નવી દિલ્હી : સુપ્રીમ કોર્ટે વર્ષ 2023 દરમિયાન ઘણા મહત્વપૂર્ણ ચુકાદા આપ્યા છે. તેમાંથી અનુચ્છેદ 370 પરનો નિર્ણય દેશ માટે ખૂબ મહત્વનો છે. સરકારનો દાવો છે કે અનુચ્છેદ 370 હટાવ્યા બાદ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશમાં ધરમૂળથી પરિવર્તન આવ્યું છે. વર્ષ 2023 ના આવા જ કેટલાક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદા જે યાદ રહેશે
અનુચ્છેદ 370 : દેશના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની અધ્યક્ષતામાં સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ સભ્યોની બંધારણીય બેંચે જમ્મુ અને કાશ્મીરની વિશેષ જોગવાઈ અનુચ્છેદ 370 અંગે મોટો ચુકાદો આપ્યો હતો. કોર્ટે આ મામલે કેન્દ્રના નિર્ણયને માન્ય રાખ્યો હતો. આ નિર્ણયથી જમ્મુ-કાશ્મીરને લઈને લાંબા સમયથી ચાલી રહેલા વિવાદનો અંત આવ્યો છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું કે, અનુચ્છેદ 370 અસ્થાયી જોગવાઈ છે. કેન્દ્રનો આ નિર્ણય બંધારણીય રીતે માન્ય છે. અનુચ્છેદ 370 હેઠળ પૂર્વવર્તી જમ્મુ અને કાશ્મીર રાજ્યને વિશેષ દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. આ નિર્ણય સાથે સુપ્રીમ કોર્ટે જમ્મુ-કાશ્મીરમાં આવતા વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં ચૂંટણી યોજવા સૂચન કર્યું હતું.
જમ્મુ-કાશ્મીરના ઉપરાજ્યપાલ મનોજ સિન્હાએ આ નિર્ણય બાદ કહ્યું કે આનાથી જમ્મુ-કાશ્મીરને વિકાસની નવી ઊંચાઈઓ પર લઈ જવામાં મદદ મળશે. વંચિત વર્ગોને ન્યાય આપવા માટે કેન્દ્ર અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના વહીવટીતંત્રના પ્રયાસોને વેગ મળશે. પીએમ મોદીના નેતૃત્વમાં કેન્દ્ર સરકારે 5 ઓગસ્ટ, 2019 ના રોજ પરિવર્તનનો નિર્ણય લીધો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટના આ નિર્ણયથી લોકોમાં નવી આશા જાગી છે. આનાથી રાષ્ટ્રની એકતા અને અખંડિતતાના મૂળ વધુ મજબૂત થશે.
ટ્રિપલ તલાક : આ નિર્ણય સામાજિક વ્યવસ્થાના ઉત્થાનમાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હતો. આ નિર્ણયથી મહિલાઓને વર્ષો જૂની કુપ્રથામાંથી મુક્તિ મળી છે. કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા વર્ષ 2019 માં જ પાસ કરવામાં આવ્યું હતું. જોકે બાદમાં કેટલાક લોકોએ આ કાયદાને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ સભ્યોની બંધારણીય બેંચે આ સરકારના નિર્ણયને માન્ય રાખતા કહ્યું કે, તે લગ્નના અપૂર્ણિય ટૂટવાના આધારે લગ્નને ભંગ કરી શકે છે, સંપૂર્ણ ન્યાય કરવા માટે બંધારણના અનુચ્છેદ 142 હેઠળ તેને આપવામાં આવેલ વિશેષ શક્તિનો ઉપયોગ કરી શકે છે. ઉલ્લેખનિય છે કે, આ કાયદાના કારણે મુસ્લિમ મહિલાઓના જીવનમાં મોટો બદલાવ જોવા મળ્યો હતો.
