સર વિશ્વેશ્વરાયની જન્મજયંતિ, Engineers day પર રસપ્રદ વાતો

દેશ દર વર્ષે 15 સપ્ટેમ્બરે ભારતના મહાન ઇજનેર અને દેશના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારત રત્ન સર મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરાયના જન્મદિવસે રાષ્ટ્રીય ઇજનેર દિવસ (એન્જિનિયર્સ ડે) ઉજવે છે. જો કે, યુનેસ્કો દ્વારા દર વર્ષે 4 માર્ચે વિશ્વ એન્જીનિયર્સ ડે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે. જ્યારે દેશમાં સિમેન્ટ નહોતું બન્યું ત્યારે મજબૂત બંધ બાંધવામાં આવ્યો હતો. National Engineers Day, UNESCO World Engineers Day, Sir M Visvesvaraya Birth Anniversary.

હૈદરાબાદ : વાડિયાર વંશના શાસનકાળ દરમિયાન કાવેરી નદી પરના આ બંધના નિર્માણ દરમિયાન દેશમાં સિમેન્ટ બનાવવામાં આવ્યું ન હતું. આ બંધનું નિર્માણ એ સર એમ.વી (સર એમ.વી. જન્મ જયંતિ) ના જીવનની મહાન સિદ્ધિઓમાંની એક છે. 1912 માં મૈસુરના મહારાજા દ્વારા સર વિશ્વેશ્વરાયને (Sir M Visvesvaraya Birth Anniversary) તેમના દિવાન તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. સર MV એ સ્વચાલિત પાણીના દરવાજા બનાવ્યા જે પાછળથી તિઘરા ડેમ મધ્યપ્રદેશ (તિઘરા ડેમ એમપી) અને કર્ણાટકમાં કેઆરએસ ડેમમાં પણ ઉપયોગમાં લેવાયા. હૈદરાબાદમાં, વિશ્વેશ્વરાયે પૂર સંરક્ષણ પ્રણાલી ડિઝાઇન કરી, જેના કારણે તેમને ઘણી ખ્યાતિ મળી હતી. યુનેસ્કો (UNESCO World Engineers Day) દ્વારા દર વર્ષે 4 માર્ચે વિશ્વ એન્જીનિયર્સ ડે (National Engineers Day) આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે.

વિશ્વેશ્વરાય જન્મ દિવસ : દેશ દર વર્ષે 15 સપ્ટેમ્બરે ભારતના મહાન ઇજનેર અને દેશના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારત રત્ન સર મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરાયના જન્મદિવસે રાષ્ટ્રીય ઇજનેર દિવસ (એન્જિનિયર્સ ડે) ઉજવે છે. જો કે, યુનેસ્કો દ્વારા દર વર્ષે 4 માર્ચે વિશ્વ એન્જીનિયર્સ ડે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે. આપણા ગ્રહને બહેતર અને તકનીકી રીતે અદ્યતન બનાવવામાં તેમની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા માટે એન્જિનિયરોનો આભાર માનવા માટે પૂરતા શબ્દો નથી. મહાન ઈજનેર સર એમ વિશ્વેશ્વરાયે બહુ ઓછા સંસાધનો હોવા છતાં દક્ષિણ ભારતમાં ડેમ નિર્માણ, સિંચાઈ અને પાણી પુરવઠાના ક્ષેત્રમાં મહાન કાર્યો કર્યા. વિશ્વેશ્વરાયે મૈસુરના કૃષ્ણ રાજસાગર ડેમનું નિર્માણ કર્યું, જેણે મૈસુર અને માંડ્યા જિલ્લાનો માર્ગ બદલી નાખ્યો.

કાવેરી નદી પર બંધ : વાડિયાર વંશના શાસન દરમિયાન કાવેરી નદી પર બંધના નિર્માણ દરમિયાન દેશમાં સિમેન્ટનું ઉત્પાદન થતું ન હતું. આ માટે એન્જિનિયરોએ મોર્ટાર તૈયાર કર્યું જે સિમેન્ટ કરતાં વધુ મજબૂત હતું. આ ડેમનું નિર્માણ એ વિશ્વેશ્વરાયના જીવનની મહાન સિદ્ધિઓમાંની એક છે, જે સર એમ.વી. જન્મજયંતિ તરીકે પ્રખ્યાત છે. 1912 માં વિશ્વેશ્વરાયને મૈસુરના મહારાજા દ્વારા તેમના દિવાન અથવા મુખ્ય પ્રધાન તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. 1962માં તેમનું અવસાન થયું.

