ન્યૂઝ ડેસ્કઃ લેંડર વિક્રમ ચંદ્ર સપાટીથી માત્ર બે કિલોમીટર પહેલા ઇસરો સાથેનો સંપર્ક ગુમાવી દીધો હતો, પરંતુ ઇસરોએ ચંદ્ર પર પહોંચવાની આશા છોડી નથી. ઇસરોએ અવકાશની દુનિયામાં ઘણા ઇતિહાસ રચ્યા છે. આજે ઇસરોએ દેશ અને દુનિયામાં પોતાની ઓળખ બનાવી છે. તેનો શ્રેય વિક્રમ સારાભાઇને (Founder of ISRO Dr Vikram Sarabhai) જાય છે. જેમના કારણે ઇસરોની સ્થાપના થઈ અને ભારતે અંતરિક્ષ વિજ્ઞાનમાં પોતાનું સ્થાન જમાવ્યું.
વિક્રમ સારાભાઈને પદ્મભૂષણ અને પદ્મ વિભૂષણ પુરસ્કારથી કરાયા હતા સન્માનિત : વિક્રમ અંબાલાલ સારાભાઈનો જન્મ અમવાદમાં 12 ઓગસ્ટ 1919માં થયો હતો. તેમના પિતા અંબાલાલ એક મોભાદાર ઉદ્યોગપતિ હતા. ગુજરાતમાં તેમની ઘણી મિલો હતી. આમ,એક ઉદ્યોગપતિના પરિવારમાં આવતાં વિક્રમે કેમ્બ્રિજ વિશ્વવિદ્યાલયમાંથી સેન જૉન કૉલેજમાંથી ડૉક્ટરેટની ડીગ્રી મેળવી હતી. વર્ષ 1947માં અમદાવાદમાં (PRL)ફિઝિકલ રીસર્ચ લેબોરેટરીની સ્થાપના કરી હતી. વિજ્ઞાનમાં તેમના કાર્યોને જોઈ વર્ષ 1962માં તેમણે શાંતિ સ્વરૂપ ભટનાગર પુરસ્કારથી સન્માનિત કરાયા હતાં. 1966માં પદ્મભૂષણ અને 1972માં પદ્મ વિભૂષણ (મરણોપરાંત) પુરસ્કારથી સન્માનિત કરાયા હતાં.
15 ઑગસ્ટે 1969માં ઈસરોની થઈ હતી સ્થાપના : ભારતિય અંતરિક્ષ અનુસંધાન સંગઠનની (ઈસરો) સ્થાના વિક્રમ સારાભાઈએ કરી હતી. તેમણે રૂસી સ્પતનિકને લૉન્ચ કર્યા બાદ ઈસરોની સ્થાપના કરી હતી, પરંતુ આ કાર્ય આટલું સરળ નહોતું. કરાણ કે, કાર્ય માટે સૌથી પહેલા સરકારની મંજૂરી લેવાની હતી. તેમને સરકારને સમજાવ્યું હતું કે, દેશને ઈસરોની જરૂર છે, જે ભવિષ્યમાં દેશ માટે ઉપયોગી સાબિત થશે. આમ, ઘણા પ્રયાસો બાદ 15 ઑગસ્ટે 1969માં ઈસરોની સ્થાપના થઈ હતી.
વિક્રમ સારાભાઈનું નિધન 30 ડિસેમ્બર 1971માં થયું હતું : ઈસરો અને PRLસિવાય તેમણે અન્ય ઘણી સંસ્થાનોની સ્થાપના કરી હતી. તેમજ તેઓ ‘પરમાણુ ઊર્જા આયોગ’ના અધ્યક્ષ પણ રહી ચૂક્યા છે. તેમણે અમદાવાદમાં સ્થિત અન્ય ઉદ્યોગપતિઓ સાથે મળીને ‘ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઑફ મેનેજમેન્ટ’ અમદાવાદની સ્થાપનામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. તે સમયે તેઓ માત્ર 28 વર્ષના હતા. સારાભાઈ સંસ્થાનોના નિર્માતા અને પ્રમોટર હતા. વિક્રમ સારાભાઈએ શરૂઆત 1966-1971 સુધી PRLમાં સેવા આપી હતી. વિજ્ઞાન જગતમાં દેશમાં પોતાની અલગ ઓળખ બનાવનાર ભારતીય વૈજ્ઞાનિક ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈનું નિધન 30 ડિસેમ્બર, 1971માં કોવલમ, તિરુવનંતપુરમ, કેરળમાં થયું હતું.
