নিউজ ডেস্ক, ২৫ ডিচেম্বৰ: অসমৰ কোকৰাঝাৰক গেলেফুৰ সৈতে সংযোগ কৰা ৰে’লপথ নিৰ্মাণৰ লগত সংগতি ৰাখি ভাৰতৰ সীমান্তৱৰ্তী গেলেফুত বিশেষ প্ৰশাসনিক অঞ্চল (SAR) গঢ়ি তোলাৰ সন্দৰ্ভত ভূটানৰ ৰজা জিগমে খেছাৰ নামগ্যাল ৱাংচুকে কৰা ঘোষণা উত্তৰ-পূব অঞ্চলটো কেনেদৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে তাৰ আন এক দিশ নতুন দিল্লীৰ পেৰাডিপ্ল’মেচি শক্তিয়ে বিশ্লেষণ কৰিছে ।
যোৱা মাহত ৱাংচুক আঠদিনীয়া কাৰ্যসূচীৰে ভাৰত ভ্ৰমণলৈ আহিছিল । উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চল অসমৰ পৰাই তেওঁ ভ্ৰমণ আৰম্ভ কৰিছিল য’ত মুখ্যমন্ত্ৰী হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাৰ সৈতে আলোচনাত মিলিত হৈছিল । এই ভ্ৰমণৰ সময়ছোৱাত ভূটানৰ ৰজাই গুৱাহাটীৰ কামাখ্যা মন্দিৰ পৰিদৰ্শন কৰে ৷ য’ত তেওঁ বৌদ্ধ ধৰ্ম আৰু তান্ত্ৰিক ধৰ্মৰ সম্পৰ্ক অন্বেষণ কৰে । বিশ্ববিখ্যাত এশিঙীয়া গঁড়ৰ বাসস্থান কাজিৰঙা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত ছাফাৰী উপভোগ কৰি তেওঁ যোৰহাটৰ পৰা নতুন দিল্লী অভিমুখে যাত্ৰা কৰে ।
ৱাংচুক নতুন দিল্লীলৈ যোৱাৰ কিছু সময়ৰ পাছতে মুখ্যমন্ত্ৰী শৰ্মাই সংশ্লিষ্ট বিষয়াসকলৰ এখন বৈঠক আহ্বান কৰি অসমৰ পৰা ভূটানলৈ যোৱা সকলো পথৰ উন্নতি আৰু উন্নীতকৰণৰ নিৰ্দেশ দিয়ে ।
ভূটানলৈ উভতি অহাৰ পিছত ১৭ ডিচেম্বৰত হিমালয়ৰ পাদদেশত অৱস্থিত দেশখনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় দিৱস উপলক্ষে ৱাংচুকে গেলেফু মাইণ্ডফুলনেছ চিটি নামৰ গেলেফু SAR ৰ গঠনৰ কথা ঘোষণা কৰে । ভাৰতৰ পৰা ভূটানলৈ অহা তিনিটা প্ৰৱেশ পইণ্টৰ ভিতৰত গেলেফু অন্যতম, বাকীবোৰ হৈছে ইয়াৰ পূবে সমদ্ৰুপ জংখাৰ আৰু ইয়াৰ পশ্চিমে ফুন্টছলিং ।
এই প্ৰকল্পৰ কথা ঘোষণা কৰি ৰজাই কয় যে “গেলেফু বা সমদ্ৰুপ জংখাৰৰ পৰা অসম আৰু উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ ৰাজ্যৰ মাজেৰে ম্যানমাৰ, থাইলেণ্ড, কম্বোডিয়া আৰু লাওছ, ভিয়েটনাম, মালয়েছিয়া আৰু ছিংগাপুৰলৈকে দক্ষিণ এছিয়াক সংযোগ কৰা এক সজীৱ অৰ্থনৈতিক কৰিড’ৰ”।
ৱাংচুকে গেলেফু SAR প্ৰকল্পৰ ঘোষণাৰ লগে লগে অসমৰ কোকৰাঝাৰক গেলেফুৰ সৈতে সংযোগ কৰা ৫৭.৫ কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ ৰে’লপথ নিৰ্মাণৰ সমান্তৰালভাৱে সংঘটিত হয় । পূৰ্বৰ দিল্লী ভ্ৰমণৰ সময়ত ৰজা ৱাংচুক আৰু মোদীৰ মাজত হোৱা আলোচনাৰ ফলস্বৰূপে ১০ বিলিয়ন টকাৰ এই প্ৰকল্পটোৱে দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত ৰে’ল সংযোগৰ ক্ষেত্ৰত এক ঐতিহাসিক মাইলৰ খুঁটিৰ ইংগিত দিয়ে ।
অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ পোষকতাত মসৃণ বাণিজ্যৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাক স্বীকৃতি দি অসমৰ দাদগিৰিত থকা ভূমি শুল্ক ষ্টেচনটো সংহত চেক পোষ্টলৈ উন্নীত কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে । ইয়াৰ লগতে গেলেফুত ভূটানৰ পক্ষৰ আন্তঃগাঁথনি উন্নীতকৰণে অধিক কাৰ্যক্ষম আৰু সুশৃংখলিত সীমা অতিক্ৰম কৰা বাণিজ্যিক পৰিৱেশৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিব । গেলেফু SAR আৰু ৰে’ল প্ৰকল্পই ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিত পেৰাডিপ্ল’মেচিৰ ক্ৰমবৰ্ধমান গুৰুত্বৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰে ।
পেৰাডিপ্ল’মেচি কি ?
পেৰাডিপ্ল’মেচিয়ে উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় সত্তাসমূহে কৰা আন্তৰ্জাতিক কাৰ্যকলাপক বুজায় ৷ যেনে ৰাজ্য, প্ৰদেশ, অঞ্চল বা চহৰ যিবোৰক নিজৰ অধিকাৰত আনুষ্ঠানিকভাৱে সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হোৱা নাই ৷ পৰম্পৰাগত কূটনীতিত সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰসমূহে ইখনে-সিখনৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে ৷ কিন্তু পেৰাকূটনীতিত আন্তৰ্জাতিক মঞ্চত উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় সত্তাসমূহে নিজকে দৃঢ়তা প্ৰদান কৰাটো জড়িত হৈ থাকে ।
পেৰাডিপ্ল’মেচিয়ে বিভিন্ন ৰূপ ল’ব পাৰে, য’ত অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা, সাংস্কৃতিক বিনিময়, বিদেশী সত্তাৰ সৈতে প্ৰত্যক্ষ আলোচনা আদি অন্তৰ্ভুক্ত । উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰে অন্য দেশৰ সমকক্ষৰ সৈতে ভগ্নী চহৰৰ সম্পৰ্ক, বাণিজ্যিক চুক্তি বা সহযোগিতামূলক পদক্ষেপ স্থাপন কৰিব বিচাৰিব পাৰে । এই ধৰণৰ কূটনীতিৰ দ্বাৰা উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় সত্তাসমূহে নিজৰ বৈদেশিক নীতিৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’ব পাৰে আৰু বিশ্ব মঞ্চত নিজৰ স্বাৰ্থক প্ৰসাৰিত কৰিব পাৰে ।
বিশ্বায়ন বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে পেৰাডিপ্ল’মেচিৰ ধাৰণাটোৱে প্ৰাধান্য লাভ কৰিছে, যাৰ ফলত উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় সত্তাসমূহে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অংশীদাৰৰ সৈতে প্ৰত্যক্ষ সংযোগ স্থাপন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে । কিন্তু উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় সত্তাসমূহে কিমানখিনি পেৰাডিপ্ল’মেচিত লিপ্ত হ’ব পাৰে সেয়া প্ৰায়ে নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁলোক যিখন দেশত অৱস্থিত সেই দেশৰ আইনী আৰু সাংবিধানিক কাঠামোৰ ওপৰত । কিছুমান দেশত বিকেন্দ্ৰীকৃত ব্যৱস্থা আছে যিয়ে উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় সত্তাসমূহক উল্লেখযোগ্য স্বায়ত্তশাসন প্ৰদান কৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে পেৰাডিপ্ল’মেচিত জড়িত হ’ব পাৰে, আনহাতে কিছুমান দেশত এনে কাৰ্য্যকলাপ ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ মাজত সীমাবদ্ধ থাকিব পাৰে ।
ভাৰত কেনেকৈ পেৰাডিপ্ল’মেচিত লিপ্ত হৈ আহিছে ?
