હૈદરાબાદ: બાંગ્લાદેશમાં વચગાળાની સરકારની રચના થઈ ગઈ છે, પરંતુ હજુ પણ પ્રશ્ન એ છે કે શું નવી સરકાર દેશના યુદ્ધ સ્મારકોનું સન્માન કરશે? આ સ્મારકો શેખ હસીનાના પિતા અને બાંગ્લાદેશના સ્થાપક શેખ મુજીબુર રહેમાનના યોગદાનનું પ્રમાણપત્ર છે. બાંગ્લાદેશના ઢાકામાં લિબરેશન વોર મ્યુઝિયમમાં મુકવામાં આવેલ લિબરેશન વોરનાં ફોટોગ્રાફ્સમાં શેખ મુજીબુર રહેમાન અને ભારતીય વડાપ્રધાન ઈન્દિરા ગાંધીની તસવીર પણ સામેલ છે.
મ્યુઝિયમની વેબસાઈટના હોમપેજ પર શેખ મુજીબુર રહેમાનનું કથન લખ્યું છે, "Great things are achieved through great sacrifice" તેનો અર્થ એ છે કે મહાન ત્યાગ દ્વારા મહાન ચીજો પ્રાપ્ત થાય છે. મ્યુઝિયમ એ અગ્રણી સંસ્થાઓમાંની એક છે જેનો ઉદ્દેશ્ય એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે મુક્તિ યુદ્ધ દરમિયાન ભારત-બાંગ્લાદેશની સંવાદિતાની વાર્તાઓ આગામી પેઢીને સંભળાવવામાં આવે. વિદ્યાર્થીઓ અને પ્રવાસીઓએ મ્યુઝિયમમાં જઈને યુદ્ધ દરમિયાન બંગાળી ભાષી લોકો પર પાકિસ્તાની સેનાના અત્યાચારો દર્શાવતી તસવીરો જોવી જોઈએ.
તે સમયે પશ્ચિમ પાકિસ્તાનના નિયંત્રણ સામે બળવાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે આ તસવીરોમાં ભારતનો મૈત્રીપૂર્ણ ચહેરો પણ બતાવવામાં આવ્યો છે. છબીઓ રાજ્યના ભાષા-વિશિષ્ટ રાષ્ટ્રવાદને પ્રકાશિત કરે છે, જે તેના બંધારણમાં તેના ધર્મ તરીકે ઇસ્લામનો ઉલ્લેખ કરે છે. તે પશ્ચિમ પાકિસ્તાનથી બાંગ્લાદેશની સ્વતંત્રતા માટે ભારતનું મજબૂત સમર્થન પણ દર્શાવે છે.
આ મ્યુઝિયમના સેલ્યુલોઈડ ડિસ્પ્લે ભાવિ પેઢીને ભારત અને સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં તેની ભાગીદારી વિશે પૂરતી માહિતી પ્રદાન કરશે. પશ્ચિમ પાકિસ્તાનની સેના સામે મુજીબુર અને તેના સાથીદારો માટે ભારતના અતૂટ સમર્થનને દર્શાવતી મુક્તિ યુદ્ધની છબીઓ એક આકર્ષક વાર્તા હતી જેણે બાંગ્લાદેશી લોકોની ભારત પ્રત્યેની ધારણાને મજબૂત બનાવી હતી.
કેમ બનાવવામાં આવ્યું મ્યુઝિયમ: મ્યુઝિયમની સ્થાપના પાછળનો વિચાર મુલાકાતીઓને એવા ચિત્રો બતાવવાનો હતો જે લોકોના મનમાં મુક્તિ યુદ્ધની યાદો કોતરશે. સંગઠનની સ્થાપનાનું એક કારણ સંઘર્ષ દરમિયાન લોકોએ આપેલા બલિદાનોને યાદ કરવાનું હતું. તેની સ્થાપના મુખ્યત્વે આવનારી પેઢીને યુદ્ધ દરમિયાન શું થયું અને લોકોએ કેવી રીતે જુલમ અને અત્યાચારોનો સામનો કરવો પડ્યો તેની માહિતી આપવા માટે કરવામાં આવી હતી.