રાહુલ ગાંધી સદસ્યતા મામલો : મોદી અટક કેસમાં કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીને સુપ્રીમ કોર્ટમાંથી મોટી રાહત મળી છે. તેમની સંસદની સદસ્યતા 136 દિવસ પછી પુનઃ સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે તેમની સામેના અપરાધિક માનહાનિના કેસમાં સજા પર રોક લગાવી દીધી હતી. ત્યાર પછી લોકસભા સચિવાલયે તેમની સદસ્યતા પુનઃસ્થાપિત કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
આ નિર્ણય કોંગ્રેસ પાર્ટી અને રાહુલ ગાંધીની રાજકીય કારકિર્દી માટે મહત્વપૂર્ણ સાબિત થયો છે. રાહુલ ગાંધીને સંસદની સદસ્યતા પાછી મળી. હાલના મામલામાં રાહુલ ગાંધીએ પીએમ મોદી વિરુદ્ધ અપમાનજનક ટિપ્પણી કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે આ મામલામાં કહ્યું હતું કે, એમાં કોઈ શંકા નથી કે અરજદારના કથિત નિવેદન સારા ન હતા. જાહેર જીવનમાં વ્યક્તિએ જાહેર ભાષણ આપતી વખતે અમુક અંશે સંયમ રાખવાની અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે.
સમલૈંગિક લગ્ન : સુપ્રીમ કોર્ટે દેશમાં સમલૈંગિક લગ્નને લઈને ચાલી રહેલા વિવાદ પર પૂર્ણવિરામ મૂક્યું છે. સામાજિક ઉત્થાનના નામે સમલૈંગિક સમુદાયે સમલૈંગિક લગ્નના અધિકારની માંગણી કરી હતી. ઘણા દેશોમાં સમલૈંગિક લગ્નને માન્યતા મળ્યા બાદ ભારતમાં પણ તેના માટે માંગ કરવામાં આવી હતી. જોકે સુપ્રીમ કોર્ટના ઐતિહાસિક નિર્ણય બાદ આ મામલે પૂર્ણવિરામ મુકાઈ ગયું છે.
સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચે ઓક્ટોબરમાં લાંબી સુનાવણી બાદ આ નિર્ણય આપ્યો હતો. પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચમાં 3:2 બહુમતી સાથે ચુકાદો સંભળાવવામાં આવ્યો હતો. ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડની અધ્યક્ષતા હેઠળની બેન્ચે સમલૈંગિક લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવાનો ઇનકાર કરતા કહ્યું હતું કે, કાયદા દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત લગ્ન સિવાય લગ્ન કરવાનો કોઈ અયોગ્ય અધિકાર નથી. બંધારણીય બેંચે સર્વસંમતિથી પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું કે લગ્ન એ મૂળભૂત અધિકાર નથી.
મહારાષ્ટ્ર સરકાર ફ્લોર ટેસ્ટ : એક સમયે મહારાષ્ટ્રમાં મોટાપાયે રાજકીય સંકટ ઊભું થયું હતું. મહારાષ્ટ્રમાં ઉદ્ધવ ઠાકરેની સરકાર પડી ગઈ હતી. તેમની જગ્યાએ એકનાથ શિંદેની સરકાર બની હતી. એકનાથ શિંદેએ શિવસેનાથી અલગ થઈને સરકાર બનાવી હતી. દરમિયાન રાજીનામું આપતા પહેલા ઉદ્ધવ ઠાકરેએ રાજ્યપાલ પર વિશ્વાસ મત બોલાવવાના નિર્ણયને પડકારતી અરજી દાખલ કરી હતી.
સુપ્રીમ કોર્ટની બેંચે મહારાષ્ટ્રના રાજ્યપાલ દ્વારા તત્કાલીન સીએમ ઉદ્ધવ ઠાકરેને તેમની પાર્ટીના સંકટને ધ્યાનમાં રાખીને ફ્લોર ટેસ્ટનો સામનો કરવા માટે લીધેલા નિર્ણયને અયોગ્ય ગણાવ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે રાજકીય પક્ષ અને વિધાયક પક્ષની શક્તિઓ વચ્ચે તફાવત દર્શાવતા કહ્યું કે, માત્ર રાજકીય પક્ષ જ ગૃહમાં સચેતક અને પક્ષના નેતાની નિમણૂક કરી શકે છે.
