નવી દિલ્હીઃ ભારતના જંગલોમાં ખાસ કરીને ઉત્તર અને પશ્ચિમ ભારતના જંગલોમાં લાગેલી આગને કારણે માત્ર વન સંપત્તિ, વન્યજીવો અને માનવો જ નહીં પરંતુ સૌર ઉર્જા ઉત્પાદન પર પણ અસર થઈ રહી છે. જંગલની આગથી ઉત્પન્ન થતા એરોસોલ્સ અને ધુમાડો ફોટોવોલ્ટેઇક કોષોની કાર્યક્ષમતાને અસર કરી રહ્યા છે. આ ફોટોવોલ્ટેઇક કોષો સૂર્યપ્રકાશને સૌર ઊર્જામાં રૂપાંતરિત કરે છે.
સૌર ઉર્જાને કઇ રીતે પહોંચાડે છે નુકસાન - આ જંગલની આગ જે ભારતના વિવિધ ભાગોને અસર કરે છે તે ભારતમાં સૌર ઊર્જા ઉત્પાદનમાં ઘટાડો કરવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. ખાસ કરીને ઉનાળાની ઋતુમાં, આને ધ્યાનમાં રાખીને, આર્યભટ્ટ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ઑબ્ઝર્વેશનલ સાયન્સ (ARIES), નૈનીતાલ, વિજ્ઞાન અને તકનીકી વિભાગની સ્વાયત્ત સંશોધન સંસ્થા અને નેશનલ ઑબ્ઝર્વેટરી ઑફ એથેન્સ (NOA), ગ્રીસના સંશોધકોના જૂથે ઘટાડાનાં પરિબળોને ઓળખ્યા અને સૌર ઉર્જા ઉત્પાદનને જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો.
વૈજ્ઞાનિકોનો મત - વૈજ્ઞાનિકોને તેમના સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું છે કે, વાદળો અને એરોસોલ સિવાય, જંગલની આગ સૌર ઉર્જાનું ઉત્પાદન ઘટાડવામાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. એશિયા સહિત ઘણા પ્રદેશોમાં કાર્બન ધરાવતા એરોસોલ્સ, ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ, ઓઝોન પુરોગામી, ટ્રેસ વાયુઓ અને રજકણ પ્રદૂષકોના ઉત્સર્જનના મુખ્ય સ્ત્રોતો જંગલમાં લાગેલી આગ અને બાયોમાસ બર્નિંગ છે. વાયુ પ્રદુષકો, ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ, સૂટ અને અન્ય એરોસોલ કણો મોટા પ્રમાણમાં જંગલની આગ દ્વારા ઉત્સર્જિત થાય છે તે સૌર કિરણોત્સર્ગને શોષી લે છે. જેના કારણે સોલાર પેનલ પર પડતા પ્રકાશની તીવ્રતા ઓછી થાય છે, જે સોલાર ફોટોવોલ્ટેઇક (PV) પાવર જનરેશનને ઘટાડે છે.
સૌર ઉર્જાના ઘટાડા પાછળનું કારણ - આ એરોસોલ્સના સંચયથી સૌર પીવી ઉત્પાદનમાં 30 થી 50 ટકાનો ઘટાડો થાય છે. અધિકારીઓના જણાવ્યા અનુસાર, સૌર પ્લાન્ટના ઉત્પાદન પર જંગલમાં લાગેલી આગની સીધી અને પરોક્ષ અસરોથી ઉર્જા અને નાણાકીય નુકસાન થાય છે. આવા પૃથ્થકરણથી ગ્રીડ ઓપરેટરોને વીજ ઉત્પાદનનું આયોજન અને સમયપત્રક બનાવવામાં મદદ મળશે. દેશમાં સૌર ઉર્જા ઉત્પાદનના વિતરણ, પુરવઠા, સુરક્ષા અને સમગ્ર આયોજનમાં પણ તે વીજ ઉત્પાદકોને મદદરૂપ સાબિત થશે.
જાણો કયા કેટલી વખત લાગી આગ - ભારતમાં જંગલની આગની સમસ્યા: આર્યભટ્ટ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ઓબ્ઝર્વેશનલ સાયન્સના વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા વિશ્લેષણ કરાયેલ ડેટા અનુસાર, ભારત દર વર્ષે પશ્ચિમ અને મધ્ય હિમાલય અને ઉત્તરપૂર્વીય રાજ્યોના પર્વતીય વિસ્તારોમાં કુદરતી અને માનવજાતના કારણોને લીધે મોટા પાયે જંગલમાં આગનો સામનો કરી રહ્યું છે. નવેમ્બર 2020 થી જૂન 2021 સુધીમાં, ઓડિશા (51,968), મધ્યપ્રદેશ (47,795), છત્તીસગઢ (38,106), મહારાષ્ટ્ર (34,025), ઝારખંડ (21,713), ઉત્તરાખંડ (21,497) અને આંધ્રપ્રદેશ (19,328)માં આગની ઘટનાઓ બની હતી. તેલંગાણા (18,237), મિઝોરમ (12,864), આસામ (10,718), અને મણિપુર (10,475)માં પણ નોંધપાત્ર સંખ્યામાં આગ લાગી હતી. 2021માં ઉત્તરાખંડ રાજ્યમાં ભીષણ આગને કારણે આશરે 1,300 હેક્ટર જંગલનો વિસ્તાર બળી ગયો હતો. ફોરેસ્ટ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા 2019 ના અહેવાલ મુજબ, 2004 થી 2017 સુધીમાં સમગ્ર દેશમાં કુલ 2.7 લાખ (2,77,758) ફોરેસ્ટ ફાયર પોઈન્ટ નોંધાયા હતા અને 2.56 લાખ હેક્ટર જમીન આ જંગલની આગથી પ્રભાવિત થઈ હતી.
