નવી દિલ્હી: ઉત્તર પ્રદેશના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી મુલાયમ સિંહ યાદવનું આજે 10 ઓક્ટોબર 2022ના રોજ મેદાંતા હોસ્પિટલમાં નિધન થયું હતું. સમાજવાદી પાર્ટીની સ્થાપના મુલાયમ સિંહ યાદવે કરી હતી. સમાજવાદી પાર્ટી સમાજવાદી વિચારધારા પર આધારિત પાર્ટી છે. તેની સ્થાપનાની વાર્તા પણ ઘણી રસપ્રદ છે. એવું કહેવાય છે કે, મુલાયમ સિંહ યાદવે જનતા દળની હાલત જોઈને નવી પાર્ટી બનાવવાનો નિર્ણય કરી લીધો હતો, પરંતુ તેનો અમલ કરવાની જરૂર હતી. મુલાયમ સિંહ યાદવે વારાણસીની શિવપુર જેલમાં નવી પાર્ટી (Mulayam Singh Yadav Shivpur Jail) બનાવવાની યોજનાને આખરી ઓપ આપ્યો હતો. તેમણે ઈશદત્ત યાદવ, બલરામ યાદવ, વસીમ અહેમદ અને તેમની સાથે જેલમાં રહેલા અન્ય કેટલાક નેતાઓ સાથે તેમના મનની વિગતવાર ચર્ચા કરી હતી. મુલાયમ સિંહ યાદવની ધરપકડના વિરોધમાં જેલમાં ગયેલા સપા નેતા ડૉ.કેપી યાદવ પણ આ વાતની પુષ્ટિ (Mulayam Singh Yadav Political Life) કરે છે.
જૂથવાદ અને લડાઈનો શિકાર: રાજકીય નિરીક્ષકોનું કહેવું છે કે, 1989ની ચૂંટણીમાં જનતા દળની મજબૂત હાજરીએ ઉત્તર પ્રદેશ તેમજ કેરળ, ઓરિસ્સા, આંધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક અને પંજાબ જેવા રાજ્યોમાં વધુ સારા પરિણામો આપ્યા હતા, પરંતુ મુલાયમ સિંહ યુપીના મુખ્યપ્રધાન તરીકે આવ્યા પછી પણ, 1989ની ચૂંટણીમાં જનતા દળની મજબૂત હાજરીએ ઉત્તર પ્રદેશમાં સારા પરિણામો આપ્યા હતા. તેઓ જનતા દળના જૂથવાદથી પરેશાન જોવા મળ્યા હતા. તેઓ વીપી સિંહ અને ચંદ્રશેખરની આગેવાની હેઠળના જનતા દળમાં જૂથવાદ અને લડાઈનો શિકાર બની રહ્યા હતા. આ માટે તેઓ લાંબા સમય સુધી કંઈક નવું કરવાનું વિચારતા રહ્યા જેથી આ નેતાઓ જૂથવાદની ગંદકીમાંથી મુક્તિ મેળવે. 1990માં જ્યારે જનતા દળનું દેશભરમાં વિભાજન થયું, ત્યારે મુલાયમ સિંહે વીપી સિંહથી અલગ થવાનો નિર્ણય કર્યો અને ચંદ્રશેખર સિંહ સાથે સમાજવાદી જનતા પાર્ટી (SJP)ના નેતૃત્વ હેઠળના જૂથમાં જોડાયા.
સમાજવાદીઓને એકત્ર કરીને નવી પાર્ટી: મુલાયમ સિંહે 1991ની વિધાનસભા ચૂંટણીના પ્રચાર દરમિયાન કાંશીરામ સાથે પણ સૌહાર્દપૂર્ણ સંબંધો સ્થાપિત કર્યા અને ધીમે ધીમે પોતાની એક અલગ પાર્ટી વિશે વિચારવાનું શરૂ કર્યું.એસપીની સ્થાપના પહેલા મુલાયમ ત્રણ દાયકાના સક્રિય અને મુખ્ય પ્રવાહના રાજકારણનો અનુભવ ધરાવતા હતા. તેઓ 1967માં પ્રથમ વખત ધારાસભ્ય બન્યા, 1977માં પ્રથમ વખત મંત્રી બન્યા અને 1989માં પ્રથમ વખત મુખ્યમંત્રી બન્યા. સમાજવાદી પાર્ટી બનાવતા પહેલા તેઓ ચંદ્રશેખર સિંહની આગેવાની હેઠળની સમાજવાદી જનતા પાર્ટીના પ્રદેશ અધ્યક્ષ તરીકે કામ કરતા હતા. આ પછી, ઓગસ્ટ 1992 માં, તેમણે સમાજવાદીઓને એકત્ર કરીને નવી પાર્ટી બનાવવાનું મન બનાવ્યું અને તેની તૈયારી પણ ઝડપથી શરૂ કરી.
