હૈદરાબાદ : 7 સપ્ટેમ્બર 2024 ના રોજ "#CleanAirNow માં રોકાણ કરો" થીમ હેઠળ આયોજિત વાદળી આકાશ માટે સ્વચ્છ વાયુનો પાંચમો આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ ઉજવાશે. આ દિવસ વધતા રોકાણ, મજબૂત નીતિઓ તથા વાયુ પ્રદૂષણ અને તેની આરોગ્ય, અર્થતંત્ર અને આબોહવા પરની ગંભીર અસર સામે લડવા માટે સહિયારી જવાબદારીની તાત્કાલિક જરૂરિયાતને પ્રકાશિત કરે છે.
વાદળી આકાશ માટે સ્વચ્છ વાયુ : વાયુ પ્રદૂષણ એ માત્ર માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે જ નહીં, પરંતુ પૃથ્વીના સ્વાસ્થ્ય માટે પણ નોંધપાત્ર ખતરો છે. તે આબોહવા, જૈવવિવિધતા અને ઇકોસિસ્ટમ પર પ્રતિકૂળ અસર કરે છે. શુદ્ધ હવામાં રોકાણ લાખો જીવન બચાવી શકે છે, આબોહવા પરિવર્તન સામે લડી શકે છે, ન્યાયી સમાજોનું નિર્માણ કરી શકે છે અને અર્થતંત્રને મજબૂત બનાવી શકે છે. સ્વચ્છ હવા સહિત સલામત, સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને ટકાઉ વાતાવરણ માનવ અધિકારોની વિશાળ શ્રેણીના સંપૂર્ણ આનંદ માટે અભિન્ન અંગ છે. નિષ્ક્રિયતા આરોગ્યના જોખમો, આર્થિક નુકસાન અને આબોહવા-સંબંધિત પરિણામોને વધારે છે.
વાદળી આકાશ માટે સ્વચ્છ હવાના આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસનો ઇતિહાસ : 7 સપ્ટેમ્બર, વાદળી આકાશ માટે સ્વચ્છ હવાનો આંતરરાષ્ટ્રીય દિવસ છે. 2019 માં UN જનરલ એસેમ્બલી દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું, તે સ્વચ્છ હવામાં વધતી જતી રુચિ અને હવાની ગુણવત્તા સુધારવાની જરૂરિયાતને ચેમ્પિયન કરે છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ એન્વાયર્નમેન્ટ પ્રોગ્રામ મુજબ, 99% થી વધુ લોકો અસુરક્ષિત હવામાં શ્વાસ લે છે અને સંપર્કમાં આવવાથી સ્ટ્રોક, હૃદય અને ફેફસાના રોગ, કેન્સર અને વધુ થઈ શકે છે.
વાયુ પ્રદૂષણની આરોગ્ય પર અસર : ઉચ્ચ હવાના પ્રદૂષણના સંપર્કથી સંબંધિત જાહેર આરોગ્યની ચિંતાઓમાં કેન્સર, રક્તવાહિની રોગ, શ્વસન રોગો, ડાયાબિટીસ મેલીટસ, સ્થૂળતા અને પ્રજનન, ન્યુરોલોજીકલ અને રોગપ્રતિકારક તંત્ર વિકૃતિઓનો સમાવેશ થાય છે.
વાયુ પ્રદૂષણ વિશે કેટલીક જાણી અજાણી હકીકત :
- સ્ટેટ ઓફ ગ્લોબલ એર (SoGA) ના અહેવાલની પાંચમી આવૃત્તિ અનુસાર હવાનું પ્રદૂષણ માનવ સ્વાસ્થ્ય પર વધતી જતી અસર કરી રહ્યું છે, જે મૃત્યુ માટેનું બીજું અગ્રણી વૈશ્વિક જોખમ પરિબળ બની રહ્યું છે.
