- સ્ત્રીની ઇચ્છા વિરુદ્ધ યૌન સંબંધ કરવો એ દુષ્કર્મ અથવા રેપ ગણાય છે
- વૈવાહિક દુષ્કર્મ ભારતમાં ગુનો નથી
- 1932 માં, પોલેન્ડ વૈવાહિક દુષ્કર્મને ગુનાહિત બનાવનાર વિશ્વનો પ્રથમ દેશ બન્યો
હૈદરાબાદ- શું પત્નીની ઇચ્છા વિરુદ્ધ પતિ દ્વારા યૌન સંબંધ બાંધવો ગુનો છે? વાસ્તવમાં, લોકો આ પ્રશ્નને લઈને સમાજથી સોશિયલ મીડિયા પર જોવા મળે છે. ભૂતકાળમાં, વૈવાહિક દુષ્કર્મ અંગે કેરળ હાઇકોર્ટ અને છત્તીસગઢ હાઇકોર્ટની ટિપ્પણીઓ પછી આ પ્રશ્ન ફરી ઉભો થઇ રહ્યો છે. આ વૈવાહિક દુષ્કર્મ શું છે? શા માટે આ દિવસોમાં આની પર ચર્ચા થઈ રહી છે અને કાયદામાં આ અંગે શું જોગવાઈઓ છે?
શું છે વૈવાહિક રેપ?
સ્ત્રીની ઇચ્છા વિરુદ્ધ યૌન સંબંધ કરવો એ દુષ્કર્મ અથવા રેપ ગણાય છે. જો પતિ તેની પત્નીની ઇચ્છા વિરુદ્ધ બળજબરીથી શારીરિક સંબંધ બાંધે છે, તો તેને 'વૈવાહિક દુષ્કર્મ' અથવા 'વૈવાહિક રેપ' કહેવામાં આવે છે. ભૂતકાળમાં આવા ઘણા કિસ્સાઓ સામે આવ્યા છે, જે સમાજમાંથી ન્યાયપાલિકાના દર સુધી પહોંચી ગયા છે. દર વખતે આવા કિસ્સાઓ માત્ર અને માત્ર પ્રશ્નો છોડી જાય છે.
હાલ કેમ ચર્ચામાં છે વૈવાહિક રેપ?
ઓગસ્ટ મહિનામાં, ત્રણ રાજ્યોની હાઇકોર્ટે પતિ દ્વારા બળજબરીપૂર્વક જાતીય સંભોગ કરવાના ત્રણ અલગ અલગ કેસોમાં પોતાનો ચુકાદો આપ્યો છે. ન્યાયતંત્રના નિર્ણયો બાદ વૈવાહિક દુષ્કર્મ ફરી એકવાર ચર્ચાનો વિષય બન્યો છે.
1) છત્તીસગઢ- પત્નીએ પતિ પર જબરદસ્તી યૌન સંબંધ, અપ્રાકૃતિક યૌન સંબંધ અને દહેજ સતામણીનો આરોપ લગાવ્યો હતો. નિચલી કોર્ટે પતિને આ કૃત્ય માટે આરોપી ગણાવ્યો હતો, પરંતુ હાઇકોર્ટે પત્ની દ્વારા લગાવવામાં આવેલા દુષ્કર્મના આરોપમાંથી પતિને નિર્દોષ છોડી મૂક્યો હતો. કોર્ટે પતિને દુષ્કર્મની શ્રેણીમાં પત્ની સાથે બળજબરીથી યૌન સંબંધ કરવાનું માન્યું નથી. જો કે, પતિને અપ્રાકૃતિક યૌન સંબંધ અને દહેજ સતામણીનો કેસ ચલાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.
2) મુંબઈ- મહિલાએ પતિ પર દહેજ સતામણી સાથે બળજબરીથી સેક્સ કરવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. આ કેસમાં પતિ વતી કોર્ટમાં આગોતરા જામીન અરજી દાખલ કરવામાં આવી હતી. મુંબઈની સેશન કોર્ટે અવલોકન કર્યું હતું કે આરોપી પુરુષ મહિલાનો પતિ છે, તેથી એવું કહી શકાય નહીં કે પતિ હોવાથી તેણે કોઈ ગેરકાયદેસર કૃત્ય કર્યું છે. પતિને કોર્ટમાંથી આગોતરા જામીન મળ્યા.
3) કેરળ - વૈવાહિક દુષ્કર્મ અંગે ફેમિલી કોર્ટ અને કેરળની હાઈકોર્ટનો નિર્ણય ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ કહી શકાય. પત્નીની ઇચ્છા વિરુદ્ધ સંબંધ રાખવાના કેસમાં કેરળ હાઈકોર્ટે કહ્યું કે, ભારતમાં વૈવાહિક દુષ્કર્મ માટે કોઈ સજાની જોગવાઈ નથી, પરંતુ તે છૂટાછેડાનો દાવો કરવા માટે મજબૂત આધાર છે. આ જ કેસમાં ફેમિલી કોર્ટે એવું પણ માન્યું હતું કે પતિ દ્વારા પત્ની સાથે બળજબરીપૂર્વક સેક્સ કરવું એ વૈવાહિક દુષ્કર્મ સમાન છે.