દિલ્હી ઉપરાજ્યપાલ વિરુદ્ધ AAP સરકાર : દિલ્હી સરકાર વિરુદ્ધ ઉપરાજ્યપાલ મામલે સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા ઐતિહાસિક નિર્ણય આપવામાં આવ્યો હતો. સર્વોચ્ચ અદાલતે સ્પષ્ટ કર્યું કે, દિલ્હીમાં અમલદારશાહી પર માત્ર ચૂંટાયેલી સરકારનું નિયંત્રણ છે. આનાથી સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે નોકરિયાતોની ટ્રાન્સફર પોસ્ટિંગ પર દિલ્હી સરકારનો અધિકાર રહેશે. જોકે કેન્દ્ર સરકારે વટહુકમ લાવીને કોર્ટના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો હતો. CJI ની આગેવાની હેઠળની પાંચ જજની બંધારણીય બેન્ચે ચુકાદો આપ્યો હતો કે, દિલ્હી સરકાર પાસે પોલીસ, જાહેર વ્યવસ્થા અને જમીન વહીવટને લગતી બાબતો સિવાયની સેવાઓના સંચાલનને લગતી કાયદાકીય અને કારોબારી શક્તિઓ છે.
નોટબંધી : વર્ષ 2023 ની શરૂઆતમાં સુપ્રીમ કોર્ટે એક મોટો નિર્ણય આપતી વખતે પીએમ નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વવાળી સરકારના 2016 ના નોટબંધીને સમર્થન આપ્યું હતું. સર્વોચ્ચ અદાલતે 4:1 ની બહુમતી સાથે રૂ. 500 અને રૂ. 1,000 ની નોટ બંધ કરવાના કેન્દ્રના નિર્ણયને પડકારતી 58 અરજીઓને ફગાવી દીધી હતી.
26 અઠવાડિયાની ગર્ભાવસ્થા : સુપ્રીમ કોર્ટે 26 અઠવાડિયાથી વધુની ગર્ભાવસ્થાને સમાપ્ત કરવાની માંગ કરતી અરજીને ફગાવી દીધી હતી. આ અરજી એક પરિણીત મહિલા દ્વારા દાખલ કરવામાં આવી હતી. આમાં તેણે પોતાની બિમારીના કારણે 26 અઠવાડિયાથી વધુની ગર્ભાવસ્થાને સમાપ્ત કરવાની માંગ કરી હતી. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે પ્રેગ્નન્સીનો સમયગાળો 24 અઠવાડિયાને વટાવી ગયો છે. ગર્ભાવસ્થાની તબીબી સમાપ્તિની મંજૂરી આપી શકાતી નથી. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે માતાને તાત્કાલિક કોઈ ખતરો નથી અને તે ગર્ભની અસામાન્યતાનો મામલો નથી.
CEC અને EC ની નિમણૂક : સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચે આદેશ આપ્યો કે, મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર (CEC) અને ચૂંટણી કમિશનરોની (EC) નિમણૂક વડાપ્રધાન અને વિપક્ષ નેતાની બનેલી સમિતિની સલાહ પર કરવામાં આવશે. કેન્દ્રએ સીજેઆઈને પેનલમાંથી હટાવવા અને કેબિનેટ મંત્રીની નિમણૂક કરવા માટે એક બિલ રજૂ કર્યું.
ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટના વળતર અરજી : સર્વોચ્ચ અદાલતે 1984 ની ભોપાલ ગેસ દુર્ઘટનાના પીડિતો માટે યુએસ-સ્થિત કંપની યુનિયન કાર્બાઇડ કોર્પોરેશન પાસેથી વધુ વળતરની માંગ કરતી કેન્દ્રની ઉપચારાત્મક અરજી પર વિચાર કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. કેન્દ્રએ યુસીસીની અનુગામી કંપનીઓ પાસેથી રૂ. 7,844 કરોડની માંગણી કરી હતી, જે US ડોલર 470 મિલિયન કરતા વધુ છે. તે 1989 માં સમાધાનના ભાગ રૂપે હસ્તગત અમેરિકન કંપની પાસેથી મળ્યું હતું.