એન્જીનિયરોનું યોગદાન : રાષ્ટ્રીય ઇજનેરો દિવસ અને વિશ્વ ઇજનેર દિવસ વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે ઇજનેરોની સિદ્ધિઓ પર ગર્વ લેવા માટે સમર્પિત છે. દેશ અને વિશ્વની આર્થિક પ્રગતિ અને વિકાસમાં એન્જીનીયરોનું મહત્વનું યોગદાન છે. ભૂતકાળની સિદ્ધિઓની પ્રશંસા કરવા અને વર્તમાન એન્જિનિયરિંગ વલણોની પ્રશંસા કરવા માટે આ મહત્વપૂર્ણ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ આપણા જીવનના દરેક પગલા પર આધુનિક એન્જિનિયરિંગ વિશ્વ અને એન્જિનિયરોનું મહત્વ દર્શાવે છે. વધુમાં, એન્જિનિયર્સ ડે એ અઘરા એન્જિનિયરિંગ સિદ્ધાંતોની ઉપયોગીતાને સમજવામાં મદદ કરવા માટે એક મજબૂત સંદેશ વહન કરે છે જે આપણું જીવન સરળ અને સુંદર બનાવે છે.

મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરાયનું યોગદાન : પ્રતિષ્ઠિત ઈજનેર મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરાયના યોગદાનની યાદમાં દર વર્ષે 15 સપ્ટેમ્બરે દેશભરમાં રાષ્ટ્રીય એન્જિનિયર્સ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. એમ વિશ્વેશ્વરાયનો જન્મ 15 સપ્ટેમ્બર, 1861ના રોજ કર્ણાટકના ચિકબલ્લાપુર જિલ્લાના મુદ્દનેહલ્લી ગામમાં થયો હતો. દેશના સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર મેળવનાર ભારત રત્ન સર એમ વિશ્વેશ્વરાયે યુનિવર્સિટી ઓફ મદ્રાસમાંથી બેચલર ઓફ આર્ટસ (BA)નો અભ્યાસ કર્યો હતો અને પુણેની કોલેજ ઓફ સાયન્સમાંથી સિવિલ એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કર્યો હતો.

ગ્વાલિયર તિઘરા ડેમ : બાદમાં તેણે પેટન્ટ કરાવી અને પુણે નજીક ખડકવાસલા જળાશયમાં સિંચાઈ પ્રણાલી સ્થાપિત કરી. ધ્યેય ખાદ્ય પુરવઠા અને સંગ્રહના સ્તરને ઉચ્ચતમ સ્તરે વધારવાનો હતો. ગ્વાલિયરના તિઘરા ડેમ અને મૈસુર (હાલ મૈસૂર) માં કૃષ્ણરાજા સાગર (કેઆરએસ) ડેમમાં પણ સિસ્ટમ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી, જે બાદમાં એશિયામાં સૌથી મોટું જળાશય બની ગયું હતું.

કારકિર્દી : બ્રિટિશ ભારતીય સામ્રાજ્યના કમાન્ડર તરીકે કિંગ જ્યોર્જ પંચમ દ્વારા 1915માં તેમને નાઈટની ઉપાધિ આપવામાં આવી હતી. તેમણે ઓટોમેટિક વોટર ગેટ બનાવ્યા જે પાછળથી તિઘરા ડેમ (મધ્યપ્રદેશ) અને કેઆરએસ ડેમ (કર્ણાટક)માં પણ ઉપયોગમાં લેવાયા. આ પેટન્ટ કરેલી ડિઝાઇન માટે તેમને રોયલ્ટીના રૂપમાં મોટી આવક મળવાની હતી, પરંતુ તેમણે તેનો ઇનકાર કર્યો હતો, જેથી સરકાર આ નાણાંનો ઉપયોગ વધુ વિકાસલક્ષી પ્રોજેક્ટ માટે કરી શકે.

ભારત રત્ન એનાયત : હૈદરાબાદમાં વિશ્વેશ્વરાયે પૂર સંરક્ષણ પ્રણાલી ડિઝાઇન કરી, જેના કારણે તેમને ઘણી ખ્યાતિ મળી. તેમને 1908માં મૈસુરના દીવાન (વડાપ્રધાન પદ) બનાવવામાં આવ્યા અને તમામ વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સની સંપૂર્ણ જવાબદારી સોંપવામાં આવી. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન, મૈસૂરમાં કૃષિ, સિંચાઈ, ઔદ્યોગિકીકરણ, શિક્ષણ, બેંકિંગ અને વાણિજ્યના ક્ષેત્રોમાં મોટા ફેરફારો થયા. સ્વતંત્રતા પછી, તેમને 1955 માં ભારત રત્ન એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. તેઓ લંડન ઇન્સ્ટિટ્યુશન ઑફ સિવિલ એન્જિનિયર્સના સભ્ય બન્યા હતા. અગાઉ તેમને ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ (IISc) બેંગ્લોર દ્વારા ફેલોશિપ આપવામાં આવી હતી. જાણીતા એન્જિનિયર મોક્ષગુંડમ વિશ્વેશ્વરનાથનું 1962માં નિધન થયું હતું.