શિવપુર જેલમાં નવી પાર્ટી બનાવવાની યોજના: એવું કહેવાય છે કે, 92 સપ્ટેમ્બરના છેલ્લા દિવસોમાં દેવરિયા જિલ્લાના રામકોલામાં ખેડૂતો પર ગોળીબાર કરવામાં આવ્યો હતો અને આ ઘટનામાં 2 લોકોના મોત થયા હતા. આ દરમિયાન મુલાયમ સિંહ યાદવ લખનૌથી દેવરિયા જવા રવાના થયા હતા પરંતુ તેમની ધરપકડ કરીને વારાણસીની સેન્ટ્રલ જેલ શિવપુર મોકલી દેવામાં આવ્યા હતા. ખેડૂતો પરના અત્યાચારથી તેઓ દુઃખી થયા હતા અને કોઈપણ રાજકીય પક્ષ દ્વારા ખેડૂતોનો અવાજ ઉઠાવવાની શક્યતા નહિવત્ જણાતી હતી. ખેડૂતોની તરફેણમાં કોઈ રાજકીય પક્ષ ઊભો ન હોવાને કારણે મુલાયમ સિંહ યાદવે વારાણસીની શિવપુર જેલમાં નવી પાર્ટી બનાવવાની યોજનાને આખરી ઓપ આપ્યો હતો. તેમણે ઈશદત્ત યાદવ, બલરામ યાદવ, વસીમ અહેમદ અને તેમની સાથે જેલમાં રહેલા અન્ય કેટલાક નેતાઓ સાથે તેમના મનની વિગતવાર ચર્ચા કરી હતી.
જનતા દળ સાથેના સંબંધો: 1989 થી 1992 સુધી જનતા દળ અને ચંદ્રશેખરની SJP વચ્ચેની ટક્કર અને સત્તા માટેની સ્પર્ધાને કારણે મુલાયમ સિંહ યાદવ ઘણા મહિનાઓ સુધી મૂંઝવણમાં હતા. પરંતુ પહેલા તેમણે વી.પી. સિંહની આગેવાની હેઠળના જનતા દળ સાથેના સંબંધો તોડી નાખ્યા અને ચંદ્રશેખરની સમાજવાદી જનતા પાર્ટીમાં (SJP) જોડાયા અને ચંદ્રશેખર અને કોંગ્રેસની મિત્રતાના કારણે કોંગ્રેસનો ટેકો લઈને ઉત્તર પ્રદેશમાં તેમની સરકાર બચાવી. પરંતુ મુલાયમ સિંહની સાથે અન્ય ઘણા સમાજવાદી નેતાઓનો સમન્વય ચંદ્રશેખર સાથે પણ બેસી શક્યો ન હતો. ચંદ્રશેખર સાથે મતભેદોને કારણે તત્કાલિન સંચાર મંત્રી જનેશ્વર મિશ્રાએ ચંદ્રશેખરની કેબિનેટમાંથી રાજીનામું આપ્યું ત્યારે આનો સંકેત મળ્યો હતો. છોટે લોહિયાના નામથી જાણીતા જનેશ્વર મિશ્રાની ગણતરી મુલાયમ સિંહ યાદવની નજીકમાં થતી હતી.
