નવી દિલ્હી: આ વર્ષનું બજેટ મોદી સરકારના બીજા કાર્યકાળનું છેલ્લું પૂર્ણ બજેટ છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે આ બજેટ કેવી રીતે તૈયાર થાય છે. વાસ્તવમાં ઘણા અધિકારીઓ નાણામંત્રીને બજેટ તૈયાર કરવામાં મદદ કરે છે. અધિકારીઓને બજેટ સંબંધિત વિવિધ જવાબદારીઓ સોંપવામાં આવે છે. આ વખતે નાણામંત્રીની કોર ટીમમાં 6 સભ્યો છે, જેમણે નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે કેન્દ્રીય બજેટ તૈયાર કર્યું છે.
નાણા સચિવ ડૉ. ટી.વી. સોમનાથ: ટી.વી સોમનાથન તમિલનાડુ કેડરના 1987 બેચના IAS અધિકારી હાલમાં નાણાં સચિવની જવાબદારી નિભાવી રહ્યા છે. ટીવી સોમનાથન નાણાં મંત્રાલયમાં ખર્ચ વિભાગનો હવાલો સંભાળે છે. નાણા સચિવનું કામ મંત્રાલયના વિવિધ વિભાગોના કામમાં સંકલન જાળવવાનું છે. ટીવી સોમનાથને અર્થશાસ્ત્રમાં પીએચડી કર્યું છે. તમને જણાવી દઈએ કે નાણા સચિવ ભારતના નાણા મંત્રાલયના વરિષ્ઠ IAS અધિકારી છે, જે મંત્રાલયના વિવિધ વિભાગોના કામનું સંકલન કરે છે.
અજય સેઠ, સચિવ, આર્થિક બાબતોના વિભાગ: અજય સેઠ કર્ણાટક કેડરના 1987 બેચના IAS અધિકારી આર્થિક બાબતોના વિભાગના સચિવ છે. અજય શેઠ પણ બજેટ તૈયાર કરવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. આર્થિક બાબતોના વિભાગના સચિવ હોવાને કારણે, તેઓ બજેટ વિભાગ માટે જવાબદાર છે જે બજેટ સંબંધિત સલાહ અને ભલામણોનું વિશ્લેષણ કરે છે અને નાણાકીય નિવેદનને અંતિમ સ્વરૂપ આપે છે. તેમને 2021 માં નાણા મંત્રાલયમાં આર્થિક બાબતોના સચિવ તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. તે બજેટને લગતી તમામ સલાહ અને ભલામણોનું પણ વિશ્લેષણ કરી રહ્યો છે.
તુહિન કાંત પાંડે, સેક્રેટરી, ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ઇન્વેસ્ટમેન્ટ એન્ડ પબ્લિક એસેટ્સ: તુહિન કાંત પાંડે ઓડિશા કેડરના 1987 બેચના IAS અધિકારી, રોકાણ અને જાહેર સંપત્તિ વિભાગના સચિવ છે. તુહિન કાંત પાંડે, રોકાણ અને જાહેર સંપત્તિ વિભાગના સચિવ, કેન્દ્રીય બજેટમાં સરકારના વિનિવેશ કાર્યક્રમને તૈયાર કરવાની જવાબદારી નિભાવી રહ્યા છે. અગાઉ, એર ઈન્ડિયાના ખાનગીકરણ અને લાઈફ ઈન્સ્યોરન્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયાની પ્રારંભિક જાહેર ઓફર લાવવામાં તેમણે મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.
મહેસૂલ વિભાગના સચિવ સંજય મલ્હોત્રા: રાજસ્થાન કેડરના 1990 બેચના IAS અધિકારી સંજય મલ્હોત્રા મહેસૂલ વિભાગના સચિવ છે. નાણા મંત્રાલયમાં મહેસૂલ સચિવની જવાબદારી સંભાળી રહેલા સંજય મલ્હોત્રા પાસે કેન્દ્રીય બજેટની તૈયારી દરમિયાન આવકનો અંદાજ નક્કી કરવાનો પડકાર છે. આ પહેલા તેઓ નાણાકીય સેવા વિભાગમાં સચિવ પદ પર હતા. મલ્હોત્રા ગયા વર્ષે મહેસૂલ વિભાગમાં જોડાયા હતા. સંજય મલ્હોત્રા સરકારી કંપની REC લિમિટેડના ચેરમેન અને MD પણ રહી ચૂક્યા છે.
