હૈદરાબાદ: ભારતના કૃષિ ક્ષેત્રમાં સુધારા સાથેના ત્રણ કાયદા 2020ના વર્ષમાં ભારતની સંસદે પસાર કર્યા, પણ તેનાથી ભારે વિવાદો જાગ્યા છે. એક તરફ કોરોના સંકટ વચ્ચે દેશ ઘેરાયેલો હતો ત્યારે જ સરકારે ત્રણ કાયદા ફટાફટ પસાર કરી નાખ્યા. ફાર્મર્સ પ્રોડ્યૂસ ટ્રેડ એન્ડ કોમર્સ ઍક્ટ, ફાર્મર્સ એગ્રીમેન્ટ ઓન પ્રાઇસ એસ્યોરન્સ ઍક્ટ અને ઇસેશ્યિલ કોમોડિટીઝ (એમેન્ડમેન્ટ) ઍક્ટ - આ ત્રણેય કાયદા ખેડૂતો સાથે કે વિપક્ષ સાથે ચર્ચા કર્યા વિના જ પસાર કરી દેવાયા, તેની સામે હવે આંદોલન જાગ્યું છે.
કોરોના મહામારીનો માર ઔદ્યોગિક અને સર્વિસ સેક્ટર પર પડ્યો છે. માત્ર કૃષિ સારા ચોમાસાને કારણે સારી સ્થિતિમાં હતું, પરંતુ કેન્દ્ર સરકારે હવે તેને પણ મૂડીવાદીઓ અને ખાનગી કંપનીઓના હવાલે કરી દીધું છે. આ કાયદાનો વિરોધ રાજ્ય સરકારો પણ કર્યો છે અને કેટલાકે તેની વિરુદ્ધમાં પોતાના કાયદા પસાર કરી લીધા છે. તેના કારણે દેશની સંઘીય વ્યવસ્થા સામે પણ સવાલો ઊભા થયા છે.
નાના અને સીમાંત ખેડૂતોના ભોગે સરકાર સ્થાપિત હિતો અને કોર્પોરેટ કંપનીઓને ફાયદો થાય તે રતે ફેરફારો કરી રહી છે તેનાથી સમાજના બધા વર્ગોમાંથી વિરોધ જાગ્યો છે. આ કાયદાઓ વિશે કોઈ જનમત મેળવ્યા વિના કે રાજ્ય સરકારો સાથે ચર્ચા કર્યા વિના જ પસાર કરી દેવાયા છે. દેશમાં કૃષિ ઉત્પાદનોના પ્રોસેસ, સંગ્રહ અને વેચાણ માટે કોઈ પૂરતી વ્યવસ્થા નથી. કૃષિમાં વેચાણ અને વિતરણની પ્રક્રિયા બહુ મુશ્કેલ બની રહી છે.
ખેડૂતો પોતાના જ પાકની એમઆરપી, મહત્તમ વેચાણ કિંમત નક્કી કરી શકતા નથી. તેમના પાકનો લઘુત્તમ ટેકાનો ભાવ એટલે કે એમએસપી સરકાર નક્કી કરતી હોય છે. જોકે તેનાથી ખેડૂતોનું કંઈ વળતું નથી. અત્યાર એ જરૂરી છે કે સરકાર કૃષિ ઉત્પાદનો વેચાણ અને વિતરણ માટે સારી વ્યવસ્થા કરે અને એમએસપી પણ વધારી આપે જેથી ખેડૂતોને રાહત મળે. તેના બદલે સરકારે કાયદા કરીને ખેડૂતોના હિતોનું રક્ષણ થતું હતું તે કાયદાકીય જોગવાઈઓ પણ રદ કરી નાખી છે.
ફાર્મર્સ પ્રોડ્યૂસ ટ્રેડ એન્ડ કોમર્સ ઍક્ટને કારણે એપીએમસી (એગ્રીકલ્ચરલ પ્રોડ્યૂસ માર્કેટ કમિટીઝ) પર રાજ્ય સરકારોનું કોઈ નિયંત્રણ નહિ રહે. તેમાંથી મંડીને અને સરકારને થતી આવક પણ બંધ થઈ જશે. પરિણામે વર્તમાન સરકારી કે સહકારી એપીએમસી ચલાવવી નાણાંના અભાવે મુશ્કેલ બની જશે. નવી પદ્ધતિમાં વેપારીઓ અને બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ કબજો જમાવશે અને સરકારી નિયંત્રણના અભાવમાં પોતાનો સિક્કો જમાવી દેશે.
એપીએમસીની બહાર ખેડૂતોને લઘુત્તમ ટેકાના ભાવો મળશે તેની કોઈ ખાતરી રહી નથી. ફાર્મર્સ એગ્રીમેન્ટ ઓન પ્રાઇસ એસ્યોરન્સ એન્ડ ફાર્મ સર્વિસીઝ ઍક્ટ હેઠળ ખેડૂતો સાથે ખાનગી કંપનીઓ અને કોર્પોરેટ કરાર કરી શકશે. કંપનીઓ પોતાને જે પાકની જરૂર હોય તે ઉગાડવા માટે ભાવ નક્કી કરીને ખેડૂત સાથે કરાર કરી શકશે. અહીં સમજવાની વાત એ છે કે 85 ખેડૂતો નાના અને સીમાંત છે. તેમની પાસે એવી ક્ષમતા નથી કે શક્તિશાળી કંપનીઓ સાથે વાટાઘાટ કરીને પોતાને ફાયદો થાય તેવી ડીલ કરી શકે.