રેપ અથવા દુષ્કર્મ
- ભારતીય દંડ સંહિતા (IPC) ની કલમ 375 મુજબ, જો કોઈ વ્યક્તિ સ્ત્રીની ઇચ્છા વિરુદ્ધ અથવા તેની સંમતિ વગર સેક્સ કરે છે, તો તેને રેપ અથવા દુષ્કર્મ કહેવામાં આવે છે.
- જો જાતીય સંભોગ માટે સંમતિ સ્ત્રીના મૃત્યુ, તેને નુકસાન પહોંચાડવાની અથવા તેના નજીકના કોઈ વ્યક્તિ સાથે આવું કરવાના ભયથી મેળવવામાં આવે તો તે દુષ્કર્મ કહેવાય.
- આ સિવાય યુવતીની ઉંમર 16 વર્ષથી ઓછી હોવા પર તેની મર્જી અને સહમતિ ઉપરાંત યોન સંબંધ રેપ કહેવાશે.
- ધારા 376 હેઠળ દુષ્કર્મના કેસમાં મહત્તમ આજીવન કેદ અને મૃત્યુદંડ સુધીની જોગવાઈ છે.
મેરિટલ રેપ અથવા વૈવાહિક દુષ્કર્મ
વૈવાહિક દુષ્કર્મ ભારતમાં ગુનો નથી. IPC માં દુષ્કર્મની વ્યાખ્યા અને સજા નક્કી છે, પરંતુ વૈવાહિક દુષ્કર્મની ન તો કોઈ વ્યાખ્યા છે અને ન તો કોઈ સજાની જોગવાઈ છે. જોકે અહીં એક અપવાદ છે, સુપ્રીમ કોર્ટે વર્ષ 2017 માં કહ્યું હતું કે, જો પત્નીની ઉંમર 18 વર્ષથી ઓછી હોય તો તેની સાથે શારીરિક સંબંધ રાખવો દુષ્કર્મ ગણવામાં આવશે અને કલમ 375 હેઠળ સજાની જોગવાઈ છે.
મેરિટલ રેપ, ભારતનો કાયદો અને દૂનિયા
ભારતીય દંડ સંહિતા બ્રિટિશ કાળનો કાયદો છે, જે વર્ષ 1860 માં અમલમાં આવ્યો હતો. જેમાં એક અપવાદનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, જે મુજબ જો પતિ જબરદસ્તીથી પત્ની સાથે સંબંધ બાંધે અને પત્નીની ઉંમર 15 વર્ષથી ઓછી ન હોય તો તેને દુષ્કર્મ ગણવામાં આવશે નહીં અને આ કાયદાના આધારે વૈવાહિક દુષ્કર્મના કિસ્સાઓ કાયદાના દ્વાર પર મરી જાય છે.
બ્રિટને જ વર્ષ 1991 માં વૈવાહિક દુષ્કર્મને ગુનાની શ્રેણીમાં મૂક્યો
એ પણ વિચારવા જેવી બાબત છે કે બ્રિટને જ વર્ષ 1991 માં વૈવાહિક દુષ્કર્મને ગુનાની શ્રેણીમાં મૂક્યો હતો. 1932 માં, પોલેન્ડ વૈવાહિક દુષ્કર્મને ગુનાહિત બનાવનાર વિશ્વનો પ્રથમ દેશ બન્યો. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં 100 થી વધુ દેશોએ તેને ગુનો જાહેર કર્યો છે. જ્યારે ભારત એવા 36 દેશોમાંનો એક છે જ્યાં વૈવાહિક દુષ્કર્મને ગુનો ગણવામાં આવતો નથી, તે પણ જ્યારે વૈવાહિક દુષ્કર્મને ડીક્રિમિનલાઈઝ કરવાની માંગ લાંબા સમયથી વધી રહી છે.
સરકારનો તર્ક શું છે?
દેશમાં ઘણા સામાજિક, માનવાધિકાર અને મહિલા કાર્યકરો લાંબા સમયથી વૈવાહિક દુષ્કર્મને ગુના તરીકે લાવવાની માંગ કરી રહ્યા છે. વર્ષ 2017 માં, દિલ્હી હાઇકોર્ટમાં વૈવાહિક દુષ્કર્મ ગુનાહિત બનાવવા માટે અરજી કરવામાં આવી હતી, જેના જવાબમાં સરકારે કોર્ટમાં કહ્યું હતું કે, આમ કરવાથી લગ્ન સંસ્થા અસ્થિર થઈ શકે છે. આવો કાયદો પત્નીઓને પતિઓને હેરાન કરવાનું સાધન બની શકે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના આદેશમાં શું કહ્યું હતું?
