જોધપુરઃ સેન્ટ્રલ એરિડ ઝોન રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, જોધપુરે પોલી હાઉસની તર્જ(Polyhouse farming) પર નેટ હાઉસ (Net house farming)વિકસાવ્યું છે. જેથી નાના ખેડૂતો તેમના ખેતરોમાં શાકભાજીનો પાક લઈ શકે. આ નેટ હાઉસમાં કોઈપણ ખેડૂત 1 વર્ષમાં શાકભાજીના 4 પાક લઈ શકે છે. જેમાં ટામેટા, કાકડી, કેપ્સિકમ જેવા પાકોનો સમાવેશ થાય છે. આ નેટ હાઉસની સંપૂર્ણ કિંમત પહેલા એક વર્ષમાં જ કવર કરી શકાય છે. આ પછી, ખેડૂત પાંચ વર્ષ સુધી કમાઈ શકે છે.
નેટ હાઉસમાં 300 થી વધુ છોડ વાવી શકાય - જોધપુર કજરીએ ખાસ કરીને રાજસ્થાનની આકરી ગરમી, તીવ્ર ગરમ પવનો અને અન્ય કારણોને ધ્યાનમાં રાખીને આ નેટ હાઉસ વિકસાવ્યું છે. CAZRI ના વનસ્પતિ વિજ્ઞાનના વૈજ્ઞાનિક ડૉ.પ્રદીપ કુમાર કહે છે કે આ નેટ હાઉસના ખેડૂત કાકડીનો પાક જુલાઈથી ઑક્ટોબર, ટામેટા, કેપ્સિકમ, ચેરી ટમેટા સપ્ટેમ્બરથી એપ્રિલ સુધી મેળવી શકે છે. આ નેટ હાઉસની કિંમત લગભગ 1.5 લાખ રૂપિયા છે. નેટ હાઉસમાં 300 થી વધુ છોડ વાવી શકાય છે, જેને ઊભી વૃદ્ધિ આપવામાં આવે છે.
આ પણ વાંચોઃ Greenhouse Farming: કોઈપણ સીઝનમાં અનુકૂળ તાપમાન મેળવી પાક લઇ શકાય તેવા ગ્રીનહાઉસનું નિર્માણ કરતા વિદ્યાર્થી
સંશોધન બાદ નેટ હાઉસ વિકસાવ્યું - ડો.કુમાર કહે છે કે અમે શાકભાજીના પાકનું મોડલ વિકસાવ્યું છે. કયા મહિનામાં કયો પાક લેવાશે? તેમનું કહેવું છે કે નેટ હાઉસની ડિઝાઇન ખાસ કરીને નાના ખેડૂતોને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર કરવામાં આવી છે. અમે પાંચ વર્ષથી આ માટે કામ કર્યું છે. હવે અમે તેને ખેડૂતોમાં લઈ જઈ રહ્યા છીએ, ત્યારબાદ ખેડૂતો તેને પોતાના ખેતરમાં વાવીને તેમની આજીવિકા વધારી શકશે. એક ખેડૂત તેને માત્ર દોઢ લાખ રૂપિયામાં પોતાના ખેતરમાં વાવી શકે છે. આ માટે કજરી દ્વારા સંપૂર્ણ માહિતી આપવામાં આવી રહી છે. કજરીના ડાયરેક્ટર ડો.ઓ.પી. યાદવ કહે છે કે નાના ખેડૂતોના હિતમાં અમારા વૈજ્ઞાનિકોએ સખત મહેનત અને સંશોધન બાદ તેને વિકસાવ્યું છે.
આ પણ વાંચોઃ ગ્રીન હાઉસ ગેસની વિપરીત અસરો તાપમાનમાં કરી રહી છે વધારો
નેટ હાઉસ અને પોલી હાઉસ વચ્ચેનો તફાવત: નેટ હાઉસ આઠ મીટર પહોળું, 16 મીટર લાંબુ અને લગભગ ચાર મીટરની ઊંચાઈ ધરાવે છે. જેમાં અઢી મીટરની ઉંચાઈએ વાયર મૂકીને છોડને સ્થિર કરવામાં આવે છે. આમાં કાકડી, ટામેટા, કેપ્સિકમ અને ચેરી ટામેટાંનો પાક જુલાઈથી ઓક્ટોબર, સપ્ટેમ્બરથી એપ્રિલ સુધી લઈ શકાય છે. તેમાં સિંચાઈ માટે સ્પ્રિંકલર ટપક સિસ્ટમ છે. પોલી હાઉસ એક એકરમાં બનાવવામાં આવ્યું છે, જેની કિંમત લગભગ 40 લાખ રૂપિયા છે. જ્યારે ઓછી જાળવણી પર માત્ર દોઢ લાખ રૂપિયામાં નાની જગ્યાએ નેટ હાઉસ લગાવી શકાય છે.
ઓછા પાણીમાં વધુ પાક હેઠળ કામ કરો: કજરી (Central Arid Zone Research Institute) માં સંકલિત ખેતી વિભાગના વડા ડૉ. પ્રવીણ કહે છે કે આગામી સમયમાં વધુ પાણીની અછત રહેશે. આવી સ્થિતિમાં ભારતીય કૃષિ અનુસંધાન પરિષદ ઓછા પાણીમાં વધુ પાક કેવી રીતે મેળવી શકાય તે અંગે એક મોટી યોજના હેઠળ કામ કરી રહી છે. નેટ હાઉસ ટેકનિક પણ તેનો એક ભાગ છે. આના દ્વારા, અમે તેના પર કામ કરી રહ્યા છીએ કે સરકારના હેતુ મુજબ ખેડૂતો તેમની આવકમાં વધારો કરી શકે. કજરીના પ્રિન્સિપાલ સાયન્ટિસ્ટ ડૉ.નવરત્ન પંવાર કહે છે કે નેટ હાઉસનો મેઇન્ટેનન્સ ખર્ચ ઘણો ઓછો છે અને ખર્ચ પણ ઓછો છે. કોઈપણ નાના ખેડૂત તેનું વાવેતર કરી શકે છે અને તેની જાળવણી પણ કરી શકે છે.
આ ઉપયોગી છે: આ પ્રોજેક્ટના વૈજ્ઞાનિક ડૉ. પ્રદીપ કુમાર કહે છે કે રાજસ્થાનની સળગતી ગરમી છોડ માટે ઉપયોગમાં લેવાતી નથી. આ સિવાય પર્યાવરણમાં રહેલા જંતુઓ ઘણું નુકસાન કરે છે. અમે નેટ હાઉસમાં ઈન્સેક્ટ રિપેલન્ટ નેટ લગાવી છે. આ સિવાય તેમાં ડબલ લેયર નેટ લગાવવામાં આવી છે. જેના કારણે ઉનાળા દરમિયાન છોડ પર તાપમાનની અસર થતી નથી. તેમનું કહેવું છે કે બીજી તરફ પોલી હાઉસ ટેક્નોલોજી પણ અસરકારક છે, પરંતુ તે ઘણી મોંઘી છે. તે ટેક્નોલોજીનો પણ ઉપયોગ કરે છે. નેટ હાઉસ ખૂબ જ સરળ છે. કોઈપણ ખેડૂત અહીં આવીને અમને જોઈ શકે છે અને માહિતી મેળવી શકે છે.