મુક્ત બજારનો નિયમ છે કે બે સરખા સ્પર્ધક હોય ત્યારે અર્થતંત્રને ફાયદો થાય. જો તેમની વચ્ચે સમાનતા ના હોય ત્યારે મજબૂત હરિફ હોય તે ફાવી જાય અને પોતાના હરિફ અને જારને પોતાની રીતે હંફાવે.
એસેન્શિયલ કોમોડિટીઝ ઍક્ટમાં સુધારો કરીને સરકારે હવે દાળ, કઠોળ, બટેલા, ડુંગળી, તેલિબિયાં અને તેલ એમ બધી જ પેદાશોનો સંગ્રહ કરવાની છૂટ વેપારીઓને આપી દીધી છે. આ બધી વસ્તુઓ પર મર્યાદિત સ્ટોક રાખવાના નિયંત્રણો હતાા તે હટાવી દેવાયા છે.
ખેતપેદાશોના ભાવ કેવી રીતે નક્કી થશે તેની ચોક્કસ પદ્ધતિ નથી. ખાનગી વેપારીઓ અને કોર્પોરેટ તેનો લાભ ઉઠાવીને મોસમમાં ભાવો ઓછા હશે ત્યારે મોટા પાયે માલ ખરીદીને તેનો સંગ્રહ કરી લેશે.
આ ત્રણેય કાયદાનો અભ્યાસ કરીએ ત્યારે સરકારના અસલી ઇરાદાનો ખ્યાલ આવે છે. સરકારનો ઇરાદો રાજ્યોમાં રહેલી એપીએમસી નબળી પાડી દેવાનો છે અને ખેડૂતોને વેપારીઓ સાથે કરાર કરવા મજબૂર કરવાનો છે. કંપનીઓને ખુલ્લો પરવાનો આપી દેવાયો છે કે તે પોતાને મનફાવે ત્યાંથી માલ ખરીદી લેશે.
કોર્પોરેટ કંપનીઓ એગ્રો બિઝનેસમાં અને ફૂડ પ્રોસેસિંગમાં રહેલી કમાણીની તકને પામી ગયા છે સુધારાના નામે સરકારે એમએસપીને નાબુદ કરી નાખી છે, જેનો ફાયદો મોટી કોર્પોરેટ કંપનીઓને જ થવાનો છે. આ કાયદાઓને અમલમાં મૂકવાની જવાબદારી રાજ્ય સરકારો પર આવવાની છે. તેના કારણે આ કાયદાની બાબતમાં જે પણ આશંકા હોય તે દૂર કરવાની જવાબદારી કેન્દ્ર સરકારની છે.
સુધારા લાવવાની વાત બરાબર છે, પરંતુ તેમાં ખેડૂતોનું હિત જળવાવું જોઈએ. ખેડૂતોના હિતમાં હોય તેવા સુધારા કાયદામાં કરવા જરૂરી બન્યા છે. સરકારે આંદોલન કરી રહેલા ખેડૂતો સાથે ખુલ્લા દિલે વાટાઘાટો કરવી જોઈએ. સ્વામીનાથન સમિતિના અહેવાલ પ્રમાણે પાક ઉગાડવા માટે ખેડૂતને કુલ ખર્ચ થાય તેના પર 50 ટકા વધારીને લઘુતમ ભાવ નક્કી કરવો જોઈએ. ખેડૂતો સાથે પેદાશ ઉગાડવા માટે કરાર થાય તેમાં ભાવ સરકારે નક્કી કરી હોય તે એમએસપીથી નીચે હોવા જોઈએ નહિ.
ખેડૂતો અને કંપનીઓ વચ્ચે કરાર થાય તેમાં ત્રીજા પક્ષ તરીકે સરકારે જોડાવું જોઈએ, જેથી ખેડૂતોના હિતોનું રક્ષણ થઈ શકે. ખેડૂતોના હકોનો અમલ થાય તેની ખાતરી સરકારે આપવી જોઈએ. રાજ્ય સરકારો સાથે મળીને કેન્દ્ર સરકારે ખેતીના વિકાસ માટે રાષ્ટ્રીય કૃષિ પરિષદની સ્થાપના કરવી જોઈએ.
આ ઉપરાંત કૃષિ વેચાણો પર નજર રાખવા, સંગ્રહાખોરી પર કાબૂ રાખવા અને ખાનગી કંપનીઓ અને કોર્પોરેટ કંપનીઓ બજારમાં મોનોપલી ના જમાવી દે તેની ખાતરી માટે સરકારે એક નિયંત્રક સત્તા સમિતિ બનાવવી જોઈએ.
કોર્પોરેટ કંપનીઓ મોટા પાયે માલનો સ્ટોક કરી ના લે તે માટે નજર રાખવા સરકારે પારદર્શી સિસ્ટમ લાવવી જોઈએ. બફર સ્ટોકની સ્કિમ પ્રમાણે જ અનાજનો સંગ્રહ થવો જોઈએ. આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના ભાવો નક્કી કરવા માટેની સ્પષ્ટ પદ્ધતિ હોવી જોઈએ. સરકારે ખેત ઉત્પાદનોના વેચાણ અને વિતરણ માટેની કાર્યદક્ષ પ્રણાલી ઊભી કરવી જોઈએ. ખેડૂતોના હિતમાં આવાં પગલાં સરકાર લેશે તો જ કૃષિ ક્ષેત્રે ફરીથી વિકાસની તક ઊભી થશે.