જો છોકરી સગીર છે અને તેની ઉંમર 15 વર્ષથી વધુ છે અને તે કોઈની પત્ની છે, તો તેના પતિએ તેની સાથે કરેલો સંબંધ દુષ્કર્મ નહીં હોય. સુપ્રીમ કોર્ટના પૂર્વ-ચુકાદાના નિયમ મુજબ, સગીર પત્ની સાથે બળજબરીથી સંબંધ દુષ્કર્મ ન હતો, પરંતુ 11 ઓક્ટોબર 2017 ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટે એક મહત્વની વ્યવસ્થા આપી, જેમાં સગીર પત્નીને સુરક્ષા આપવામાં આવી અને તેની ફરિયાદ પર પતિ સામે દુષ્કર્મનો કેસ નોંધવામાં આવ્યો હતો.
પત્નિ પાસે પતિના અત્યાચાર વિરુદ્ધ શું અધિકાર છે?
હવે સવાલ એ છે કે જો પતિ શારીરિક કે માનસિક ત્રાસ આપે તો ભારતનો કાયદો મહિલાઓને કયા અધિકારો આપે છે. તેનો જવાબ 498A છે, જેનો ઉપયોગ મહિલાઓ પોતાના પર કરવામાં આવતી ક્રૂરતા સામે કાનૂની આશરો લેવા માટે કરે છે. આ અંતર્ગત પતિ કે તેના સંબંધીઓ દ્વારા મહિલાના માનસિક અને શારીરિક ત્રાસ માટે સજાની જોગવાઈ છે. કાયદાના નિષ્ણાતો માને છે કે 498A હેઠળ, પત્ની તેના પતિ સામે જાતીય શોષણનો કેસ પણ દાખલ કરી શકે છે, તેમજ ઘરેલુ હિંસા સામે 2005 ના કાયદામાં પણ મહિલાઓ તેમના પતિ સામે કાયદાનો માર્ગ અપનાવી શકે છે.
વિશેષજ્ઞોની સલાહ
- કેરળ હાઇકોર્ટની બે ન્યાયાધીશની ખંડપીઠે વૈવાહિક દુષ્કર્મ અંગેના તેના આદેશમાં કહ્યું હતું કે, "વૈવાહિક દુષ્કર્મ એ પતિનો ક્રૂર સ્વભાવ છે જે પત્નીની સ્વતંત્રતાને માન આપતો નથી". જો કે આવા વર્તન માટે સજા આપી શકાતી નથી, પરંતુ તે માનસિક અને શારીરિક સતામણીના દાયરામાં આવે છે.
- વૈવાહિક દુષ્કર્મ અંગે પણ એક પ્રશ્ન ઉભો થયો છે, શું લગ્નનો અર્થ સેક્સ માટે સંમતિ છે? આ અંગે નિષ્ણાતોની જુદી જુદી દલીલો છે. સરકારી સર્વે મુજબ 31 ટકા પરિણીત મહિલાઓને તેમના પતિઓ દ્વારા શારીરિક, જાતીય અને માનસિક સતામણી કરવામાં આવે છે. નિર્ભયા દુષ્કર્મ કેસ બાદ બનેલી જસ્ટિસ વર્મા સમિતિએ વૈવાહિક દુષ્કર્મ માટે અલગ કાયદાની પણ માંગ કરી હતી. તેમણે દલીલ કરી હતી કે લગ્ન પછી સેક્સમાં સંમતિ અને અસંમતિ પણ વ્યાખ્યાયિત થવી જોઈએ.
- ઘણા નિષ્ણાતો માને છે કે આ કાયદો નાબૂદ થવો જોઈએ અને આ માટે કાયદા ઘડનારાઓએ મહિલાઓ વિશે વિચારવાની સાથે સાથે આ કાયદા વિશે સારા ઈરાદાઓ સામે આવવું જોઈએ.
- ઘણા કાયદાકીય નિષ્ણાતોના મતે, વૈવાહિક દુષ્કર્મ સાબિત કરવો એક મોટો પડકાર હશે. ચાર દિવાલની અંદર આવા ગુનાના પુરાવા બતાવવા ખૂબ જ મુશ્કેલ છે, તે પણ જ્યારે પતિ પર તે ગુનાનો આરોપ હોય. નિષ્ણાતોનો પ્રશ્ન એ છે કે વૈવાહિક દુષ્કર્મનો કાયદો હોય તેવા દેશોમાં તે કેટલું સફળ રહ્યું છે. આનાથી કેટલા ગુના અટક્યા છે?
