- Cooking or Heating Food in Plastic -પ્લાસ્ટિકનો વપરાશ અને જીવનનું જોખમ
- હાર્વર્ડ મેડિકલ સ્કૂલના અભ્યાસમાં પ્લાસ્ટિક કન્ટેનરની અસરો તપાસાઈ
- હલકી ગુણવત્તાના પ્લાસ્ટિક વાસણો સ્વાસ્થ્ય પર મોટું જોખમ
ઘરની અને બહારની તમામ જરૂરિયાતોમાં પ્લાસ્ટિક દરેક સ્વરૂપમાં આપણે વાપરીએ જ છીએ. લગેજ બોક્સ, ફર્નિચર, ખાવાના વાસણો, પ્લાસ્ટિકની થેલીઓ અને શું શું નહીં એ કહો. પ્લાસ્ટિકના કારણે થતા નુકસાન વિશે વાતો ખૂબ કરવામાં આવે છે. ખાસ કરીને પ્લાસ્ટિકના વાસણો કે ડબ્બાનો ખોરાક ખાવા કે ગરમ કરવા ( Cooking or Heating Food in Plastic ) અંગે સાંભળવા મળે છે કે તેનાથી કેન્સર અને અન્ય ગંભીર બીમારીઓ (Harmful Effects of Plastic on Health) થઈ શકે છે
ઇન્દોરના વરિષ્ઠ જનરલ ફિઝિશિયન સંજય જૈન કહે છે કે હલકી ગુણવત્તાવાળા પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનરમાં માઇક્રોવેવમાં ખોરાક ગરમ કરવો અને અથવા તેમાં ગરમ ખોરાક રાખવો, બંને નુકસાનકારક (Harmful Effects of Plastic on Health) હોઈ શકે છે. આ સિવાય તેની કોથળીમાં ગરમ ચા અથવા ગરમ ખાવાની વસ્તુઓ ( Cooking or Heating Food in Plastic ) લાવીને તેનું સેવન કરવાથી પણ નુકસાન થઈ શકે છે.
હાર્વર્ડ મેડિકલ સ્કૂલનો અહેવાલ
પ્લાસ્ટિક સ્વાસ્થ્ય પર ગંભીર અસર કરે છે, આ સંદર્ભે કરવામાં આવેલા ઘણા સંશોધનના પરિણામો દર્શાવે છે કે જ્યારે આપણે પ્લાસ્ટિકના ડબ્બામાં ગરમ ખોરાક રાખીએ છીએ, ત્યારે તેના રસાયણો આપણા ખોરાક અથવા પાણીમાં થોડી માત્રામાં ભળી જાય છે. જે ધીમે ધીમે આપણા શરીરને ઘણું નુકસાન પહોંચાડે છે. એટલું જ નહીં, પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનરમાં ખોરાકને ફરીથી ગરમ કરવો ( Cooking or Heating Food in Plastic ) અથવા હોમ ડિલિવરી અથવા ટેક-વે માટે પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનરમાં આવેલું ગરમ ખોરાક ખાવું પણ નુકસાનકારક (Harmful Effects of Plastic on Health) બની શકે છે. હાર્વર્ડ મેડિકલ સ્કૂલની (Harvard Medical School) વેબસાઈટ પર ઉપલબ્ધ એક અહેવાલમાં પણ પ્લાસ્ટિકના કન્ટેનરમાં ખોરાકના નુકસાનને સંડોવતા આ અભ્યાસોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. આ અહેવાલ મુજબ પ્લાસ્ટિકમાંથી ખોરાકમાં પ્રવેશતા રસાયણોની અસરો, લાંબા ગાળે મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર (Metabolic disorder) મેદસ્વિતા, અપચો જેવી સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે. તે પ્રજનન ક્ષમતાને (Reproductive health problems) પણ અસર કરી શકે છે.
