જલપાઈગુડી (પશ્ચિમ બંગાળ): જલપાઈગુડીમાં ભારત-બાંગ્લાદેશ સરહદે આવેલી 'પ્રતિકૂળ કબજો' જમીનમાં રહેતા 10,000 થી વધુ લોકો તકનીકી રીતે ભારતમાં રહે છે પરંતુ તેઓ ભારતીય નથી, ઓછામાં ઓછા અધિકારોની વાત આવે ત્યારે નહીં.
જમીનો વેચવાનો કે ખરીદવાનો અધિકાર નથી: આ લોકો પાસે તેમની રાષ્ટ્રીયતા સાબિત કરવા માટે તમામ જરૂરી સત્તાવાર દસ્તાવેજો - મતદાર કાર્ડ, રેશન કાર્ડ અને આધાર કાર્ડ છે, પરંતુ તેઓ જે જમીનમાં રહે છે તે તેમની નથી. તેઓ લોકપ્રતિનિધિઓ પસંદ કરે છે પરંતુ તેમને તેમની જમીનો વેચવાનો કે ખરીદવાનો અધિકાર નથી. ભારત-બાંગ્લાદેશ સરહદ પર એવા ખિસ્સા છે જે પરંપરાગત રીતે બીજા દેશના પ્રદેશમાં એક દેશના લોકોના કબજા હેઠળ છે. આને 'પ્રતિકૂળ' સંપત્તિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
ભારતના નકશામાં નથી મળ્યું સ્થાન: રસપ્રદ વાત એ છે કે 1 ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ એન્ક્લેવ્સ (ચિટમહલ) ના વિનિમય દરમિયાન, દક્ષિણ બેરુબારી ગ્રામ પંચાયત હેઠળના આ પાંચ ગામો - કાજલદીઘી, ચિલાહાટી, બારાશાશી, નવતારીદેબોત્તર અને પધાની - ભારતીય પ્રદેશમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ તેમને હજુ સુધી સ્થાન મળ્યું નથી. ભારતીય નકશામાં તેઓ શાબ્દિક રીતે નો-મેનની જમીન પર રહે છે.
1958નો નહેરુ-નૂન કરાર: આ સમસ્યા સ્વતંત્રતા પછીના સમયગાળાની છે જ્યારે પાકિસ્તાને દાવો કર્યો હતો કે 'રેડક્લિફ લાઇન' મુજબ દક્ષિણ બેરુબારી પૂર્વ પાકિસ્તાનનો ભાગ હોવો જોઈએ. આ દાવાથી બેરુબારીના લોકોમાં બેચેની ફેલાઈ ગઈ હતી. સપ્ટેમ્બર 1958ની શરૂઆતમાં, 1947 થી 1964 દરમિયાન ભારતના વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુ અને 1957થી 1958 દરમિયાન પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન ફિરોઝ ખાન નૂન વચ્ચે વાટાઘાટો થઈ, જેણે ચિંતામાં વધુ વધારો કર્યો. આ ચર્ચાઓ દરમિયાન 1958નો નહેરુ-નૂન કરાર થયો હતો. જેમાં સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું હતું કે દક્ષિણ બેરુબારીને ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે વિભાજિત કરવામાં આવશે, અને તે મુજબ એન્ક્લેવની આપ-લે કરવામાં આવશે. જો કે, આ કરારને દક્ષિણ બેરુબારીના લોકોના વિરોધનો સામનો કરવો પડ્યો હતો અને આ મામલો ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલત સમક્ષ લાવવામાં આવ્યો હતો.
જમીનની સરહદના વણઉકેલાયેલા મુદ્દા: ભારતે આ હેતુ માટે ખાસ કરીને તેના બંધારણ (9મો સુધારો, 1960)માં સુધારો કરીને એક્સચેન્જ સાથે આગળ વધવાનો પ્રયાસ કર્યો. જો કે 1962માં ભારત-ચીન યુદ્ધ ફાટી નીકળવું, 1964માં નહેરુનું અવસાન અને 1965માં ભારત-પાકિસ્તાન યુદ્ધ સહિતની કેટલીક ઘટનાઓને કારણે પ્રક્રિયામાં વધુ વિલંબ થયો. આ ઘટનાઓએ ધ્યાન બેરુબારી સીમાંકનથી દૂર ખસેડ્યું. ઘણા દાયકાઓથી ભારત-બાંગ્લાદેશના સંબંધો બંને દેશો વચ્ચે જમીનની સરહદના વણઉકેલાયેલા મુદ્દાને કારણે પીડાય છે. આ વિવાદના એક નિર્ણાયક પાસામાં સરહદી એન્ક્લેવ સાથેના વ્યવહારનો સમાવેશ થતો હતો, જે પડોશી દેશના પ્રદેશથી સંપૂર્ણપણે ઘેરાયેલા જમીનના નાના ખિસ્સા હતા. આ વ્યવસ્થાએ આ એન્ક્લેવ પર વહીવટી નિયંત્રણને જટિલ બનાવ્યું અને તેમના રહેવાસીઓને લગભગ સિત્તેર વર્ષો સુધી તેમના વતન રાજ્યોથી અનિવાર્યપણે અનિવાર્ય અને ડિસ્કનેક્ટ કર્યા.