રાજીવ ગાંધીની આગાહીઓ સાચી: કોંગ્રેસના નેતા અને પૂર્વ વડાપ્રધાનની એક વાત મુલાયમ સિંહ યાદવને પછાડતી હતી. રાજીવ ગાંધી વારંવાર કહેતા હતા કે ચંદ્રશેખર જૂના કોંગ્રેસી છે અને તેઓ ગમે ત્યારે કોંગ્રેસમાં જોડાઈ શકે છે. તે આ બાબતે બેચેની અને અસુરક્ષિત અનુભવતો હતો. તેઓ લાંબા સમય સુધી ચંદ્રશેખર સાથે રહીને પોતાના રાજકીય ભવિષ્યને વધુ અસુરક્ષિત બનાવવા માંગતા ન હતા. તેથી જ તેઓ નવી પાર્ટી બનાવવાના ચક્કરમાં વ્યસ્ત રહેતા હતા. એક પછી એક ઘટનાઓમાં રાજીવ ગાંધીની આગાહીઓ તેમને સાચી લાગી.
હિન્દુ વિરોધી નેતા: સમાજવાદી પાર્ટીના નેતા મુલાયમ સિંહે પોતાના રાજકીય એજન્ડામાં મુસ્લિમોનો સમાવેશ કર્યો હતો. તેઓ રામ લહેર સામે બીજા પ્રવાહના મોટા નેતા બનવાની આકાંક્ષા ધરાવતા હતા. 30 ઓક્ટોબર 1990ના રોજ પહેલીવાર મુલાયમ સિંહ યાદવે કાર સેવકો પર ગોળીબારની ઘટનામાં 5 કાર સેવકોની હત્યા કરી હતી. જે બાદ તણાવ સર્જાયો હતો. ત્રણ દિવસ પછી, 2 નવેમ્બરે, અયોધ્યાની હનુમાન ગઢીની સામે લાલ કોઠીની સાંકડી ગલીમાં કાર સેવકોની સવાર હતી. પોલીસે સામેથી આવતા કાર સેવકો પર ગોળીબાર કર્યો, જેમાં લગભગ બે ડઝન લોકો માર્યા ગયા હોવાનું કહેવાય છે. આ દરમિયાન કોલકાતાથી આવેલા કોઠારી બંધુઓનું પણ મૃત્યુ થયું હતું. તેથી જ 1990ના ગોળીબાર પછી યોજાયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં મુલાયમ સિંહની ખરાબ રીતે હાર થઈ હતી અને કલ્યાણ સિંહ રાજ્યના નવા મુખ્યપ્રધાન તરીકે ઉભરી આવ્યા હતા, કલ્યાણ સિંહને હિંદુત્વને ટેકો આપનાર નેતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જ્યારે મુલાયમ સિંહને "મુલ્લા મુલાયમ" પદવી આપવામાં આવી હતી. કાર સેવકોને ગોળી મારવાના આદેશને કારણે તેમને હિન્દુ વિરોધી નેતા કહેવામાં આવ્યા હતા.
રાજકીય વર્તુળોની ચર્ચાઓ: રાજકીય વર્તુળોમાં ચાલી રહેલી ચર્ચાઓ અનુસાર, રાજીવના મૃત્યુ બાદ ચંદ્રશેખર તત્કાલિન વડાપ્રધાન પીવી નરસિમ્હા રાવની ખૂબ નજીક બની ગયા હતા. ચા પીવાના બહાને તે અવારનવાર વડાપ્રધાન નરસિમ્હા રાવના ઘરે જતો હતો. આટલું જ નહીં તેમના ચારમાંથી ત્રણ સાંસદોએ રાવ સરકાર વિરુદ્ધ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પર મતદાન કર્યું ન હતું. કોંગ્રેસના સમર્થક બની રહેલા રાવ અને ચંદ્રશેખરને એકલા છોડીને મુલાયમ સિંહ યાદવે પોતાનો રસ્તો શોધવાનું નક્કી કર્યું. દેવીલાલ, ચંદ્રશેખર, વી.પી. સિંહસ્પી નેતાઓને યોગ્ય જવાબ જણાવે છે કે મુલાયમ સિંહ યાદવ તેમના મિત્ર ભગવતીના દારુલશફાના ધારાસભ્ય આવાસ પર સ્થિત છે. સિંઘ. તેઓ તેમના સાથીદારો સાથે લાંબી બેઠકો કરતા અને ભવિષ્યની યોજનાઓ પણ તૈયાર કરતા. તેમના ઘણા સાથીદારોએ પણ પક્ષની રચના અને દોડધામના અનેક ઉદાહરણો આપીને તેમને ડરાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. સાથી પક્ષોએ કહ્યું કે એકલા પક્ષની રચના કરવી આસાન નથી અને જો પાર્ટી બને તો પણ તેને ચલાવવી સરળ નહીં હોય. છતાં મુલાયમ સિંહ યાદવે મન બનાવી લીધું હતું.
