- દારૂના દુરૂપયોગથી એક પ્રકારનું સ્મૃતિ લોપ થઈ શકે છે
- સ્મૃતિ એ આઘાતજનક અનુભવો અને મગજની ઇજા સહિતની ઘણી બાબતોના કારણે થઈ શકે
- સ્મૃતિ લોપના લીધે ગુમાવેલી મેમરીને પુનઃ સ્થાપિત કરવા માટે હાલમાં કોઈ દવાઓ નથી
રાજકોટ: સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીના મનોવૈજ્ઞાનિક ભવનની વિદ્યાર્થીની કામ્બરીયા ક્રિષ્ના દ્વારા સર્વેક્ષણ કરાયું છે. સ્મૃતિ લોપ તેને કહેવામાં આવે છે, જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પોતાની સ્મૃતિમાં સંગ્રહિત જાણકારીને યાદ કરી શકતો નથી. આ ફિલ્મો અને પુસ્તકો માટે એક લોકપ્રિય વિષય છે, પરંતુ વાસ્તવમાં બહુ દુર્લભ છે. થોડુક ભુલકકડ હોવું અથવા અમુક વાતોને ભૂલી જવી એ સામાન્ય વાત છે. જે સ્મૃતિ લોપથી સાવ અલગ છે. એ બિમારી યાદો અને સ્મૃતિને ખુબ જ નુકસાન પહોંચાડે છે. તેમાં વ્યક્તિની જિંદગીની મહત્વપૂર્ણ વાતો, યાદગાર ઘટનાઓ અને ખાસ વ્યકિત (મિત્ર અને સગાસંબંધીઓ)નો સમાવેશ થાય છે.
આ પણ વાંચોઃ સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીનો સર્વે: વિદ્યાર્થીઓ ઓનલાઈન શિક્ષણની આડમાં જોઈ રહ્યાં છે પોર્ન સાઇટ
પીડિતો માટે પોતાના અતીતને યાદ કરવા, નવી ભવિષ્યની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ
સ્મૃતિ લોપથી પીડિત લોકો માટે પોતાના અતીતને યાદ કરવા, નવી જાણકારી ભેગી કરવી અને ભવિષ્યની કલ્પના કરવી મુશ્કેલ હોય છે. એનું કારણ એ છે કે, આપણે પાછલા અનુભવોની યાદોના આધાર પર જ ભવિષ્યની યાદોનું નિર્માણ કરતાં હોઈએ છીએ. સ્મૃતિ ભ્રંશએ નવી યાદોને મૂકવાની, જૂની યાદોને યાદ કરવાનો અથવા બન્નેની અક્ષમતા છે. સ્મૃતિ ભ્રમણાના અન્ય લક્ષણોમાં મુંઝવણ અને અસહિષ્ણુ હલન-ચલન શામેલ હોઇ શકે છે. દારૂના દુરૂપયોગથી એક પ્રકારનું સ્મૃતિ લોપ થઈ શકે છે, જેને વરનીક - કોરસકોફના મનોરોગ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
સ્મૃતિ ભ્રમણા વાળા મોટાભાગના લોકો સામાન્ય રીતે રસદાર
સ્મૃતિ એ આઘાતજનક અનુભવો અને મગજની ઇજા સહિતની ઘણી બાબતોના કારણે થઈ શકે છે. ઘટનાઓ અને અનુભવોને યાદ કરવાની ક્ષમતામાં મગજની વિવિધ જટિલ પ્રક્રિયાઓ શામેલ હોય છે. જ્યારે આપણે આપણા મગજમાં સંગ્રહિત ડેટાને પુનઃ પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ, ત્યારે શું થાય છે તે આપણે હજુ પણ સમજી શકતા નથી. સ્મૃતિ, ભ્રમણા વાળા મોટાભાગના લોકો સામાન્ય રીતે રસદાર હોય છે અને સ્વની ભાવના ધરાવે છે. જો કે, તેઓ નવી માહિતી શીખવામાં ભૂતકાળના અનુભવોની યાદોને યાદ કરવા માટે સંઘર્ષ અથવા બન્નેમાં ભારે મુશ્કેલીઓ અનુભવી શકે છે.