હવે જ્યારે હસીના સત્તાથી બહાર છે ત્યારે તેના જેવા લોકો વિચારતા હશે કે આ બધું કેવી રીતે થયું. તેણે જ પોતાની વાર્તા લખી અને તેને સાહિત્ય અને ફોટોગ્રાફ્સ દ્વારા લોકો સમક્ષ જાહેર કરી. તેમનો ઉદ્દેશ્ય 'રઝાકારો'ની વિભાવનાને ફરીથી રજૂ કરીને અને મજબૂત કરીને બંગાળી રાષ્ટ્રવાદને જીવંત રાખવાનો હતો, જેમના પર જાસૂસી દ્વારા બંગાળી ભાષી લોકો પર જુલમ કરવાનો અને પાકિસ્તાની સૈન્યને ટેકો આપવાનો આરોપ છે.
રાષ્ટ્રવાદી કથામાં 'રઝાકાર' શબ્દનો વધુ પડતો ઉપયોગ માત્ર દેશના કેટલાક વિપક્ષી સભ્યોને નીચ કરવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો, જે હસીના સરકાર સામે તાજેતરમાં થયેલા વિદ્યાર્થીઓના વિરોધમાં બેકફાયર થયો હતો. તેમણે આ અપમાનજનક શબ્દનો શ્રેય શેરીઓમાં વિરોધ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓને આપ્યો, જેઓ મુક્તિ યુદ્ધની ભયાનક તસવીરો જોઈને મોટા થયા હતા. તેઓ જીવનભર 'રઝાકાર' શબ્દથી સાવધ રહ્યા. તેથી, તેઓ અપમાનજનક શબ્દ પચાવી શક્યા નહીં.
સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના સ્મારકો નાશ પામી શકે છે: મુજીબુરના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ અને તે દરમિયાન કરવામાં આવેલ બલિદાનની યાદમાં દરેક સ્મારકનો નાશ થવાની સંભાવના છે અને હસીનાની હકાલપટ્ટી બાદ નેતૃત્વમાં ફેરફારને કારણે નાશ પામે છે. રાષ્ટ્ર નિર્માણમાં ભારતના યોગદાનમાં એક મહત્વપૂર્ણ કાયમી કડી હસીનાની પાર્ટી (આવામી લીગ) હતી જે વર્તમાન સંદર્ભમાં અસ્તિત્વની કટોકટીનો સામનો કરી રહી છે. તેથી બાંગ્લાદેશના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ભારતની ભાગીદારીના પ્રતીકો પણ જોખમમાં છે.
નોકરીના ક્વોટા સામેના વિરોધમાંથી ઉભરી આવેલી યુવા નેતાગીરીએ જૂની વાતોને ફગાવી દીધી છે અને વિરોધીઓ સ્થાપકની પ્રતિમાને તોડી નાખતા પણ જોવા મળ્યા છે. આ શેખ હસીનાના પરિવાર સાથે સંબંધિત દરેક બાબતનો વિરોધ કરનારા યુવાનોની નફરત દર્શાવે છે. શેખ હસીના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ માટે ભારતીય સમર્થનનો પર્યાય છે કારણ કે ભારતે આ પરિવાર સાથે જોડાયેલા પક્ષમાં રોકાણ કર્યું છે.
આપણે વાસ્તવમાં ઈતિહાસને ફરીથી લખતા અને સર્જાતા જોઈ રહ્યા છીએ, જેથી ભૂતકાળના ઈતિહાસને પાછળ છોડી શકાય. જમીન પરના આ મોટા પરિવર્તનને જોઈને દેશ માટે બલિદાન આપનારાઓનું દિલ ડૂબી જશે. તે જ સમયે, ભારતને તારણહાર તરીકે તેની સ્થિતિ પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મોટા પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે, કારણ કે કેટલાક ભારતીય ટેલિવિઝન ચેનલોએ વિરોધીઓ પર કોમી રમખાણો ભડકાવવાનો આરોપ મૂક્યા પછી દેશને બહિષ્કૃત માને છે.
