ન્યૂઝ ડેસ્કઃ નોર્મન શમવેને હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશનના પિતા માનવામાં આવે છે. જો કે, વિશ્વના પ્રથમ પુખ્ત વયના માનવ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ 3 ડિસેમ્બર, 1967ના રોજ, દક્ષિણ આફ્રિકાના કેપટાઉનની ગ્રૂટ શ્યુર હોસ્પિટલમાં ક્રિસ્ટિયન બર્નાર્ડ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. એડ્રિયન કેન્ટ્રોવિટ્ઝે 6 ડિસેમ્બર, 1967ના રોજ વિશ્વનું પ્રથમ બાળ ચિકિત્સા હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કર્યું હતું. નોર્મન શમવેએ 6 જાન્યુઆરી, 1968ના રોજ સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટી હોસ્પિટલમાં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં પ્રથમ પુખ્ત હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કર્યું હતું.
અમેરિકન સર્જન નોર્મન શમવેએ 1958માં કેલિફોર્નિયામાં સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં કૂતરામાં પ્રથમ સફળ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કર્યું હતું. ભારતમાં, પી.કે.સેને ક્રિસ્ટાન બર્નાર્ડ પછી તરત જ મનુષ્યમાં પ્રથમ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. પરંતુ પ્રથમ અને ત્યારબાદના દર્દી મૃત્યુ પામ્યા. ભારતમાં સૌ પ્રથમ સફળ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ ડો.પી.વેણુગોપાલે 1994માં એઈમ્સ, નવી દિલ્હી ખાતે કર્યું હતું. આ પછી તરત જ કે.એમ.ચેરીન દ્વારા અનુસરવામાં આવ્યું, જેમણે ભારતમાં પ્રથમ બાળ ચિકિત્સા હાર્ટ અને ફેફસાના ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કર્યાં હતાં.
2003માં દેશમાં કરવામાં આવેલા પ્રથમ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ ઓપરેશનની ઉજવણી કરવા માટે તે સમયે વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયીએ 03 ઓગસ્ટને રાષ્ટ્રીય હ્રદય પ્રત્યારોપણ દિવસ તરીકે ઉજવવા અંગેની ઘોષણા કરી હતી. તેમણે એ પણ ઘોષણા કરી કે અહીં ઓલ ઇન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સિસ (એઈમ્સ)માં ઓર્ગન રીટ્રીવલ બેંકિંગ સંસ્થા રાષ્ટ્રીય સુવિધા હશે. તે સમયના આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ પ્રધાન સુષ્મા સ્વરાજે જણાવ્યું હતું કે, ગૌરવની વાત છે કે યુએસ અને યુકે પછી ભારત આ પ્રકારનું ઓપરેશન કરનારો વિશ્વનો ત્રીજો દેશ છે.
ભારતમાં કાનૂની માળખું
ટ્રાન્સપ્લાનટેશન ઓફ હ્યુમન ઓર્ગન (THOA) બિલને 7 જુલાઇ 1994ના રોજ રાષ્ટ્રપતિની સંમતિ મળી. માનવીય અવયવોના ઉપચાર, સંગ્રહ અને રોગનિવારણની વ્યવસ્થા ઉપચારાત્મક હેતુઓ માટે અને માનવમાં વ્યાપારી વ્યવહારની રોકથામ માટે કરવામાં આવી હતી. અવયવો. હવે આંધ્ર અને જમ્મુ સિવાયના બધા રાજ્યો દ્વારા (THOA) અપનાવવામાં આવશે. ભારત સરકારે THOAમાં 1994માં સુધારણાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી હતી અને પરિણામે અધિનિયમ 2011 લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો.
નેશનલ નેટવર્ક ડિવિઝન ઓફ NOTTO અંગોની પ્રાપ્તિ અને વિતરણ અને દેશમાં અંગદાન, પ્રત્યારોપણની રજિસ્ટ્રીની પ્રાપ્તિ અને વિતરણ માટે સંકલન અને નેટવર્કિંગની તમામ ભારત પ્રવૃત્તિઓ માટેના સર્વોચ્ચ કેન્દ્ર તરીકે કાર્ય કરશે.