મનોવૈજ્ઞાનિક ભવન દ્વારા 1720 લોકો પર સર્વેક્ષણ
કોરોના(Corona)ની મહામારીમાં ભય અને ચિંતાના કારણે આબાલવૃદ્ધ સૌની સ્મૃતિ પર અસર થઇ છે. 11 વર્ષના બાળકથી લઈ વૃદ્ધ સુધીના દરેકમાં વત્તાઓછા અંશે સ્મૃતિ પર અસર જોવા મળી. મનોવિજ્ઞાન ભવનની વિદ્યાર્થીની કામ્બરીયા ક્રિષ્નાએ ભવન અધ્યક્ષ ડો.યોગેશ જોગસણના માર્ગદર્શનમાં 1720 લોકો પર સર્વેક્ષણ કર્યું.
મહિલાઓની સરખામણીએ પુરુષોમાં યાદશક્તિ વધારે ઘટી
જેમાં 450 વૃદ્ધ, 450 પ્રૌઢ, 481 યુવાનો, 109 તરુણો અને 11થી 14 વર્ષ સુધીના 230 બાળકો પર સર્વે કર્યો છે. જેમાં 35.10 ટકા વૃદ્ધોમાં કોરોનાની બીમારી પછી યાદશક્તિની ખામી જોવા મળી છે. 26.10 ટકા પ્રૌઢમાં સ્મુતિ હવે પેલા કરતા ઓછી થઇ એવું જાણવા મળ્યુ છે. 16.20ટકા યુવાનોમાં સ્મૃતિને લઈને સમસ્યા જોવા મળી છે. 9 ટકા તરુણોમાં સ્મૃતિલોપ જોવા મળ્યો અને 18 ટકા બાળકોમાં યાદશક્તિ રહી જ નથી એવું જોવા મળ્યું. ત્યાં સુધી કે આ દોઢ વર્ષમાં બાળકો લખતા-વાંચતા પણ ભુલી ગયા હોવાનું આ સર્વેમાં જોવા મળે છે. મહિલાઓની સરખામણીએ પુરુષોમાં યાદશક્તિ વધારે ઘટી છે.
પ્રકારો
- રિસ્ટરોગ્રેટ એમનેસિયા - આ પ્રકારમાં રોગી પોતાની જૂની યાદોને યાદ કરવામાં અસમર્થ રહે છે. જેમ કે, આપણી બાળપણની યાદો. આ પ્રકારના સ્મૃતિ લોપમાં વ્યકિત શીખેલી અથવા યાદ કરેલી સૂચનાઓને જરૂરત પ્રમાણે યાદ કરી શકતો નથી. આવું લગભગ માથાના કેટલાક ભાગમાં આઘાત અથવા મસ્તિષ્કમાં ક્ષતિના કારણે થાય છે.
- એન્ટ્રોગ્રેટ એમનેસિયા -વ્યકિત નવી જાણકારી યાદ કરી શકતો નથી. ભૂલવાની આ બીમારી પણ ઘણીવાર મસ્તિષ્કમાં ક્ષતિ થવાના કારણે થાય છે. જેમ કે, લાંબા સમય સુધી આલ્કોહોલનું સેવન, ગંભીર કુપોષણ, સ્ટ્રોક, માથામાં વાગવું, ઇન્સેફ્લાઈ ટીસ, સર્જરી વગેરે.
- પોસ્ટ ટ્રુમેટિક એમનેસિયા - આ બીમારી માથા પર લાગવાથી થતી હોય છે. ઉ.દા. માથા પર કંઈક ભારે વજન પડવાથી અથવા એક્સિડન્ટના કારણે. આ લગભગ થોડાક સમય સુધી જ થાય છે. ભૂલવાની આ બીમારીનો સમયગાળો વાગવાની ગંભીરતા પર નિર્ભર હોય છે.