যোৱা কেইদশকমানৰ ভিতৰত ভাৰতে উপৰাষ্ট্ৰীয় কূটনৈতিক যোগাযোগৰ ক্ষেত্ৰত উল্লেখযোগ্য বৃদ্ধিৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিছে । ২০১৫ চনৰ আৰম্ভণিতে বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে (এম ই এ) অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ তেতিয়াৰ মুখ্যমন্ত্ৰী চন্দ্ৰবাবু নাইডুক সেই বছৰৰ এপ্ৰিল মাহত চীনলৈ বিশিষ্ট প্ৰতিনিধি দলৰ নেতৃত্ব দিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছিল ৷ যিটো প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে উত্তৰৰ চুবুৰীয়া দেশখনলৈ যোৱাৰ নিৰ্ধাৰিত বিদেশ ভ্ৰমণৰ এমাহ পূৰ্বে আছিল ।
২০১৫ চনৰ জুন মাহত বাংলাদেশ ভ্ৰমণৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে পশ্চিম বংগৰ মুখ্যমন্ত্ৰী মমতা বেনাৰ্জীক তেওঁৰ চৰকাৰী প্ৰতিনিধি দলৰ অংশ হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছিল । প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ কাষত বহিঃৰাষ্ট্ৰ ভ্ৰমণত মুখ্যমন্ত্ৰীক জড়িত কৰা বা প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ ভ্ৰমণৰ পূৰ্বে বিদেশী প্ৰতিনিধি দলৰ নেতৃত্ব দিবলৈ MEA এ মুখ্যমন্ত্ৰী নিযুক্তি দিয়া এই প্ৰথাই ভাৰতৰ বৈদেশিক সম্পৰ্কৰ আনুষ্ঠানিক পৰিচালনাৰ তুলনামূলকভাৱে শেহতীয়া উন্নয়নক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে ।
ইয়াৰ পূৰ্বেও প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী মনমোহন সিঙে ২০১১ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত বাংলাদেশ ভ্ৰমণৰ সময়ত একেধৰণৰ পন্থা গ্ৰহণ কৰিছিল ৷ য’ত বাংলাদেশৰ সৈতে একে সীমাত থকা ভাৰতৰ উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্যসমূহৰ চাৰিজন মুখ্যমন্ত্ৰীও আছিল ।
ভাৰতৰ পেৰাডিপ্ল’মেচিৰ বাবে উত্তৰ-পূব কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰিছে ?
উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলত অৰুণাচল প্ৰদেশ, অসম, মণিপুৰ, মেঘালয়, মিজোৰাম, নাগালেণ্ড আৰু ত্ৰিপুৰা ৰাজ্যক সামৰি লোৱা হৈছে । এই অঞ্চলৰ সীমাত থকা চাৰিখন দেশ হৈছে বাংলাদেশ, ভূটান, চীন আৰু ম্যানমাৰ । গতিকে, নতুন দিল্লীৰ পেৰাডিপ্ল’মেচি প্ৰচেষ্টাত এই অঞ্চলটো অনুঘটকীয় এজেণ্ট হোৱাটো স্বাভাৱিক ।
অসম-ভূটানৰ সংযোগ আৰু ৰাজ্যৰ মুখ্যমন্ত্ৰীসকলে বাংলাদেশ ভ্ৰমণৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ প্ৰতিনিধি দলৰ অংশ হোৱাৰ পূৰ্বতে উল্লেখ কৰা উদাহৰণৰ উপৰিও ত্ৰিপুৰা আৰু মেঘালয়ৰ দৰে ৰাজ্যকো উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত চুবুৰীয়া দেশৰ সৈতে যোগাযোগ স্থাপনৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা হৈছে ।
