তেজপুৰ, ৭ ছেপ্টেম্বৰ : বৰ্তমান ভাৰত আৰু ইণ্ডিয়া শব্দ দুটাক লৈ ব্যাপক চৰ্চা চলিছে । ইফালে তাৎক্ষণিকভাৱে দেশৰ নাম ইণ্ডিয়াৰ সলনি ভাৰত কৰিবলৈ যো-জা চলোৱা বিষয়টোত বিভিন্ন মহলত বিভিন্ন প্ৰশ্নও উত্থাপন হৈছে । কিছুদিন পূৰ্বে বিৰোধী দলৰ ঐক্য মঞ্চই একত্ৰিত হৈ তেওঁলোকৰ নাম ইণ্ডিয়া (INDIA) ব্যৱহাৰ কৰাৰ পাছতে সমগ্ৰ বিষয়টো চৰ্চালৈ আহে । কিন্তু দুয়োটা শব্দ বা নামৰ বৈশিষ্ট্য কি ? দেশখনৰ বাবে সাধাৰণতে ব্যৱহৃত নাম হিচাপে 'ভাৰত' (BHARAT) ৰ পৰা 'ইণ্ডিয়া' (INDIA) লৈ পৰিৱৰ্তনৰ এক জটিল ইতিহাস আছে, যিটো ভাষিক বৈচিত্ৰ্য, ঔপনিৱেশিকতাবাদ, ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনকে ধৰি বিভিন্ন কাৰকে গঢ় দিয়া দেখা যায় ।
ভাৰত আৰু ঔপনিৱেশিক প্ৰভাৱৰ ঐতিহাসিক ব্যৱহাৰ : ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ সময়ত ব্ৰিটিছে ভাৰত উপমহাদেশক 'ইণ্ডিয়া' বুলি উল্লেখ কৰিছিল । এই শব্দটো ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ পশ্চিম সীমা চিহ্নিত কৰা সিন্ধু নদীৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছিল । ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক প্ৰশাসনে তেতিয়া চৰকাৰী নাম হিচাপে 'ইণ্ডিয়া' ব্যৱহাৰ কৰিছিল ।
স্বাধীনতা আৰু সংবিধান : ১৯৪৭ চনত যেতিয়া ভাৰতে ব্ৰিটিছ শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল, তেতিয়া ভাৰতে এটা প্ৰশ্নৰ সন্মুখীন হৈছিল যে নতুনকৈ গঠিত ৰাষ্ট্ৰখনে চৰকাৰী নাম হিচাপে কি নাম গ্ৰহণ কৰিব লাগে । তেতিয়া ভাৰতীয় সংবিধান প্ৰণেতাসকলে এই বিষয়ত আলোচনা কৰিছিল । ভাৰতৰ ভাষিক আৰু সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি সংবিধানত 'ভাৰত আৰু ইণ্ডিয়া' দুয়োটাকে ব্যৱহাৰ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল । ভাৰতীয় সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ-১ত উল্লেখ আছে, "ইণ্ডিয়া অৰ্থাৎ ভাৰত এখন ৰাষ্ট্ৰ হ'ব ।"
এই আপোচত দুয়োটা নামৰ ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক তাৎপৰ্য তেতিয়াই স্বীকাৰ কৰা হৈছিল । বছৰৰ পাছত বছৰ ধৰি 'ইণ্ডিয়া' অধিক ব্যৱহৃত নাম হৈ পৰিল, বিশেষকৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰেক্ষাপটত য'ত ইয়াক অধিক সহজে চিনাক্ত কৰা হ'ল । 'ভাৰত' হিন্দী আৰু অন্যান্য ভাৰতীয় ভাষাত ব্যৱহাৰ হৈয়েই থাকিল কিন্তু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰেক্ষাপটত 'ভাৰত' শব্দটো কিছু অচিনাকী । কিন্তু 'ভাৰত' ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক আৰু ভাষিক পৰিচয়ৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ হৈয়েই আছে । সাহিত্য, কবিতা, বিভিন্ন সাংস্কৃতিক প্ৰকাশভংগীত ইয়াক ঐতিহ্য আৰু পৰম্পৰাৰ ভাৱ জগাই তোলাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয় ।
'ভাৰত' নামৰ উৎপত্তি : 'ভৰত', 'ভাৰত' বা 'ভাৰতবৰ্ষ'ৰ নাম পুৰাণ সাহিত্যৰ পৰাই আৰু মহাকাব্য মহাভাৰতৰ পৰাই পোৱা যায় । পুৰাণত ভাৰতক 'দক্ষিণত সাগৰ আৰু উত্তৰত নিয়ৰৰ বাসস্থান'ৰ মাজৰ ভূমি বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে । তদুপৰি মহাভাৰত (যাৰ মূল অংশ নিজেই ভাৰত নামেৰে জনাজাত) আৰু পৰৱৰ্তী গ্ৰন্থসমূহত ভাৰতৰ ৰাজ্যখন ভাৰতবৰ্ষ বুলি জনা যায় । গ্ৰন্থ অনুযায়ী 'ভাৰত' শব্দটো দুষ্যন্ত আৰু শকুন্তলাৰ পুত্ৰ ভৰতৰ পৰা আহিছে আৰু বর্ষ শব্দৰ অৰ্থ হ'ল পৃথিৱী বা মহাদেশৰ বিভাজন ।