ભારતે તેની વિદેશ નીતિ બદલવી પડી શકે છે: ભારતની વિદેશ નીતિમાં ફેરફારની જરૂર પડી શકે છે. ખાસ કરીને હસીના માટે અમેરિકા અને બ્રિટનમાં આશ્રયના દરવાજા બંધ થયા પછી શું ભારત નવી સરકારને બદલે હસીનાને સમર્થન આપીને યોગ્ય નિર્ણય લઈ રહ્યું છે? નવી વચગાળાની સરકાર સાથે, ભારતે આવા માર્ગો બનાવવા પડશે જેથી દાયકાઓથી બંને દેશો વચ્ચે ચાલી રહેલી મૈત્રીપૂર્ણ મંત્રણા કોઈપણ અવરોધ વિના ચાલુ રહે.
એવી પ્રબળ સંભાવના છે કે ઢાકા કોઈ અલગ રસ્તો અપનાવે, જે ભારત માટે યોગ્ય નહીં હોય, કારણ કે દેશમાં ચીનનો પ્રભાવ વધી શકે છે. વિરોધ પછી દિવાલ પર જે લખ્યું હતું તે નવી પેઢી વધુ યાદ રાખશે અને 1971ના યુદ્ધની વાર્તાઓ પાછળ છોડી દેશે. તાજેતરના વિદ્રોહના પરિણામે, વલણ બદલાયું છે અને નેતૃત્વના નવા તબક્કાએ તેના પુરોગામીની પ્રતિષ્ઠાને સંપૂર્ણપણે નાશ કર્યો છે. તે મુક્તિભાઈની (લોકો તેમને બાંગ્લાદેશમાં મુક્તિ ઝોડા કહે છે) ના પરિવારો (ક્વોટા લાભાર્થીઓ) સામે એક પ્રકારનો વિરોધ હતો, જેમને તેમના બલિદાન માટે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા અને ભારત દ્વારા સમર્થિત રાષ્ટ્રીય નાયકો તરીકે સેવા આપી હતી.
ભારતે પશ્ચિમ પાકિસ્તાનની સેના સામેની લડાઈમાં મુક્તિભાઈને મદદ કરી હતી. ભારતના દૃષ્ટિકોણને નકારી કાઢવો અને મુક્તિ સંગ્રામના પ્રતીકોને સંપૂર્ણપણે નકારી કાઢવો એ તેમની સામે પ્રતિકારની વ્યાખ્યા છે.
મિત્ર-દુશ્મન, દેશભક્ત અને દુશ્મન માટેના વિશેષણો મુક્તિભાઈ અને રઝાકર હતા. હસીનાના 'રઝાકારો' દેશ ચલાવી રહ્યા છે અને તેમણે સમગ્ર માહોલ બદલી નાખ્યો છે. અવામી લીગ માટે આ એક ફટકો હતો, કારણ કે તેઓ અચાનક પકડાઈ ગયા હતા અને વિરોધ કરી રહેલા યુવાનો પ્રત્યે અપમાનજનક ભાષાનો ઉપયોગ કરવાની તેમની હિંમતના પરિણામોની અપેક્ષા કરી શકતા નથી. દેશની દરેક વસ્તુ પર તેમનો સંપૂર્ણ અંકુશ છે એમ માનીને આત્મસંતુષ્ટ રહેવાની સરકાર અને પક્ષ બંનેએ ભારે કિંમત ચૂકવી.
શ્રીલંકા બાદ બાંગ્લાદેશ એશિયાનો બીજો દેશ બની ગયો છે, જ્યાં સત્તાધારી પક્ષના પરિવારને દેશ છોડીને ભાગવું પડ્યું હતું. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ વચગાળાની સરકારના મુખ્ય સલાહકાર મુહમ્મદ યુનુસ સાથે વાત કર્યા પછી બાંગ્લાદેશમાં પરિસ્થિતિ કેવી રીતે ચાલે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે, જેમણે વડા પ્રધાનને ખાતરી આપી હતી કે દેશમાં લઘુમતીઓનું રક્ષણ કરવામાં આવશે.
