નવી દિલ્હી એવા સમયે જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર દેશભરમાં પ્રાચીન સ્મારકોના સંરક્ષણ પર વધુ ધ્યાન આપવાનો દાવો કરી રહી છે. સરકારી ડેટા દર્શાવે છે કે, ભારતમાં કુલ 3693 સેન્ટ્રલી પ્રોટેક્ટેડ મોન્યુમેન્ટ્સ (Centrally Protected Monuments)માંથી માત્ર 248 સંરક્ષિત સ્મારકો પર જ સુરક્ષા રક્ષકો તૈનાત છે. આ CPMની કુલ સંખ્યાના લગભગ 6.7 ટકા કરતાં પણ ઓછું છે. પરિવહન, પર્યટન અને સંસ્કૃતિ પરની સંસદીય સ્થાયી સમિતિએ એ હકીકતની પણ કડક નોંધ લીધી હતી કે, સ્મારકોની સુરક્ષા માટે કુલ 7000 કર્મચારીઓની જરૂરિયાતમાંથી, સરકારના બજેટની મર્યાદાઓને કારણે 248 સ્થળોએ માત્ર 2578 સુરક્ષા કર્મચારીઓ તૈનાત છે.
આ પણ વાંચો જાણો શું છે આંતરરાષ્ટ્રીય યુવા દિવસ 2022ની થીમ અને ઈતિહાસ
બજેટરી ફાળવણીને ગંભીરતાથી ધ્યાનમાં લેવી રાજ્યસભાના સાંસદ ટીજી વેંકટેશની આગેવાની હેઠળની સંસદીય સમિતિએ તેના તાજેતરના અહેવાલમાં જણાવ્યું હતું કે, બજેટની મર્યાદાઓ આપણા સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાના રક્ષણ માટે સુરક્ષા રક્ષકો ન આપવાનું બહાનું ન હોવું જોઈએ. આપણા સાંસ્કૃતિક વારસાના સ્થળોનું (Cultural heritage sites) રક્ષણ કરવું એ આજની સરકારની અનિવાર્ય ફરજ છે. સ્મારકોની સુરક્ષા માટે 7000 કર્મચારીઓની નિમણૂક માટે સરકાર દ્વારા બજેટ આપવામાં આવી શકે છે. આ વર્તમાન પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને, સમિતિનો મક્કમ મત છે કે, કેન્દ્રીય રીતે સંરક્ષિત સ્મારકોની સુરક્ષા માટે મંત્રાલય અને ASI પાસે ઉપલબ્ધ બજેટરી ફાળવણીને ગંભીરતાથી ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે.
એક્ટમાં આ અંગે સુધારો કરી શકાય સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે, મંત્રાલય તેમજ ASI તરત જ સુરક્ષા જરૂરિયાતો અને તેના માટે જરૂરી અંદાજપત્રીય ફાળવણીનું સંપૂર્ણ મૂલ્યાંકન હાથ ધરે. નાણા મંત્રાલયને આ હેતુ માટે વધારાના ભંડોળની ફાળવણી માટે વિનંતી કરવા માટે કહેવામાં આવી શકે છે. આવનારી પેઢીઓ માટે સમગ્ર દેશમાં તમામ કેન્દ્રીય સંરક્ષિત સ્મારકો (Centrally protected monuments) માટે મૂળભૂત સંરક્ષણની સ્થિતિ સુનિશ્ચિત કરવા અંગે જણાવવામાં આવ્યું. સંસદીય સમિતિએ જણાવ્યું હતું કે, સ્મારકોની સુરક્ષામાં સ્થાનિક પંચાયતો અને પોલીસને સામેલ કરી શકાય છે અને જો જરૂર પડે તો AMASR એક્ટમાં આ અંગે સુધારો કરી શકાય છે.
ગેરકાયદે બાંધકામ પર રોક સમિતિએ એ પણ નોંધ્યું હતું કે, વિવિધ મહત્વપૂર્ણ ઐતિહાસિક સ્મારકો અને સ્થળો જેમ કે અડોની તાલુકાના પેદ્દાથુમ્બલમ ગામમાં રામ મંદિર, કુર્નૂલમાં કેથાવરમ રોક આર્ટસ અને બેલમ ગુફાઓ વગેરે, કેન્દ્રિય રીતે સંરક્ષિત સ્મારકોની સૂચિમાં ન હોવા છતાં, ઉચ્ચ ઐતિહાસિક મહત્વ ધરાવે છે, પરંતુ તેમાં ન તો સુરક્ષા રક્ષકો છે કે ન તો યોગ્ય માર્ગ જોડાણ છે. સમિતિ માને છે કે, સમગ્ર દેશમાં સેન્ટ્રલી પ્રોટેક્ટેડ મોન્યુમેન્ટ્સની (CPM) દેખરેખ માટે સેટેલાઇટ ઇમેજરીનો ઉપયોગ કરવાનો અવકાશ છે. જેથી કરીને આ જગ્યાઓ પર અતિક્રમણ અને કોઈપણ ગેરકાયદે બાંધકામની ગતિવિધિઓને રોકી શકાય.
આ પણ વાંચો જમ્મુ-કાશ્મીરમાં બિહારી મજૂરની ગોળી મારીને કરી હત્યા
સ્મારકો પર સુરક્ષા પૂરી પાડવી સેટેલાઇટ ઇમેજરીનો ઉપયોગ એવા સ્મારકોને શોધવા માટે પણ થઈ શકે છે, જે હજુ સુધી અમારી જાણકારીમાં નથી. તે સુનિશ્ચિત કરવું જોઈએ કે, ભવિષ્યમાં કોઈ પણ સ્મારક આપણી જાણ બહાર ન રહે. આ માટે સેટેલાઇટ ઇમેજરીનો પણ ઉપયોગ કરવો જોઇએ. સમિતિએ ભલામણ કરી હતી કે ASI (Archaeological Survey of India) ISROનો સંપર્ક કરી શકે છે અને જો શક્ય હોય તો, ઉપરોક્ત હેતુઓ માટે ISRO (Indian Space Research Organisation) સાથે એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કરે. જો કે, તેમના જવાબમાં સાંસ્કૃતિક મંત્રાલયના પ્રતિનિધિઓએ જણાવ્યું હતું કે, ASI સ્મારકો, સ્થળો અને સંગ્રહાલયોની સુરક્ષાની સંબંધિત ઓથોરિટી દ્વારા સમીક્ષા કરવામાં આવી રહી છે અને ભલામણના આધારે, લગભગ બધા સ્મારકો પર 7,000 કર્મચારીઓની જરૂરિયાત પર સુરક્ષા પૂરી પાડવા માટે કામ કરવામાં આવ્યું છે.
ઐતિહાસિક સ્મારકોને નુકસાન મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે, સ્મારકો, સ્થળો અને સંગ્રહાલયોની સુરક્ષા માટે 248 સ્થળોએ સુરક્ષા જવાનોને તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. બજેટની મર્યાદાના કારણે માત્ર 2578 સુરક્ષાકર્મીઓ જ તૈનાત કરી શકાય છે. ઉપરોક્ત ઉપરાંત વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સની (World Heritage Sites) સુરક્ષા માટે 596 CISF જવાનો લાલ કિલ્લા, દિલ્હી ખાતે 317 અને તાજમહેલ, આગ્રા ખાતે 279 પણ તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. જ્યારે આ મુદ્દે સંપર્ક કરવામાં આવ્યો ત્યારે, લોકસભાના સાંસદ અને પરિવહન, પર્યટન અને સંસ્કૃતિ પરની સંસદીય સમિતિના સભ્ય, તાપીર ગાઓએ આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું કે, કેન્દ્ર દ્વારા સંરક્ષિત સ્મારકોના સંરક્ષણ માટે નાની બજેટ ફાળવણી કરવામાં આવી રહી છે. મોટાભાગના સ્મારકો ઐતિહાસિક અને ધાર્મિક મહત્વના છે. આ સ્મારકોના સંરક્ષણ માટે પૂરતું બજેટ ફાળવવું જોઈએ. તેમણે દાવો કર્યો હતો કે, બેદરકારીના કારણે દેશભરમાં ઐતિહાસિક મહત્વના અનેક સ્મારકોને નુકસાન થઈ રહ્યું છે.