અનેક પ્રકારની બીમારીઓને નિમંત્રણ
વર્ષ 2018માં પ્રકાશિત થયેલા એક સંશોધનમાં એ વાત પણ સામે આવી છે કે રસોઈ બનાવવા માટે પ્લાસ્ટિકના વાસણોના ઉપયોગથી અનેક પ્રકારની બીમારીઓ (Harmful Effects of Plastic on Health) થઈ શકે છે. આ વાસણોમાં ખોરાક રાંધવા કે ગરમ કરવાથી ગર્ભવતી મહિલાઓ અને તેમના ગર્ભ પર અસર થાય છે, સાથે જ બાળકના થાઈરોઈડ હોર્મોનનું સ્તર પણ ઘટી જાય છે અને તેમના મગજનો વિકાસ પણ પ્રભાવિત થાય છે. શિકાગોના બાયોસાયન્ટિસ્ટ અને સંશોધક ડો.જોડી ફ્લોગ્ઝે આ સંશોધનના તારણોમાં જણાવ્યું હતું કે પોલીકાર્બોનિક પ્લાસ્ટિકનો (Damage from the use of polycarbonic plastics) ઉપયોગ ફૂડ બોક્સ, કન્ટેનર, સીડી, ડીવીડી અને બોટલ વગેરેના ઉત્પાદન માટે થાય છે, જેમાં એક રસાયણ બાયફેનોલ-એ (BPA)નો ઉપયોગ થાય છે. જે મહિલાઓમાં વંધ્યત્વનું (causes of infertility) કારણ બની શકે છે. આ સંશોધનમાં તેમણે ઉંદરો પર પરીક્ષણ કર્યું હતું.
બાયફેનોલ-એ (BPA) રસાયણની ઘાતક અસરો
વાસ્તવમાં, નિષ્ણાતો એમ પણ કહે છે કે પ્લાસ્ટિકમાં જોવા મળતું બાયફેનોલ-એ અને અન્ય રસાયણ (Biphenol-A and other chemicals) 'એન્ડોક્રાઈન ડિસપ્ટિંગ' પણ હૃદય રોગ અને કેન્સરનું જોખમ (Risk Of Cancer) વધારે છે. એટલું જ નહીં, તે શરીરમાં એસ્ટ્રોજન હોર્મોનના સ્તરને અસર કરે છે.જ્યારે પ્લાસ્ટિકમાં ખોરાકને ગરમ કરવામાં આવે ત્યારે રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓ થાય છે. પ્લાસ્ટિકના પર્યાવરણ અને જીવનને થતા નુકસાન અંગે જાગૃતિ ફેલાવવા અને પ્લાસ્ટિકના કચરાના નિકાલ માટે કામ કરતા યુવા સામાજિક કાર્યકર કૌસ્તુભ કુકરેજા કહે છે કે પ્લાસ્ટિકના વાસણોમાં ખોરાક ગરમ કરવાથી અને તેમાં ગરમ ખોરાક રાખી મૂકવાથી ( Cooking or Heating Food in Plastic ) ખતરનાક રસાયણો બનવા લાગે છે. તે સમજાવે છે કે હકીકતમાં બાયોકેમિકલ રીતે સક્રિય ન હોવાને કારણે શુદ્ધ પ્લાસ્ટિક પ્રમાણમાં ઓછું ઝેરી છે. પરંતુ જ્યારે તેમાં અન્ય પ્રકારના પ્લાસ્ટિક અને રંગો ભેળવવામાં આવે છે, તો તે સ્વાસ્થ્ય અને પર્યાવરણ માટે જોખમ (Harmful Effects of Plastic on Health) ઊભું કરી શકે છે.
આ સાવચેતી જરૂરી છે
કૌસ્તુભ જણાવે છે કે આપણા જીવનમાં પ્લાસ્ટિકને અલગ કરવું સહેલું નથી. શાળાના ટિફિન બોક્સ અને પાણીની બોટલોમાંથી, ( harmful effects of plastic water bottles on health ) ઘર અથવા ઓફિસના સ્ટોરેજ ડબ્બા, ફોલ્ડર્સ, કેરી-ઓન શીટ્સ અને ડસ્ટબિન સહિત રોજિંદા જીવનમાં વપરાતી મોટાભાગની વસ્તુઓ પ્લાસ્ટિકની બનેલી હોય છે. પ્લાસ્ટિકના જોખમોને ધ્યાનમાં રાખીને, વર્ષ 2002માં, આપણા દેશમાં 20 માઇક્રોનથી ઓછી જાડાઈની પ્લાસ્ટિક બેગના ઉત્પાદન પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. 18 માર્ચ 2016ના રોજ, પર્યાવરણ, વન અને આબોહવા પરિવર્તન મંત્રાલયે 50 માઈક્રોનથી ઓછી પોલીથીન બેગ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નિયમ પસાર કર્યો હતો. હાલમાં, દેશના ઘણા રાજ્યોએ આવા ફોઇલના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ જાહેર કર્યો છે, તેમ છતાં અને તેના જોખમો વિશે લોકોમાં જાગૃતિના અભાવને કારણે, લોકો તેનો ઉપયોગ કરતા જોવા મળે છે. સાથે જ ડો.સંજય જૈન પણ કહે છે કે પ્લાસ્ટિકના જોખમને (Harmful Effects of Plastic on Health) જોતાં તેના ઉપયોગ દરમિયાન કેટલીક બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે.