- US સ્થિત સ્વતંત્ર બિનનફાકારક સંશોધન સંસ્થા હેલ્થ ઇફેક્ટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ (HEI) દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા અહેવાલમાં જાણવા મળ્યું છે કે, 2021માં વૈશ્વિક સ્તરે વાયુ પ્રદૂષણના કારણે 8.1 મિલિયન લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. આ મૃત્યુ ઉપરાંત ઘણા લાખો લોકો કમજોર ક્રોનિક રોગો સાથે જીવી રહ્યા છે.
- 90% થી વધુ લોકો બિનસંચારી રોગો સાથે સંકળાયેલા છે અને પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના 700,000 થી વધુ બાળકોના મૃત્યુ ઘરગથ્થુ અને બહારના વાયુ પ્રદૂષણને લગતા કારણોથી થયા હતા.
- UN સભ્ય દેશો 2030 સુધીમાં જોખમી રસાયણો તથા હવા, પાણી અને માટીના પ્રદૂષણથી થતા મૃત્યુ અને બિમારીની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો કરવાની જરૂરિયાત નોંધે છે. તેમજ 2030 સુધીમાં હવાની ગુણવત્તા અને મ્યુનિસિપલ અને અન્ય કચરાના વ્યવસ્થાપન પર વિશેષ ધ્યાન આપવા સહિત શહેરોની માથાદીઠ પર્યાવરણીય અસરને ઘટાડવા માટે ધ્યાન આપે છે.
- વિશ્વ સાથે આપણો પ્રથમ સંપર્ક, જે આપણે મિનિટમાં 12 વખત શ્વાસમાં લઈએ છીએ, તે આપણને જીવંત રાખે છે અથવા આપણને ઝેર આપે છે.
- આપણામાંથી 99% લોકો પ્રદૂષિત હવામાં શ્વાસ લે છે.
- હવાનું પ્રદૂષણ એ આપણા સમયનું સૌથી મોટું પર્યાવરણીય સ્વાસ્થ્ય જોખમ છે. તે આબોહવા પરિવર્તનને પણ વધારે છે, આર્થિક નુકસાનનું કારણ બને છે અને કૃષિ ઉત્પાદકતા ઘટાડે છે.
- UNICEF સાથેની ભાગીદારીમાં પ્રથમ વખત બનાવાયેલ અહેવાલમાં જાણવા મળ્યું છે કે, પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો ખાસ કરીને સંવેદનશીલ હોય છે, જેમાં અકાળ જન્મ, ઓછું જન્મ વજન, અસ્થમા અને ફેફસાના રોગોનો સમાવેશ થાય છે.
- વાયુ પ્રદૂષણને કારણે વાર્ષિક 8,43 મિલિયન અકાળ મૃત્યુ થાય છે.
- બહારના હવાના પ્રદૂષણને કારણે 10માંથી 9 મૃત્યુ ઓછી અને મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં થાય છે.
- વૈશ્વિક જમીનના 1% કરતા ઓછા વિસ્તારમાં જ સુરક્ષિત હવા પ્રદૂષણ સ્તર છે.
- વાયુ પ્રદૂષણ-સંબંધિત રોગોથી ઓછામાં ઓછા 10 માંથી 1 વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે.
- હવાનું પ્રદૂષણ ધૂમ્રપાન, HIV અથવા યુદ્ધ કરતાં આયુષ્ય માટે મોટો ખતરો છે.
- વાયુ પ્રદૂષણનો લગભગ US$3 ટ્રિલિયન અથવા વિશ્વના GDPના 3.3% જેટલો આર્થિક ખર્ચ છે.
- ઓછી-મધ્યમ આવક ધરાવતા દેશોમાં વાયુ પ્રદૂષણથી મૃત્યુદર સૌથી વધુ છે.
- આબોહવા પરિવર્તનને કારણે જંગલની આગ અને તેમાંથી વાયુ પ્રદૂષણનું જોખમ વધે છે.
- 2023માં વિશ્વના માત્ર 7 દેશો જ WHO એર ક્વોલિટી સ્ટાન્ડર્ડ્સને પૂર્ણ કરે છે.