અમદાવાદના ઘરે શરૂ થયો ભારતીય અવકાશ કાર્યક્રમ : અમદાવાદના શાહીબાગમાં વિક્રમ સારાભાઈનો નાનો બંગલો હતો. તેમના બંગલાના એક રૂમને ઓફિસમાં રૂપાંતરિત કરીને, બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા સારાભાઈએ ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરી (PRL) પર કામ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું. સારાભાઈએ 1947માં પીઆરએલની શરૂઆત કરી અને આઝાદી પછી તેને નવી ઊંચાઈ આપવા માટે તેમણે સખત મહેનત કરી. પછી, 1952 માં, તેમના માર્ગદર્શક સીવી રમને નવા PRL કેમ્પસનો પાયો નાખ્યો. વિક્રમ સારાભાઈના અથાક પ્રયાસોનું પરિણામ છે કે આજે આ સંસ્થા અવકાશ અને તેને સંબંધિત વિજ્ઞાન ક્ષેત્રે સૌથી પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થા છે.
નાની ઉંમરે ISROની સ્થાપના કરવા માટે સરકારને કરી હતી રાજી : આજે આપણામાંના મોટા ભાગના લોકો આપણા યુવાનીમાં આપણા ધ્યેયો શોધવા માટે સંઘર્ષ કરી રહ્યા હોય તેવું લાગે છે, ત્યારે ડૉ. સારાભાઈએ 28 વર્ષની ઉંમરે સરકાર સમક્ષ એક વિશેષ એજન્સી સ્થાપવાની હિમાયત કરવાનું શરૂ કર્યું છે. દરમિયાન રશિયાએ સફળતાપૂર્વક સ્પુટનિકનું પ્રક્ષેપણ કર્યું અને ત્યારબાદ તેઓએ ભારત સરકારને ખાતરી આપી કે ભારત જેવો વિકાસશીલ દેશ પણ ચંદ્ર પર જઈ શકે છે.
વિક્રમ સારાભાઇ દ્વારા સ્થાપિત સંસ્થાઓ
- શારીરિક સંશોધન પ્રયોગશાળા (PRL), અમદાવાદ
- ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ Managementફ મેનેજમેન્ટ (આઈઆઈએમ), અમદાવાદ
- કોમ્યુનિટી સાયન્સ સેન્ટર, અમદાવાદ
- દર્પણ એકેડેમી ફોર પરફોર્મિંગ આર્ટ્સ, અમદાવાદ
- વિક્રમ સારાભાઇ સ્પેસ સેન્ટર, તિરુવનંતપુરમ
- સ્પેસ એપ્લિકેશન સેન્ટર, અમદાવાદ
- ફાસ્ટ બ્રીડર ટેસ્ટ રિએક્ટર (એફબીટીઆર), કલ્પકમ
- વેરિયેબલ એનર્જી સાયક્લોટ્રોન પ્રોજેક્ટ, કોલકાતા
- ઇલેક્ટ્રોનિક્સ કોર્પોરેશન Indiaફ ઇન્ડિયા લિમિટેડ (ઇસીઆઈએલ), હૈદરાબાદ
- યુરેનિયમ કોર્પોરેશન Indiaફ ઇન્ડિયા લિમિટેડ (યુસીઆઈએલ), જાદુગુડા, બિહાર
સન્માન
- શાંતિ સ્વરૂપ ભટનાગર એવોર્ડ (1962) - પદ્મભૂષણ (1966)
- પદ્મવિભૂષણ, મરણોત્તર (1972) આ પોસ્ટ્સમાં સેવા આપી હતી
- I.A.E.A. વેરિનાની સામાન્ય પરિષદ (1970)
- ઉપરાષ્ટ્રપતિ, 'પરમાણુ Conferenceર્જાના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગો' પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંમેલન (1971)
ભારતના સ્પેસ પ્રોગ્રામના પિતા વિક્રમ સારાભાઈ : 19 એપ્રિલ 1975નો દિવસ ભારતીય ઈતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરોમાં લખાયેલો છે. આ દિવસે ઈસરોએ પોતાનો પહેલો ઉપગ્રહ 'આર્યભટ્ટ' સફળતાપૂર્વક અવકાશમાં લોન્ચ કરીને સમગ્ર વિશ્વને ચોંકાવી દીધું હતું. આ પદ હાંસલ કરવામાં મહાન વૈજ્ઞાનિક ડૉ.વિક્રમ સારાભાઈની ભૂમિકા અમૂલ્ય હતી. તેમણે અવકાશ વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં ભારતને મજબૂત બનાવવાના પ્રયાસો પહેલાથી જ શરૂ કરી દીધા હતા અને તેમના નેતૃત્વમાં નવેમ્બર 1963માં કેરળના થુમ્બા ગામમાંથી દેશનું પ્રથમ રોકેટ છોડવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રયાસોને કારણે તેમને ભારતના સ્પેસ પ્રોગ્રામના પિતા માનવામાં આવે છે.
