કેલરીની ગણતરી કરવાની જરૂર નથી. તેની લોકપ્રિયતા હોવા છતાં, જ્યારે વજન ઘટાડવાની વાત આવે છે, ત્યારે ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ અન્ય આહાર પદ્ધતિઓ કરતાં વધુ સારી ન હોઈ શકે.
આ પણ વાંચો: ક્યારેય એવું વિચાર્યું છે કે ડિલિવરી પછી માતાની હાલાત શું હોય છે ?
ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસના પ્રકાર: આજ સુઘી, અસંખ્ય અભ્યાસોએ દર્શાવ્યું છે કે, ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ એ કેલરીની ગણતરી કરવા જેટલું સારું છે. જ્યારે વજન ઘટાડવાની વાત આવે તો, તેમાં તાજેતરના અભ્યાસનો પણ સમાવેશ થાય છે, જેમાં એક વર્ષથી વધુ સમય માટે સહભાગીઓને ટ્રેક કરવામાં આવ્યા હતા. આ ઘણા વિવિધ પ્રકારના ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ (intermittent fasting) સાથે પણ દર્શાવવામાં આવ્યું છે, જેમાં
- વૈકલ્પિક-દિવસના ઉપવાસ: જ્યાં તમે દર બીજા દિવસે ઉપવાસ કરો છો અથવા કેલરી પ્રતિબંધિત કરો છો
- 5:2 ડાઈટિંગ: સામાન્ય રીતે અઠવાડિયામાં પાંચ દિવસ ખાવું, પછી ઉપવાસ અથવા બે દિવસ કેલરી મર્યાદિત કરવી
- સમય-પ્રતિબંધિત આહાર: જ્યાં તમે તમારા દિવસની બધી કેલરી એક નિર્ધારિત સમયમાં ખાઓ, જેમ કે માત્ર આઠ કલાકની અંદર ખાવું, પછી 16 કલાક માટે ઉપવાસ કરવો. પરંતુ હજુ સુધી કોઈ અભ્યાસોએ બતાવ્યું નથી કે ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ પરંપરાગત આહાર કરતાં વધુ સારા છે.
આ પણ વાંચો: જો તમે ગર્ભનિરોધક ગોળીઓ લઈ રહ્યા છો તો તમને થશે આ નુકસાન
કેલરીની માત્રામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો: ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ કરવાથી તમે જે માત્રામાં ખાઓ છો તે ઘટાડે છે, પરંતુ તેમાં નુકસાન થઈ શકે છે. તે બંને આપણા દ્વારા કરવામાં આવેલી શારીરિક પ્રવૃત્તિનું પ્રમાણ ઘટાડે છે અને કસરત દરમિયાન આપણે કેટલી મહેનત કરીએ છીએ તે પણ ઘટાડે છે. આ સૂચવે છે કે, જ્યારે ટૂંકા ગાળા માટે પણ કેલરીની માત્રામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થાય છે ત્યારે શરીર કસરત દરમિયાન વપરાતી કેલરીની સંખ્યા ઘટાડીને અનુકૂલન કરે છે. સંશોધકોને સંપૂર્ણ ખાતરી નથી કે આવું શા માટે થાય છે.
સ્નાયુ સમૂહને વધુ નુકસાન: જ્યારે આ જરુરી નથી કે વજન ઘટાડવા પર અસર કરે, શારીરિક પ્રવૃત્તિના સ્તરમાં ઘટાડો સ્વાસ્થ્ય પર અન્ય નકારાત્મક અસરો કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, તાજેતરના વૈકલ્પિક-દિવસના ઉપવાસના અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે, આ આહારના માત્ર ત્રણ અઠવાડિયાથી પણ શારીરિક પ્રવૃત્તિના સ્તરમાં ઘટાડો થયો છે અને દૈનિક કેલરી પ્રતિબંધિત આહારની તુલનામાં સ્નાયુ સમૂહનું વધુ નુકસાન થયું હતું. ચરબી ઘટાડવા માટે દૈનિક કેલરી પ્રતિબંધ કરતાં ઉપવાસ આહાર પણ ઓછો અસરકારક હતો.