જમીન સરહદ કરારે ટ્રાન્સફરની પ્રક્રિયા: 2015માં PM નરેન્દ્ર મોદી અને તેમના બાંગ્લાદેશી સમકક્ષ શેખ હસીના વચ્ચેના જમીન સરહદ કરારે ટ્રાન્સફરની પ્રક્રિયાને સરળ બનાવી હતી જ્યાં ભારતે બાંગ્લાદેશને 17,160.63 એકર જમીન ધરાવતા 111 એન્ક્લેવ્સ ટ્રાન્સફર કર્યા હતા, અને પારસ્પરિક રીતે, બાંગ્લાદેશે 51 એન્ક્લેવ્સ ટ્રાન્સફર કર્યા હતા, જેમાં 7,110.20 એકર જમીનનો સમાવેશ થતો હતો.
નાગરિકતા પસંદ કરવાનો વિકલ્પ: રહેવાસીઓને ભારત અથવા બાંગ્લાદેશમાં તેમની નાગરિકતા પસંદ કરવાનો વિકલ્પ આપવામાં આવ્યો હતો પરંતુ આ પાંચ ગામોનું ભાવિ આંશિક રીતે અનિર્ણિત રહ્યું હતું. આંતરરાષ્ટ્રીય સીમાંકન દ્વારા તેમને ભારતની અંદર રહેવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હોવા છતાં તેઓને જમીન-હોલ્ડિંગ લાભો મેળવવાની મંજૂરી આપવામાં આવી ન હતી કારણ કે આ વિસ્તાર તેના પ્રતિકૂળ કબજાને કારણે ભારતીય નકશામાં દર્શાવવામાં આવ્યો ન હતો.
"દશકાઓથી, કામત ગામ, જેને ચિલાહાટી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દા સાથે ઝઝૂમી રહ્યું છે - તેના રહેવાસીઓ માટે જમીનના કાગળોની ગેરહાજરી. આ દુર્દશા માત્ર કામત સુધી જ નહીં, પરંતુ અન્ય ચાર પડોશી ગામોમાં પણ વિસ્તરે છે, જે લગભગ 10,000 લોકોને અસર કરે છે. કુલ, જેમાંથી 8,000 નોંધાયેલા મતદારો છે. ખેડૂતોને લાભ આપવા માટે રચાયેલ ઘણી સરકારી યોજનાઓ, જેમ કે રાજ્ય સરકાર દ્વારા કષકબંધુ યોજના અને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા કિસાન નિધિ સન્માન યોજનાનો હકદાર હોવા છતાં, જમીનના દસ્તાવેજોનો અભાવ અવરોધે છે. સ્થાનિક લોકો આ લાભોનો સંપૂર્ણ લાભ લે છે,” - ભૂતપૂર્વ ફોરવર્ડ બ્લોક ધારાસભ્ય અને ચિલાહાટીના રહેવાસી ગોવિંદો રોય
જમીન સરહદ કરાર પર હસ્તાક્ષર: રોયે ઉમેર્યું કે આ પાંચ ગામોના લોકોએ તેનો વિરોધ કરવાનું શરૂ કર્યું કારણ કે તેઓ ભારતમાં જ રહેવા માંગતા હતા. જો કે, 2015 માં, બંને રાષ્ટ્રો વચ્ચે જમીન સરહદ કરાર પર હસ્તાક્ષર સાથે એક પ્રગતિ થઈ. જ્યારે આ વિકાસનો ઉદ્દેશ્ય પ્રાદેશિક મુદ્દાઓમાં સ્પષ્ટતા અને ઉકેલ લાવવાનો હતો, તે કામત અને આસપાસના ગામોમાં લોકોની દુર્દશાને સંપૂર્ણ રીતે સંબોધિત કરી શક્યો નથી. ગામડાઓનો ભારતીય પ્રદેશમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો પરંતુ જમીનના યોગ્ય કાગળોની ગેરહાજરી એ ચિંતાનો વિષય છે. જે તેમને તેમની મિલકતોની કાનૂની માન્યતા અને આવશ્યક સેવાઓની ઍક્સેસ મેળવવાથી અટકાવે છે,"
જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટનું નિવેદન: જ્યારે તેના વિશે પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે જલપાઈગુડીના જિલ્લા મેજિસ્ટ્રેટ મૌમિતા ગોદારાએ કહ્યું, "દક્ષિણ બેરુબારીના આ ગામોમાં કેટલીક સમસ્યાઓ છે અને તે ઉચ્ચ અધિકારીને જાણ કરવામાં આવી છે".