મુલાયમ સિંહ યાદવે કહ્યું - "આપણે ભીડ તેને ભેગી કરીને આપીએ છીએ અને તેમને પૈસા પણ આપીએ છીએ. પછી તેઓ (દેવીલાલ, ચંદ્રશેખર, વી.પી. સિંહ વગેરે) અમને કહે છે કે, શું કરવું, શું કહેવું. હવે અમે અમારો રસ્તો જાતે બનાવીશું."
મુલાયમ સિંહ SJPથી અલગ: છેવટે, સપ્ટેમ્બર 1992ના અંતમાં, મુલાયમ સિંહ SJPથી અલગ થઈ ગયા અને 4 ઓક્ટોબર 1992ના રોજ લખનૌમાં તેમણે સમાજવાદી પાર્ટીની રચનાની જાહેરાત કરી. આ પછી, 4 અને 5 નવેમ્બરે, બેગમ હઝરત મહેલ પાર્કમાં, તેમણે પાર્ટીના પ્રથમ રાષ્ટ્રીય અધિવેશનનું આયોજન કર્યું, જેમાં મુલાયમ સિંહ યાદવને સમાજવાદી પાર્ટીના અધ્યક્ષ, જનેશ્વર મિશ્રાને ઉપાધ્યક્ષ, કપિલ દેવ સિંહની નિમણૂક કરવામાં આવી. અને મોહમ્મદ આઝમ ખાન પાર્ટીના જનરલ સેક્રેટરી તરીકે. આ પાર્ટીના પ્રવક્તા તરીકે મોહન સિંહને જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. અહીં બેની પ્રસાદ વર્માને કોઈ પદ ન મળતા તેઓ નારાજ થઈને ઘરમાં બેસી ગયા. તે કોન્ફરન્સમાં પણ આવ્યો ન હતો. ત્યારબાદ મુલાયમ સિંહે ઘરે જઈને તેમને સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો અને તેમને કોન્ફરન્સમાં લઈ આવ્યા.
ફરીથી સપામાં જોડાઈ ગયા: ત્યારથી, પાર્ટીએ લગભગ 30 વર્ષનો લાંબો રસ્તો કાઢ્યો છે અને આ દરમિયાન વિવિધ પ્રયોગો પણ કરવામાં આવ્યા હતા અને ઘણી વખત પાર્ટી સત્તામાં આવી હતી. હવે આ પાર્ટી મુલાયમ સિંહના પુત્ર અખિલેશના હાથમાં છે અને તેમને પ્રોફેસર રામ ગોપાલ યાદવ સહિત પાર્ટીના અન્ય મોટા નેતાઓ માર્ગદર્શન આપી રહ્યા છે, પરંતુ પાર્ટીના ઘણા નેતાઓ પણ છોડી ગયા છે. પાર્ટીના મોટા નેતાઓમાં નરેશ અગ્રવાલ, અનિલ રાજભર, મનોજ તિવારી, રાજબ્બર, જયાપ્રદા, અમર સિંહ જેવા નેતાઓ આવ્યા અને પાર્ટી છોડી ગયા. તે જ સમયે, બેની પ્રસાદ વર્મા અને આઝમ ખાને પહેલા દિવસથી પાર્ટીમાં સાથે કામ કર્યું અને પછી મતભેદોને કારણે બહાર થઈ ગયા, પરંતુ પછીથી તેઓ ફરીથી સપામાં જોડાઈ ગયા. બીજી તરફ, આઝમ ખાન થોડા મહિનાઓ માટે પાર્ટીમાંથી બહાર ફેંકાયા બાદ ફરીથી સપામાં જોડાયા હતા અને ત્યારથી તે યથાવત છે.