- ચીનમાં પાર્ટિક્યુલેટ પ્રદૂષણમાં 6 વર્ષમાં 29%નો ઘટાડો થયો છે.
- વિશ્વના 100 સૌથી મોટા શહેરોમાંથી કોઈ પણ WHO ની અપડેટ માર્ગદર્શિકાને પહોંચી વળવા સક્ષમ નથી.
- હવાના પ્રદૂષણે કોવિડ-19 ના ફેલાવામાં ફાળો આપ્યો છે.
- જો આપણે અત્યારે પગલાં લઈશું, તો આપણે 2050 સુધીમાં વાયુ પ્રદૂષકોથી થતા વૈશ્વિક પાકના નુકસાનને અડધો કરી શકીશું.
- એક મહત્વપૂર્ણ ગ્રીનહાઉસ ગેસ અને વાયુ પ્રદૂષક મિથેનનું ઉત્સર્જન ઘટાડવું, તે 4 બિલિયન ડોલરથી 33 બિલિયન ડોલરની બચત કરી શકે છે.
- નિષ્ક્રિયતાનો ખર્ચ આશ્ચર્યજનક છે. વાયુ પ્રદૂષણને કારણે વૈશ્વિક અર્થતંત્રને દર વર્ષે 8.1 ટ્રિલિયન ડોલરનો ખર્ચ થવાનો અંદાજ છે, જે આરોગ્યસંભાળ ખર્ચમાં વધારો થવાને કારણે વૈશ્વિક GDP ના 6.1%ની સમકક્ષ છે.
પર્યાવરણ પર વાયુ પ્રદૂષણની અસરો :
- વાયુ પ્રદૂષણથી ઇકોસિસ્ટમ અસંતુલિત બની શકે છે.
- પ્રદૂષણના રજકણો આખરે પૃથ્વી પર પાછા પડે છે અને જમીનને દૂષિત કરે છે.
- વાયુ પ્રદૂષણ એસિડ વરસાદ બનાવે છે, જે છોડને નુકસાન પહોંચાડે છે.
- એસિડ વરસાદ પણ જમીનની રસાયણશાસ્ત્રમાં ફેરફાર કરે છે, જે છોડના વિકાસને બદલી શકે છે.
- પ્રાણીઓ પણ વાયુ પ્રદૂષણથી પ્રભાવિત થાય છે. તેમના પ્રજનનને નુકસાન અને પ્રજનન વિસંગતતાઓ થઈ શકે છે. વધુમાં, વાયુ પ્રદૂષણ પ્રાણીઓ માટે સ્વાસ્થ્ય અને શ્વસન સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.
- વાયુ પ્રદૂષણ પણ ગ્લોબલ વોર્મિંગના મુખ્ય કારણોમાંનું એક છે.
- ગ્લોબલ વોર્મિંગ તોફાન અને ચક્રવાત જેવી વધુ વિનાશક કુદરતી આફતો તરફ દોરી શકે છે.
- અમુક પદાર્થોને બાળવાથી સંભવિત કાર્સિનોજેનિક પદાર્થો છૂટી શકે છે.
સ્વચ્છ હવા અને ટકાઉ વિકાસના લક્ષ્યાંકો : ટકાઉ વિકાસ પર "The future we want" શીર્ષક ધરાવતા પરિણામ દસ્તાવેજમાં યુનાઇટેડ નેશન્સ કોન્ફરન્સના દેશો ટકાઉ શહેરો અને માનવ વસાહતોના સંદર્ભમાં તંદુરસ્ત હવાની ગુણવત્તાને સમર્થન આપતી ટકાઉ વિકાસ નીતિઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે. ઉપરાંત ટકાઉ વિકાસ, પર્યાવરણીય સંરક્ષણ અને બધા માટે સમૃદ્ધિ હાંસલ કરવાના માર્ગ નકશાની રૂપરેખા આપતા, 2030 એજન્ડા ફોર સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ માન્યતા આપે છે કે, ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યોની પ્રાપ્તિ માટે વાયુ પ્રદૂષણમાં ઘટાડો મહત્વપૂર્ણ છે.