ETV Bharat ના નિષ્ણાતોની સલાહના આધારે પ્લાસ્ટિકનો ઉપયોગ કરતી વખતે કેટલીક સાવચેતીઓનું પાલન કરવું જોઈએ.
- માત્ર સારી ગુણવત્તાની વસ્તુઓ જ ખરીદો.
- ખોરાકના પેકિંગ માટે પોલીપ્રોપીલીનથી બનેલી વસ્તુઓ ખરીદો. કારણ કે સામાન્ય રીતે તેમનામાં રાસાયણિક પ્રતિકારતા જોવા મળે છે.
- પોલિસ્ટરીનથી બનેલું પ્લાસ્ટિક, તેમાંથી બનેલા ઉત્પાદનો પર નંબર 6 નોંધવામાં આવે છે, તેનો ઉપયોગ ફૂડ પેકેજિંગ માટે થઈ શકે છે પરંતુ તેમાં ખોરાક ગરમ ન કરવો જોઈએ. કારણ કે આમ કરવાથી તેમાંથી કેટલાક વાયુઓ બહાર આવે છે. જે હાનિકારક (Harmful Effects of Plastic on Health) બની શકે છે.
- માઇક્રોવેવમાં પણ પ્લાસ્ટિકના વાસણોમાં ખોરાક રાંધવાનું અને તેને વારંવાર ગરમ કરવાનું ટાળો
- પ્લાસ્ટિકની બોટલોમાં પાણી ( harmful effects of plastic water bottles on health ) ગરમ કરવાનું ટાળો અથવા જ્યારે તેમાંનું પાણી કોઈપણ તબક્કે ગરમ થઈ જાય ત્યારે તે પાણીનો ઉપયોગ કરવાનું ટાળો. ઘણી વખત તીવ્ર સૂર્યપ્રકાશમાં પાર્ક કરેલી કારમાં રાખવામાં આવેલી પાણીની બોટલમાં પાણી અથવા અન્ય પીણાં ગરમ થાય છે. આવી સ્થિતિમાં આ પ્લાસ્ટિકની બોટલોમાંથી નીકળતા કેમિકલ પાણીને દૂષિત કરી શકે છે.
- પોલીથીનમાં ચા કે ગરમ ખોરાક ન લેવો
બાળકને ખવડાવવા માટે પ્લાસ્ટિકની બોટલ ખરીદતા પહેલાં અને તેના દ્વારા દાંત આવતી વખતે ઉપયોગમાં લેવાતા ટીથર (teether for children) ખરીદતાં પહેલા તેની ગુણવત્તા તપાસવાની ખાતરી કરો. સેન્ટર ફોર સાયન્સ એન્ડ એન્વાયરમેન્ટના (center for science and environment) અભ્યાસમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે બાળકોને દાંત આવતી વખતે આપવામાં આવતા રમકડાંમાં (Toys for kids) ખૂબ જ ખતરનાક રસાયણો (Harmful Effects of Plastic on Health) મળી આવ્યાં છે.
આ પણ વાંચોઃ ઠંડુ વાતાવરણ અને પ્રદૂષણ COPDના દર્દીઓના જોખમમાં કરે છે વધારો
આ પણ વાંચોઃ Obesity: વધારી શકે છે બોન મેરોમાં ઓસ્ટિયોક્લાસ્ટ કોશિકાઓ Journal of Dental Research નું તારણ