નાણાકીય સેવાઓ સચિવ વિવેક જોશી: વરિષ્ઠ અમલદાર વિવેક જોશી, હરિયાણા કેડરના 1989 બેચના IAS અધિકારી, નાણાકીય સેવાઓ વિભાગ (DFS) ના સચિવ છે. નાણા મંત્રાલયમાં નાણાકીય સેવાઓના સચિવ વિવેક જોશી નોર્થ બ્લોકના કામકાજની સારી સમજ ધરાવે છે. વિવેક જોશી: વિવેક જોશી બે સરકારી બેંકો અને જીવન વીમા કંપનીઓના ખાનગીકરણને લગતા ડ્રાફ્ટની જવાબદારી પણ સંભાળે છે. નાણા વિભાગ પહેલા, વિવેક જોશી ગૃહ મંત્રાલયના રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને સેન્સસ કમિશનર હતા.
મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર વી અનંત નાગેશ્વરન: બજેટ તૈયાર કરવા ઉપરાંત, દેશના મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર (મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર) નાગેશ્વરન 2022-23 માટે આર્થિક સર્વે તૈયાર કરવાની જવાબદારી પણ સંભાળી રહ્યા છે. નાગેશ્વરનને ગયા વર્ષે બજેટ રજૂ કરવાના થોડા દિવસો પહેલા જ આર્થિક સલાહકાર નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. નાગેશ્વરન 2019-2021 વચ્ચે વડાપ્રધાનની આર્થિક સલાહકાર પરિષદના અંશકાલિક સભ્ય રહી ચૂક્યા છે. આ નિમણૂક પહેલા ડૉ. નાગેશ્વરન લેખક, શિક્ષક અને સલાહકાર તરીકે કામ કરી ચૂક્યા છે. તેમણે ભારત અને સિંગાપોરમાં ઘણી બિઝનેસ સ્કૂલ અને મેનેજમેન્ટ ઈન્સ્ટિટ્યૂટમાં ભણાવ્યું છે. સાથે સાથે તેમના પુસ્તકો પણ મોટા પાયે પ્રકાશિત થયા છે.
સામાન્યથી વિશેષ સુધીના બજેટ પર નજર: બજેટ બનાવવાની પ્રક્રિયા કેટલાક મહિનાઓ અગાઉથી શરૂ થઈ જાય છે. મહત્ત્વની વાત એ છે કે બજેટમાં દેશની અર્થવ્યવસ્થાને ઝડપી બનાવવા, દેવાનો બોજ ઘટાડવા, મધ્યમ વર્ગને રાહત આપવા અને રાજકોષીય ખાધ ઘટાડવા જેવા મોટા પડકારો છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ આજે સામાન્ય બજેટ 2023 રજૂ કરશે. આવી સ્થિતિમાં આર્થિક જગતમાં ચર્ચા માત્ર બજેટની જ છે. કેવું રહેશે આ વખતે સામાન્ય બજેટ, શું સામાન્ય જનતા માટે કંઈ ખાસ હશે. બજેટ કેમ તૈયાર કરવાની જરૂર છે, નાણા મંત્રાલય ક્યારે અને કેવી રીતે બજેટ તૈયાર કરવાની કવાયત શરૂ કરે છે. હાલમાં, G20 દેશોમાં ભારતીય અર્થતંત્ર સૌથી ઝડપથી વિકસતું અર્થતંત્ર છે. સ્થાનિક બજારમાં મોંઘવારી સતત ઘટી રહી છે. જેના કારણે રિઝર્વ બેંકના પોલિસી વ્યાજ દરમાં વધારો અટકી શકે છે.