বাংলাদেশৰ সৈতে ত্ৰিপুৰাৰ সংযোগ সংযোগৰ ক্ষেত্ৰত নতুন দিল্লীৰ বাবে অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ । চলিত বৰ্ষৰ আৰম্ভণিতে প্ৰধান মোদীয়ে বাংলাদেশী সমকক্ষ শ্বেখ হাছিনাৰ সৈতে ত্ৰিপুৰাৰ ছাব্ৰুমক বাংলাদেশৰ চট্টগং বন্দৰৰ সৈতে সংযোগ কৰা ফেনী নদীৰ ওপৰেৰে মৈত্ৰী সেতু উদ্বোধন কৰে ।
ত্ৰিপুৰাৰ শেষ সীমান্তৱৰ্তী চহৰ ছাব্ৰূমৰ পৰা চট্টগং বন্দৰটো মাত্ৰ ৮০ কিলোমিটাৰ দূৰত আৰু মাত্ৰ ডেৰ-দুঘণ্টাতে পথেৰে এই দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰিব পাৰি । মৈত্ৰী সেতু মুকলি হোৱাৰ লগে লগে ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলৰ বাহিৰেও ভূটান আৰু নেপালৰ দৰে ভূ-পৃষ্ঠীয় দেশসমূহে এতিয়া বংগোপসাগৰত প্ৰৱেশৰ সুবিধা লাভ কৰিছে ।
ত্ৰিপুৰা আৰু বাংলাদেশৰ মাজত ৰে’ল সংযোগ ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক কৌশলগত স্বাৰ্থৰ বাবেও গুৰুত্বপূৰ্ণ । ত্ৰিপুৰাৰ আগৰতলা আৰু বাংলাদেশৰ আখৌৰাৰ মাজত ৰেল সংযোগৰ আৰম্ভণি তেনে এক উদাহৰণ । এই ৰেল সংযোগ ১২.২৪ কিলোমিটাৰত বিস্তৃত, বাংলাদেশত ৬.৭৮ কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ ডুৱেল গেজ ৰেল লাইন আৰু ত্ৰিপুৰাত ৫.৪৬ কিলোমিটাৰ ।
গুৱাহাটী আৰু জলপাইগুৰি ষ্টেচনেৰে দীঘলীয়া পথৰ তুলনাত ত্ৰিপুৰা, উজনি অসম, মিজোৰাম, কলকাতা আৰু ভাৰতৰ বাকী অংশলৈ যোৱা ৰে’লৰ যাত্ৰাৰ সময় আৰু দূৰত্ব বহু পৰিমাণে হ্ৰাস কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে আখৌৰা লিংকে । সাংস্কৃতিক আৰু ভাষিক সাদৃশ্যৰ বাবে ত্ৰিপুৰা আৰু বাংলাদেশৰ মাজত জনসাধাৰণৰ সম্পৰ্ক নতুন দিল্লীয়ে উত্তৰ-পূবৰ এখন ৰাজ্যক পেৰাডিপ্ল’মেচিত জড়িত কৰাৰ আন এক উদাহৰণ ।
ইফালে মেঘালয়েও সীমান্ত বাণিজ্য বৃদ্ধিৰ বাবে বাংলাদেশৰ সৈতে যোগাযোগ স্থাপন কৰিছে । যদিও উত্তৰ-পূবৰ ৰাজ্য আৰু বাংলাদেশৰ মাজত এটা সংহত চেক পোষ্ট (আইচিপি) আছে, মেঘালয়ে আৰু এটা স্থাপন কৰাটো বিচাৰে । মেঘালয় চৰকাৰে ৰাজ্যখনৰ পশ্চিম গাৰো পাহাৰ জিলাৰ মহেন্দ্ৰগঞ্জক বাংলাদেশ হৈ পশ্চিম বংগৰ বালুৰঘাটৰ সৈতে সংযোগ কৰা নতুন পৰিবহণ কৰিডৰ প্ৰচাৰ কৰিব বিচাৰিছে ।
এইবোৰৰ বাহিৰেও উত্তৰ-পূব অঞ্চলটো বহু খণ্ডৰ কাৰিকৰী আৰু অৰ্থনৈতিক সহযোগিতাৰ বাবে বে’ অৱ বেংগল ইনিচিয়েটিভ (বিমষ্টেক) আৰু বাংলাদেশ-ভূটান-ভাৰত-নেপাল (বিবিআইএন) মটৰ গাড়ী চুক্তিৰ দৰে উপ-আঞ্চলিক ব্যৱস্থাতো এক মূল সক্ষমক ।