- વેરનીક કોરસાકોફ સિન્ડ્રોમ - આ બીમારી લાંબા સમય સુધી દારૂ પીવાથી થાય છે. જે લોકો આલ્કોહોલ લાંબા સમય સુધી પીતા રહે છે, તેનામાં વિટામિન બી-1ની કમી આવી જાય છે અને જેનાથી ધીરે-ધીરે સ્મૃતિ લોપ થવા માંડે છે.
- પૂર્વગ્રહ સ્મૃતિ લોપ - કેટલીક રીતે એન્ટરોગ્રેટ એમનેસિયાની વિરુદ્ધ વ્યકિત તેમના આઘાત પહેલા બનેલી ઘટનાઓને યાદ રાખી શકતી નથી, પરંતુ તે યાદ કરે છે કે તેના પછી શું થયું છે.
- વૈશ્વિક સ્મૃતિ લોપ- બધી મેમરીનો અસ્થાયી નુકસાન અને ગંભીર કિસ્સાઓમાં નવી યાદો બનાવવામાં મુશ્કેલી.
- આઘાતજનક સ્મૃતિ લોપ - કારના અકસ્માતમાં માથામાં સખત ફટકો પડવાથી મેમરી લોસ થાય છે. વ્યકિત ચેતના અથવા કોમામાં ટૂંકા સમયસુધી જઈ શકે છે. સ્મૃતિ ભ્રમણા સામાન્ય રીતે અસ્થાયી હોય છે. પરંતુ તે સામાન્ય રીતે કેટલો સમય ચાલે છે, તે તેના પર આધાર રાખે છે કે, ઇજા કેટલી ગંભીર છે.
- ઐતિહાસિક સ્મૃતિ લોપ - વ્યકિત ફક્ત તેમના ભૂતકાળને જ નહીં, પણ તેમની ઓળખને પણ ભૂલી શકે છે. તેઓ જાણતા નથી કે તેઓ કોણ છે. ભલે તેઓ અરીસામાં જોવે, પણ તેઓ પોતાનું પ્રતિબિંબ ઓળખતા નથી. ડ્રાઈવિંગ લાઈસન્સ, ક્રેડીટ કાર્ડ અથવા આઇડી કાર્ડ અર્થહીન લાગે તે સામાન્ય રીતે કોઈ ઘટના દ્વારા ઉશ્કેરવામાં આવે છે કે, જેનું મન યોગ્ય રીતે સામનો કરવામાં અસમર્થ છે. યાદ રાખવાની ક્ષમતા સામાન્ય રીતે કાં તો ધીમે-ધીમે અથવા થોડા દિવસોમાં અચાનક પાછી આવે છે, પરંતુ આઘાતજનક ઘટનાની યાદશક્તિ ક્યારેય પૂરેપૂરી પાછી આવી શકતી નથી.
- બાળપણની સ્મૃતિ ભ્રમણા- ભાષા વિકાસની સમસ્યા અથવા મગજના કેટલાક મેમરી વિસ્તારો જે બાળપણ દરમિયાન સંપૂર્ણ પરિપક્વ ન થતાં તે પ્રારંભિક બાળપણની ઘટનાઓને અને યાદોને નુકશાન કરે છે.
સારવાર માટે શું કરવું?
મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં સ્મૃતિ લોપ એ સારવાર વિના પોતાનું નિરાકરણ લાવી શકાય છે. શારીરિક અથવા માનસિક વિકાર હાજર હોય, તો સારવાર જરૂરી હોઇ શકે છે. પારિવારિક સહાય નિર્ણાયક છે. ફોટોગ્રાફ્સ અને સંગીત મદદ કરી શકે છે. સારવારમાં ઘણી ટેક્નિક અને વ્યૂહરચના શામેલ હોય છે, જે મેમરીની સમસ્યાને દૂર કરવામાં મદદ કરી શકે છે. ખોવાયેલી યાદોને બદલવા, નવી માહિતી મેળવવા અથવા નવી માહિતી પ્રાપ્ત કરવાના આધાર તરીકે હાલની યાદોનો ઉપયોગ કરવા માટે મનોચિકિત્સક સાથે વાત કરવી જરૂરી છે. માહિતીને સંગઠિત કરવા, તેને સંગ્રહિત કરવા વ્યૂહરચના શીખવી, સ્માર્ટ ફોન જેવા ડિજિટલ એડ્સનો ઉપયોગ, દર્દીઓને મહત્વપૂર્ણ ઇવેન્ટ વિશે યાદ અપાવવા, દવાઓ ક્યારે લેવી જોઈએ વગેરે.
ઓક્યુપેશનલ થેરાપી પણ રોગીઓ માટે પ્રભાવી હોય છે
ચહેરાના ફોટોગ્રાફ્સ સાથેની સંપર્ક સૂચિ મદદરૂપ થઈ શકે છે. સ્મૃતિ લોપના લીધે ગુમાવેલી મેમરીને પુનઃ સ્થાપિત કરવા માટે હાલમાં કોઈ દવાઓ નથી. ઘણીવખત સ્મૃતિ લોપ ઉપચાર વગર જ આપ મેળે જ ઠીક થઈ જાય છે, પરંતુ જો કોઈ શારીરિક કે માનસિક વિકાર હોય તો ઉપચાર કરવો જોઈએ. એવામાં મનોચિકિત્સક રોગીઓ માટે ફાયદેમંદ સાબિત થાય છે. સંમોહન દ્વારા ભૂલી ગયેલી યાદોને યાદ કરવાનો એક પ્રભાવી તરીકો હોય છે. એના પછી ઓક્યુપેશનલ થેરાપી પણ રોગીઓ માટે પ્રભાવી હોય છે.
આ પણ વાંચોઃ જાતિય વિકૃતિ-ગેરેન્ટોફિલિયા : શું છે આના લક્ષણો અને કારણો વાંચો અહેવાલ...
આ બિમારીથી છૂટકારો મેળવવા શું શું કરવું?
- દારૂ અથવા ડ્રગ્સની આદતથી બચો
- મોટર સાયકલ અથવા સ્કુટર ચલાવતી વખતે હેલ્મેટ અને જોખમવાળી રમતો રમતી વખતે સાવધાની રાખો
- માનસિક રૂપથી સક્રિય રહેવાની કોશિશ કરો, ઉ.દા. નવી-નવી જગ્યા પર ફરવા જાઓ, નવા પુસ્તકો વાંચો અને મગજને કસરત થાય તેવી ગેમ્સ રમો
- ફળ, શાકભાજી, અનાજ અને પ્રોટીનવાળું ભોજન લો
શું તમે આ જાણો છો?
- Survey OF Saurashtra University : આ લોકોને થાય છે કોરોનાની વધુ અસર
- મનોવિજ્ઞાન ભવનનો સર્વેઃ કોરોના કાળમાં 79 ટકા લોકોને ડરામણા સ્વપ્નો આવે છે
- કોરોના અંગે 1710 લોકોનો સર્વે, ‘બીમારી કે રોગ કરતા નકારાત્મક વિચારો અને કલ્પના વધુ ભયજનક'
- ભાવનગરમાં ફંગલ ઇન્ફેક્શનમાં દ્રષ્ટિ ગુમાવાની અને સાંભળવાની શક્તિ ગુમાવતા હોવા કિસ્સા સામે આવ્યા : આશરે 50 જેટલા બન્યા ભોગ
- સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટીનો સર્વે: કોરોના પછી લોકોમાં નબળાઈનો વિકૃત ભય વધ્યો