ભારતમાં હૃદય દાન
હૃદયની બીમારીથી પીડાતા બાળકોમાંથી 1/4 ની આસપાસ 6 મહિનાની અંદર મૃત્યુ પામે છે અને તેમાંના મોટાભાગના બાળકો બે વર્ષથી વધુ જીવી શકતા નથી. 2018 માં, ભારતમાં ફક્ત 241 હૃદયનું દાન કરવામાં આવ્યું હતું. ડૉક્ટરો કહે છે કે, ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ બે લાખ લોકોને હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટની જરૂર હોય છે, પરંતુ ખૂબ ઓછા લોકો યોગ્ય સમયે પહોંચે છે. 95 ટકા ટ્રાન્સપ્લાન્ટ 4 રાજ્યોમાં થાય છે - તમિલનાડુ, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને તેલંગાણા.
Year વર્ષ | No of donations ડોનેશનની સંખ્યા |
| 2014 | 54 |
| 2015 | 110 |
| 2016 | 237 |
| 2017 | 294 |
| 2018 | 241 |
પડકારો અને પ્રક્રિયા
ભારતમાં સૌપ્રથમ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ 1994માં ડૉક્ટર પી. વેણુગોપાલ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. પરંતુ એઈમ્સ અને એપોલો જેવી થોડીક હોસ્પિટલોમાં “હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કાર્યક્રમ” છે. ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો અભાવ, લોજીસ્ટિકલ અવરોધો અને અંગદાન સાથે જોડાયેલી અંધશ્રદ્ધા એ ભારતના હ્રદય પ્રત્યારોપણના દરને અતિશય નીચું રાખવાના મુખ્ય અવરોધો છે. દર વર્ષે આશરે 50000 વ્યક્તિ હ્રદયની બીમારીથી પીડાય છે, પરંતુ ભારતમાં દર વર્ષે ફક્ત 10થી 15 હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવામાં આવે છે.
હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ માટે ચાર આવશ્યકતાઓ છે: યોગ્ય દાતા, યોગ્ય દર્દી, યોગ્ય ડૉક્ટર અને યોગ્ય સ્થાન. હૃદયને બહાર કાઢ્યા પછી 4-6 કલાકની અંદર તેનો ઉપયોગ કરવો પડે છે.
કુદરતી મૃત્યુ પછી ફક્ત કેટલાક અવયવો / પેશીઓ દાન કરી શકાય છે (જેમ કે કોર્નીયા, હાડકા, ત્વચા અને રક્ત વાહિનીઓ) જ્યારે બ્રેઈન સ્ટેમ મૃત્યુ પછી કિડની, હૃદય, યકૃત અને ફેફસાં જેવા મહત્વપૂર્ણ અંગો સહિત લગભગ 37 જુદા જુદા અંગો અને પેશીઓ દાન કરી શકાય છે. .
હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટમાં સમસ્યા મોટો ખર્ચ છે. શસ્ત્રક્રિયા માટે 8-10 લાખ રૂપિયા થાય છે. મોટાભાગની આરોગ્ય વીમા કંપનીઓ હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ માટે ચૂકવણી કરતી નથી. “આ માત્ર શસ્ત્રક્રિયાનો ખર્ચ જ નથી, પરંતુ લાંબા ગાળાના ખર્ચને તેઓ આવરી લેવાની ચિંતા કરે છે - ઇમ્યુનોસપ્રેસન, પુનરાવર્તિત પરીક્ષણો, ચેપ સામેની રોકથામ - આ તમામ ખર્ચમાં પૈસા છે.
ડોકટરોના અંદાજ પ્રમાણે એક દર્દી પ્રત્યારોપણ પછી વાર્ષિક 1થી 2.5 લાખ રૂપિયા ખર્ચ કરે છે. દર્દી ભલે સામાન્ય જીવને જીવે પરંતુ તેની દવાઓ ચાલુ રહેશે. અંતમાં તો તે બીજા કોઈનું અંગ છે. પરંતુ 2-3 વર્ષ પછી દવાઓ ઓછી થઈ જાય છે. હાર્ટ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કર્યાના એક વર્ષ પછી જીવિત રહેવાનો દર 80-85 ટકા છે.
