માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

ગુજરાતમાં જ્યારે પણ અંગ્રજી શાસનનો ઉલ્લેખ થાય છે ત્યારે દમણ, દીવ અને ગોવા પર પોર્ટુગીઝ અને ફ્રેન્ચ શાસકોનો ઉલ્લેખ થયા વગર રહેતો નથી. ભારતને અંગ્રેજો તરફથી મળેલી (history of Daman) ભેટ પૈકીની એક એ પણ કહી શકાય કે, આ ત્રણેય જગ્યાઓ પર કોલોનીયન સિસ્ટમથી નિવાસ સ્થાન અને સોસાયટીઓ શરૂ થઈ હતી. જેનું અનુકરણ આજે દરેક મહાનગર જોવા મળી રહ્યું છે. દમણના મુક્તિદિવસના પર્વ પર ઈતિહાસમાં એક ડોકિયું કરીએ.

દમણઃ દમણના આ મુક્તિ દિવસે દમણ ને બદલે વાપી અને વાપી રેલવે સ્ટેશનનો ઇતિહાસ દમણના (history of Daman) જાણીતા કવિ લેખક અને આંતરરાષ્ટ્રીય કોફી ટેબલ બુક્સ કમ્પાઈલર કે. સી. સેઠીએ કેટલાક તથ્યો આધારે દમણ-વાપીના લોકો સમક્ષ રજુ કર્યો છે. કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ (Daman independence day) દમણને 19મી ડિસેમ્બર 1961ના પોર્ટુગીઝ શાસનની બેડીમાંથી મુક્ત કરી ભારતમાં કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો.

માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

મુક્તિ દિવસઃ દર વર્ષની 19મી ડિસેમ્બરને દમણ મુક્તિ દિવસ તરીકે મનાવવામાં આવે છે. જો કે દમણના આ મુક્તિ (independence-day Daman) દિવસે દમણને બદલે વાપી અને વાપી રેલવે સ્ટેશનનો ઇતિહાસ દમણના જાણીતા કવિ લેખક અને આંતરરાષ્ટ્રીય કોફી ટેબલ બુક્સ કમ્પાઈલર કે. સી. સેઠીએ કેટલાક તથ્યો આધારે દમણ-વાપીના લોકો સમક્ષ રજુ કર્યો છે.

માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

આ પણ વાંચોઃ ગુજરાત મહારાષ્ટ્રની સરહદે ઝાઈ-વેવજી ગામે સરહદી વિવાદ; જિલ્લા કલેકટરે લીધી મુલાકાત

'દમણ રોડ' સ્ટેશન: લેખક કે. સી. સેઠી એ લખ્યું છે કે, ઈતિહાસના પાના ફેરવીએ તો ખબર પડે છે કે અગાઉ વાપી રેલવે સ્ટેશનનું નામ 'દમણ રોડ' સ્ટેશન હતું. જે રીતે નાસિક રોડ, દહાણું રોડ પ્રચલિત નામ હતું. પોર્ટુગીઝ ભાષામાં દમાઓ-दमाओ-(Damao) એટલે કે દમણ હાલના વાપી સ્ટેશનથી સાત (6.3/4) માઇલ દૂર હતું, જે હવે લગભગ 11 કિલોમીટર દૂર છે. દમણ તે સમયે પોર્ટુગીઝ કોલોની હેઠળ હતું. આ રેલ્વે લાઇન પર અન્ય દેશ પોર્ટુગલ આધિપત્ય હેઠળના ખૂબ જ લોકપ્રિય સ્ટેશન તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતું હતું.

માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

વાપી નામ કેમ પડ્યુંઃ આ અરસામાં દમણ રોડ સ્ટેશન આસપાસ એક નાનું શહેર હતું. એક માહિતી મુજબ આ વિસ્તારમાં પાણીની ખૂબ જ અછત સર્જાતી હતી. જેના કારણે આસપાસના વિસ્તારના રહેવાસીઓએ ભારે હાલાકીનો સામનો કરવો પડતો હતો. જેના નિરાકરણ માટે આ વિસ્તારમાં પાણીની વાવ (વાડી) બનાવવામાં આવી હતી. જેમાંથી લોકો પાણી લેતા હતા. આ વાવ (વાડી) ('જલ વાવ') ના કારણે જ આ શહેરનું નામ વાપી પડ્યું હતું. વાપી એ સમયે બ્રિટશરાજના તાબામાં આવતું. જ્યારે દમણ પોર્ટુગીઝ શાસન હેઠળ હતું.

આ પણ વાંચોઃ સરકારે 630 કરોડનું કૃષિ પેકેજ જાહેરાત કરતા વલસાડના ખેડૂતોની વધી ચિંતા

પરમીટ લેવી પડતીઃ દમણના લોકોએ દમણની બહાર જવા માટે પોર્ટુગીઝ સત્તાવાળાઓ પાસેથી પરમિટ મેળવવાની હતી. દમણ પરત ફરતી વખતે તેને પ્રવેશદ્વાર પર સબમિટ કરવાની હતી. તે સમયે આ લાઇન પરની ટ્રેન ગ્રાન્ડ રોડ સ્ટેશનથી અમદાવાદ જતી હતી. અને એ જ રીતે અમદાવાદથી પાછા ગ્રાન્ડ રોડ આવતી હતી. તે સમયના રેલવે ટાઈમ ટેબલ મુજબ ગ્રાન્ડ રોડ થી અમદાવાદ તરફની મુસાફરી 306 માઈલ હતી. જે હવે 493 કિલોમીટર થઈ ગઇ છે. દમણ રોડ સ્ટેશનથી ગ્રાન્ડ રોડ સુધીનું અંતર 104.5 માઈલ હતું જે 168 કિલોમીટર છે.

માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

વલસાડ ક્નેક્શનઃ અમદાવાદ 203.5 માઈલ હતું જે 327 કિલોમીટર છે. વલસાડ સ્ટેશનનું નામ રેલવે વિભાગમાં બુલસર (Bulsar) તરીકે અને અંકલેશ્વર સ્ટેશન 'અંકલેશ્વર-નર્મદા ફેરી' તરીકે જાણીતું હતું. ભારત 1947માં અંગ્રેજોની ગુુલામીમાંથી આઝાદ થયું, પરંતુ દમણ હજુ પણ પોર્ટુગીઝના કબજામાં હતું. ભારતની આઝાદીના 14 વર્ષ બાદ 19 ડિસેમ્બર 1961ના રોજ ગોવા, દીવ અને દમણને પોર્ટુગીઝ શાસનમાંથી આઝાદી મળી હતી. ભારતની આઝાદી (1947) પછી દમણ રોડ રેલ્વે સ્ટેશનનું નામ બદલીને વાપી રેલ્વે સ્ટેશન રાખવામાં આવ્યું હતું. દમણ પોર્ટુગીઝો શાસકોએ 1559 માં ગુજરાતના સુલતાન પાસેથી જીતી લીધુ હતું. જે પછી ત્યાં કોલોનીઓ શરૂ થઈ. જેના પુરાવા આજ દિવસ સુધી છે.

માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

આ પણ વાંચોઃ રામ રાખે તેને કોણ ચાખે, ચાલુ ટ્રેને ચડવા જતા પ્રવાસી માટે અન્ય પ્રવાસી બન્યો દેવદૂત

મરાઠા સામ્રાજ્ય ગુજરાતમાંઃ અગાઉ દાદરા, નગર હવેલી મરાઠા સામ્રાજ્યનો એક ભાગ હતો. ઈ.સ. 1783 થી 1954 (171 વર્ષ) સુધી પોર્ટુગીઝ હેઠળ હતું. દમણ પર પોર્ટુગીઝોએ 402 વર્ષ સુધી શાસન કર્યું હતું. એ જ રીતે દીવ 426 વર્ષ અને ગોવા 451 વર્ષ સુધી તેમના તાબામાં રહ્યું હતું. પોર્ટુગીઝોએ દાદરા નગર હવેલીને બદલે દમણ રોડ સ્ટેશનને અંગ્રેજો દ્વારા મંજૂર કરવાનું યોગ્ય માન્યું કારણ કે દમણ તેમનો પોતાનો જીતેલો પ્રદેશ હતો. જ્યારે દાદરા નગર હવેલી તેમને ભેટમાં મળેલો પ્રદેશ હતો. હાલમાં દમણની જેમ દાદરા નગર હવેલી જવા માટે પણ ટ્રેન મારફતે વાપી રેલવે સ્ટેશને (જુના નામ મુજબ દમણ રોડ સ્ટેશન) જ ઉતરવું પડે છે.

માનવામાં ન આવે પણ હકીકત છે કે, વાપી રેલવે સ્ટેશન એક સમયે દમણ રોડ હતું

'A' શ્રેણીનું રેલવે સ્ટેશનઃ હાલમાં વાપી 'A' શ્રેણીનું રેલવે સ્ટેશન છે અને ત્યાંથી દરરોજ 202 ટ્રેનો પસાર થાય છે. લેખક કે. સી. સેઠી ના પ્રયત્નો બાદ તેને સમયપત્રક અને 4 નવેમ્બર 1864ના ગેઝેટ નોટિફિકેશનના રૂપમાં એક ઐતિહાસિક પુરાવો મળ્યો છે. વાપી રેલવે સ્ટેશન પશ્ચિમ રેલવેને સૌથી વધુ આવક રળી આપતું મહત્વનું અને A ગ્રેડનું રેલવે સ્ટેશન છે. જો કે આજે દમણના એ મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર સહિત સમગ્ર દમણનો કાયાકલ્પ થયો છે.

ધબકતુ રેલવે જંક્શનઃ જલ વાવ કે વાડી પરથી નામાભિધાન થયેલું વાપી ગુજરાતના વલસાડ જિલ્લાની નગરપાલિકાનો દરજ્જો ધરાવે છે. આસપાસ વાપી GIDC માં અનેક ઉદ્યોગો ધમધમતા થતા એક સમયનું દમણ રોડ સ્ટેશન વાપી રેલવે સ્ટેશનના રૂપમાં દક્ષિણ ગુજરાતમાં પશ્ચિમ રેલવેને સૌથી વધુ આવક રળી આપતું મહત્વનું અને A ગ્રેડનું રેલવે સ્ટેશન છે.