આ પણ વાંચો: ભારતમાં વધતા જતા હિસ્ટરેકટમીના કેસ છે ચિંતાનો વિષય
કસરત કાર્યક્રમો સાથે ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ: રક્ત ખાંડના સ્તરને નિયંત્રિત કરવા અને જેમ જેમ આપણે વૃદ્ધ થઈએ છીએ તેમ શારીરિક રીતે સક્ષમ રહેવા સહિતના ઘણા કારણોસર સ્નાયુ સમૂહ મહત્વપૂર્ણ છે. તેથી માંસપેશીઓને નુકશાન થાય તેવા આહારને ટાળવામાં આવે છે. જો કે, પ્રતિરોધક તાલીમ જેવા કસરત કાર્યક્રમો સાથે ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસને (intermittent fasting) જોડવાથી લોકોને ચરબીના નુકશાનને પ્રોત્સાહિત કરતી વખતે નબળા સ્નાયુ સમૂહને વધુ સારી રીતે જાળવવામાં મદદ મળી શકે છે.
ઉપવાસ કરવાના અન્ય ફાયદા
- જ્યારે વજન ઘટાડવાની વાત આવે ત્યારે ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ એ (intermittent fasting benefits) ચમત્કારિક ઉપાય ન હોઈ શકે, તેનો અર્થ એ નથી કે તે હજુ પણ અન્ય સ્વાસ્થ્ય લાભો ધરાવતો નથી. ઇન્ટરમિટન્ટ ઉપવાસ પરની તાજેતરની સમીક્ષામાં જાણવા મળ્યું છે કે, તેનાથી બ્લડ પ્રેશર, ઇન્સ્યુલિનની સંવેદનશીલતા શરીર રક્ત ખાંડને કેવી રીતે અસરકારક રીતે નિયંત્રિત કરે છે અને કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર દૈનિક કેલરી પ્રતિબંધની સમાન હદ સુધી ઘટાડે છે. સંભવ છે કે, આ અસર વજન ઘટાડવાને કારણે છે પરંતુ થોડા અભ્યાસોએ એક વર્ષથી વધુ સમય સુધી સહભાગીઓને અનુસર્યા હોવાથી આ અસરો ચાલુ રહે છે કે કેમ તે જાણવું મુશ્કેલ છે.
- કેટલાક સંશોધનો સૂચવે છે કે, તમે કેવી રીતે ઉપવાસ કરો છો તે પણ મુખ્ય હોઈ શકે છે. સંખ્યાબંધ અભ્યાસોએ પ્રારંભિક સમય-પ્રતિબંધિત આહારમાંથી આશાસ્પદ પરિણામો દર્શાવ્યા છે, જેમાં દિવસના પ્રારંભિક ભાગમાં તમારા દિવસની બધી કેલરી ખાવાનો અને સાંજે ઉપવાસ કરવાનો સમાવેશ થાય છે, સામાન્ય રીતે સાંજે 4 વાગ્યાથી દિવસે વહેલું ખાવું એ આપણા કુદરતી સર્કેડિયન લય સાથે ખોરાક લેવાનું સંરેખિત કરે છે, જેનો અર્થ છે કે, પોષક તત્વો વધુ અસરકારક રીતે પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે.
- પ્રારંભિક સમય-પ્રતિબંધિત આહાર પણ આરોગ્યના ઘણા માર્કરોને સુધારવા માટે દર્શાવવામાં આવ્યું છે, જેમ કે ઇન્સ્યુલિન સંવેદનશીલતા, જે પ્રકાર 2 ડાયાબિટીસ માટેનું મુખ્ય જોખમ પરિબળ છે. આ સુધારાઓ વજન ઘટાડ્યા વિના પણ જોવા મળ્યા હતા.