সংবিধানসভাৰ বিতৰ্কৰ সময়ত ১৯৪৯ চনৰ ১৭ ছেপ্টেম্বৰত 'সংঘৰ নাম আৰু ভূখণ্ড' আলোচনাৰ বাবে লোৱা হয় ৰাজ্য', সদস্যসকলৰ মাজত বিভাজনৰ সৃষ্টি হ'ল । যথেষ্ট সংখ্যক সদস্যই 'ইণ্ডিয়া' নামটো ব্যৱহাৰৰ বিৰোধিতা কৰিছিল, যিটো তেওঁলোকে ঔপনিৱেশিক অতীতৰ সোঁৱৰণি হিচাপে দেখিছিল । সংযুক্ত প্ৰদেশৰ পাহাৰীয়া জিলাসমূহক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হৰগোবিন্দ পন্তই স্পষ্টকৈ কৈছিল যে "উত্তৰ ভাৰতৰ জনসাধাৰণে ভাৰতবৰ্ষক বিচাৰে আৰু আন একো নহয় ।
পণ্টে যুক্তি দিছিল : "যিমান দূৰলৈকে 'ইণ্ডিয়া' শব্দটোৰ কথা আহিছে, সদস্যসকলৰ ইয়াৰ প্ৰতি কিছু মোহ থকা যেন লাগে আৰু সঁচাকৈয়ে মই কিয় বুজিব পৰা নাই । আমি জানিব লাগিব যে এই নামটো আমাৰ দেশক বিদেশীসকলে দিছিল, যিসকলে এই ভূমিৰ ধন-সম্পত্তিৰ কথা শুনি ইয়াৰ প্ৰতি প্ৰলোভিত হৈছিল আৰু আমাৰ দেশৰ ধন-সম্পত্তি আহৰণৰ স্বাৰ্থত আমাৰ স্বাধীনতা কাঢ়ি লৈ গৈছিল । যদি আমি তেতিয়াও 'ইণ্ডিয়া' শব্দটোক আকোঁৱালি লওঁ, তেন্তে ই মাথোঁ দেখুৱাব যে বিদেশী শাসকে আমাৰ ওপৰত জাপি দিয়া এই অপমানজনক শব্দটো পাই আমি লাজ কৰা নাই ।"
সংবিধানৰ ১ নং অনুচ্ছেদত এই নাম দুটা বিনিময়মূলকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে যদিও ভাৰতৰ পৰা ভাৰতলৈ আনুষ্ঠানিকভাৱে দেশৰ নাম সলনি হোৱাৰ জল্পনা-কল্পনা চলিছে : "ইণ্ডিয়া অৰ্থাৎ ভাৰত ৰাষ্ট্ৰ হ'ব ।" লগতে ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক আৰু ভাৰতীয় ৰে'লৱেৰ দৰে কেইবাটাও নামত ইতিমধ্যে "ভাৰতীয়' থকা হিন্দী ভিন্নতা আছে যেনে : ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক, ভাৰতীয় ৰে'লৱে, ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক ইত্যাদি ।
বৰ্তমান ভাৰতৰ জি-২০ শীৰ্ষ সন্মিলনৰ বাবে এটা আনুষ্ঠানিক আমন্ত্ৰণৰ কথালৈ আহোঁ, জি-২০ শীৰ্ষ সন্মিলনৰ প্ৰতিনিধিসকলৰ বাবে অন্যতম ডাঙৰ আনুষ্ঠানিক চিঠিপত্ৰৰ আমন্ত্ৰণ দিয়া হৈছে য'ত জ' বিডেন, ঋষি সুনক আদিৰ বিশ্বৰ আগশাৰীৰ নেতাক নৈশ ভোজৰ বাবে আমন্ত্ৰণ জনোৱা হৈছে, য'ত দেশৰ ৰাষ্ট্ৰপতি দ্ৰৌপদী মুৰ্মুৰ "President Of Bharat" হিচাপে স্বাক্ষৰ হৈ আছে । নিমন্ত্ৰণী পত্ৰত, সংসদত গৃহীত হোৱাৰ পূৰ্বেই, ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি বুলি উল্লেখ থকাটো কিমান সমীচিন সেই বিষয়ে সৰ্বসাধাৰণ ৰাইজৰ মাজত প্ৰশ্ন উত্থাপিত হৈছে ।
ইফালে অহা ১৮-২২ ছেপ্টেম্বৰৰ পৰা আৰম্ভ হ'বলগীয়া সংসদৰ আগন্তুক বিশেষ অধিবেশনত দেশৰ নামটো হিন্দী শব্দ "ভাৰত"লৈ সলনি কৰাৰ কথা চিন্তা কৰা বুলি এক চিন্তা চৰ্চা চলিছে । আনহাতে বিৰোধী নেতাসকলে মোদী চৰকাৰৰ এই পদক্ষেপৰ বিৰুদ্ধে সোচ্চাৰ হৈ পৰিছে । ২০২০ চনৰ জুন মাহত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে 'ইণ্ডিয়া'ক সংবিধানৰ পৰা আঁতৰাই কেৱল ভাৰতক ধৰি ৰাখিবলৈ বিচৰা পিআইএল খাৰিজ কৰিছিল যাতে "এই দেশৰ নাগৰিকে ঔপনিৱেশিক অতীতক অতিক্ৰম কৰাটো নিশ্চিত কৰিব পাৰে" আৰু কৈছিল, "ইণ্ডিয়া ইতিমধ্যে ভাৰত হিচাপে সংবিধানখনত অন্তৰ্ভুক্ত হৈ আছে ।"
উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায় আমাৰ সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাৰ প্ৰসংগত দেখা যায় যিয়ে সাধাৰণতে সাংবিধানিক বিষয়ত যিকোনো ৰায়দান কৰাৰ সময়ত সংবিধানৰ অন্তৰ্নিহিত বিষয়কহে অনুসৰণ কৰে । এতিয়া এই নাম সলনিৰ পাছত চৰকাৰে সকলো বিষয়ত এই নামসমূহ সলনি কৰিবলৈ এক বুজন সংখ্যক অৰ্থৰ অপচয় হব নেকি সেয়া এক গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন !
