বিশেষ প্ৰতিবেদন, 15 আগষ্ট: ভাৰতে বৃহৎ নগৰীকৰণৰ বাবে সাজু হৈছে । ফলত নগৰীয় আন্তঃগাঁথনি নিৰ্মাণৰ বাবে বিনিয়োগত নিৰন্তৰ বৃদ্ধিৰ প্ৰয়োজন । বৰ্তমানৰ এন ডি এ চৰকাৰে প্ৰথমখন বাজেটত গৃহ আৰু নগৰ পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰণালয়ক 82576.57 কোটি টকা আৱণ্টন কৰিছে । এই বাজেট আৱণ্টন 2023-24 বিত্তীয় বৰ্ষত 69270.72 কোটি টকাৰ সংশোধিত পূৰ্বানুমানতকৈ প্ৰায় 19 শতাংশ অধিক ।
নগৰীয় আন্তঃগাঁথনিৰ বাবে ব্যক্তিগত আৰু বজাৰ-ভিত্তিক সঁজুলিৰ দ্বাৰা এই বাজেটীয় সমৰ্থন পৰিপূৰক কৰা প্ৰয়োজন । সেই অনুসৰি বাজেটত নীতি, বেংকজনিত প্ৰকল্প আৰু বজাৰ-ভিত্তিক প্ৰণালী সক্ষম কৰাৰ বাবে এক আন্তঃগাঁথনি প্ৰস্তুত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া হৈছে ।
২০২৩-২৪ বৰ্ষৰ অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাই প্ৰস্তাৱিত আন্তঃগাঁথনিত মহানগৰ চৰকাৰক (city government, CG) শক্তিশালী কৰাৰ বাবে আমদানি স্পষ্টভাৱে স্বীকাৰ কৰিছে । চি জিৰ বিত্তীয় সবলীকৰণে সেইবোৰক ব্যক্তিগত বিনিয়োগকাৰীৰ আগত আকৰ্ষণীয় ৰূপত উপস্থাপন কৰিব পাৰে আৰু বিত্তীয় উদ্ভাৱনী উৎস অন্বেষণ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে ।
চহৰৰ বিত্তীয় দুৰ্বলতা
অৱশ্যে চহৰবোৰৰ দুৰ্বল বিত্তীয় অৱস্থা এক গুৰুতৰ নীতিগত উদ্বেগ হৈ আছে । ভাৰতৰ পৌৰ নিগমবোৰৰ নিজস্ব ৰাজহ সংগ্ৰহ কেন্দ্ৰীয়, ৰাজ্য আৰু চহৰসমূহৰ সন্মিলিত ৰাজহৰ মাত্ৰ 2.6 শতাংশ । মেক্সিকোত ৪.২ শতাংশ আৰু ডেনমাৰ্কত ২৭.২ শতাংশৰ অনুপাতৰ তুলনাত এইটো যথেষ্ট কম ।
তদুপৰি, সৰু চহৰবোৰৰ মাজত দুৰ্বল বিত্তীয় সমস্যাও গুৰুতৰ । ভাৰতত পৌৰ নিগমৰ বিত্তীয় ব্যৱস্থাই দুটা মৌলিক সমস্যাত ভুগি আছে । প্ৰথমতে, চহৰবোৰে নিৰ্দেশিত দায়িত্বৰ সৈতে সামঞ্জস্য ৰাখি 'নিজা' কৰৰ বিস্তৃত পৰিসৰ লাভ কৰিব নোৱাৰে । ৭৪ সংখ্যক সংবিধান সংশোধনী আইনে চহৰসমূহৰ কাৰ্যকৰী ক্ষেত্ৰ নিৰ্ধাৰণ কৰিছে, কিন্তু ই সেইবোৰৰ বাবে ৰাজহ উৎপাদক উৎস স্পষ্টভাৱে বৰ্ণনা কৰা নাই । ৰাজ্য চৰকাৰে চহৰসমূহে ব্যৱহাৰ আৰু সংগ্ৰহ কৰিব পৰা কৰ আৰু মাচুল নিৰ্দিষ্ট কৰে । দ্বিতীয়তে, উপলব্ধ কৰ উৎসবোৰ সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা নহয় । সেয়েহে চহৰবোৰৰ 'কাৰ্য' আৰু 'বিত্ত'ৰ মাজত ব্যাপক অমিল আছে ।
অব্যৱহৃত সম্পত্তি কৰ
সম্পত্তি কৰ (Property Tax, PT) হৈছে ভাৰতৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ নগৰীয় স্থানীয় কৰ আৰু জি এছ টিৰ পিচৰ সময়ত ইয়াৰ গুৰুত্ব অধিক বৃদ্ধি পাইছে । অৱশ্যে জিডিপিত 1 শতাংশ (অ' ই চি ডি দেশত) আৰু 3-4% (উন্নত দেশত, যেনে কানাডা আৰু আমেৰিকাত) অৱদানৰ বিপৰীতে ভাৰতত সম্পত্তি কৰে জিডিপিৰ প্ৰায় 0.15% অৰিহণা যোগায় । সংবিধানৰ সপ্তম অনুসূচীৰ ৰাজ্যিক তালিকাত ('এণ্ট্ৰী 49') সম্পত্তি কৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে ।
সেয়েহে ৰাজ্য চৰকাৰবোৰে কৰৰ ভিত্তি নিৰ্ধাৰণ, মূল্যাঙ্কন আৰু ৰেহাই নীতিৰ প্ৰক্ৰিয়া, হাৰ নিৰ্ধাৰণ, কৰ দায়বদ্ধতা আৰু বিলম্ব আৰু কৰফাঁকিৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ বাবে ব্যৱস্থা নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ আন্তঃগাঁথনি নিৰ্ধাৰণ কৰে । এইটোৱে কাৰ্যকৰীভাৱে সম্পত্তি কৰক চহৰসমূহৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ পৰা আঁতৰাই আনে ।
সম্পত্তি সৃষ্টি আৰু তত্ত্বাৱধানৰ বাবে মেনুৱেল, কাগজ-ভিত্তিক ব্যৱস্থাই সম্পত্তিৰ ৰেকৰ্ডৰ সম্পূৰ্ণতা আৰু শুদ্ধতা হ্ৰাস কৰে । পাঁচখন ৰাজ্যৰ বাহিৰে (গুজৰাট, কৰ্ণাটক (কেৱল পৌৰ নিগম আইনত), তামিলনাডু (কেৱল পৌৰ পৰিষদত), উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু উত্তৰাখণ্ডত), ৰাজ্যিক আইনত সময়ে সময়ে সম্পত্তি গণনা কৰাৰ কোনো ব্যৱস্থা নাই ।
ভাড়াৰ বজাৰ মূল্য বা সম্পত্তিৰ মূলধন মূল্যৰ ওপৰত বিশ্বাসযোগ্য ডাটাবেছৰ অভাৱ; ভাড়া নিয়ন্ত্ৰণ আইনৰ প্ৰচলন আৰু ৰাজহ বিষয়াসকলে মূল্যাঙ্কনত ব্যৱহাৰ কৰা উচ্চ বিবেচনামূলক ক্ষমতাই সম্পত্তিবোৰৰ প্ৰকৃত বজাৰ মূল্যলৈ ভাবুকি কঢ়িয়ায় । অদক্ষ সংগ্ৰহ, ব্যাপক ৰেহাই আৰু শাস্তিমূলক ব্যৱস্থাৰ অনুপস্থিতিৰ লগতে বিবাদ নিষ্পত্তি ব্যৱস্থাই পি টিৰ ৰাজহ সম্ভাৱনা অধিক হ্ৰাস কৰিছে ।
সংকুচিত কৰ সংগ্ৰহ
বৰ্ধিত অৰ্থনৈতিক আৰু বাণিজ্যিক কাৰ্যকলাপ সত্ত্বেও চহৰসমূহে মটৰ বাহন কৰ আৰু বিজ্ঞাপন কৰৰ সম্পূৰ্ণ সম্ভাৱনা ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই । জি এছ টি প্ৰৱৰ্তনৰ পিচত জি এছ টিৰ অধীনত কেইবাটাও কৰ (যেনে মনোৰঞ্জন কৰ, সেৱা কৰা, স্থানীয় সংস্থা কৰ) অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে ।
স্থানীয় সংস্থা কৰ আৰু সেৱা কৰ মহাৰাষ্ট্ৰ আৰু গুজৰাটৰ চহৰসমূহৰ বাবে ৰাজহৰ মুখ্য উৎস আছিল । এই কৰবোৰ বন্ধ কৰাৰ ফলত ৰাজহৰ উৎস কমি গৈছে, যাৰ ফলত চহৰবোৰৰ নিজা উৎসৰ পৰা ৰাজহ উৎপাদন ক্ষমতা দুৰ্বল হৈছে । অৱশ্যে এই কৰ বন্ধ কৰাৰ পৰা ৰাজহ লোকচানৰ বাবে চি জিবোৰক ক্ষতিপূৰণ দিয়া হোৱা নাই ।
এইটো নগৰ উন্নয়ন মন্ত্ৰণালয় আৰু বিশেষজ্ঞসকলৰ জি এছ টি ৰাজহৰ এক নিৰ্দিষ্ট শতাংশ চহৰসমূহৰ সৈতে ভাগ-বতৰা কৰাৰ পৰামৰ্শৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত ।
কম ব্যৱহৃত অনা-কৰ সঁজুলি
ভাৰতৰ কেইখনমান চহৰে প্ৰাথমিক সেৱাৰ সঞ্চালন আৰু তত্ত্বাৱধান ব্যয় সামৰিবৰ বাবে কৰবিহীন উৎস (যেনে ব্যৱহাৰকাৰীৰ মাচুল, উন্নয়নৰ মাচুল) ব্যৱহাৰ কৰে । ভাৰতীয় চহৰবোৰত পানী আৰু নৰ্দমা ব্যৱস্থাবোৰে গড় হিচাপত পৰিচালনা ব্যয়ৰ মাত্ৰ 55% পুনৰুদ্ধাৰ কৰিছে ।
ই ব্ৰাজিল, মেক্সিকো দক্ষিণ আফ্ৰিকা আৰু বাংলাদেশৰ দৰে দেশৰ অ' এণ্ড এম ব্যয় (O&M cost) পুনৰুদ্ধাৰ হাৰৰ তলত । যাৰ অৰ্থ হৈছে এনে সেৱাৰ বিত্তীয় অস্থিৰতা । কিছুমান চহৰে সম্পত্তি কৰৰ ওপৰত ব্যৱহাৰকাৰীৰ মাচুল ৰেহাই দিয়ে, যিটো অনুপযুক্ত মূল্যাঙ্কন আৰু তাৰ বাবে ৰেহাইৰ সমস্যাত ভুগি আছে । কৰবিহীন উৎসৰ এনে কম ব্যৱহাৰৰ কাৰণ হ'ব পাৰে সংকীৰ্ণ ৰাজনৈতিক বাধ্যবাধকতা (যেনে ভোট হেৰুওৱাৰ ভয়) আৰু নগৰীয় সেৱাৰ প্ৰতি নাগৰিকৰ অসন্তুষ্টি ।
মূলত কোনো ৰাজহ আৰ্হিৰ অনুপস্থিতিয়ে নগৰীয় সেৱাৰ বাবে এই বাজেটত ধাৰণা কৰা অনুসৰি বেংকজনিত প্ৰকল্প প্ৰস্তুত কৰাৰ পৰিসৰক বিপদাপন্ন কৰে । সেয়েহে নগৰীয় আন্তঃগাঁথনি বিনিয়োগৰ বাবে যথেষ্ট বজাৰ-ভিত্তিক বিত্তীয় যোগানৰ সৈতে সীমিত বাজেটীয় সমৰ্থন লাভ কৰাৰ বিষয়ে বাজেট 2024-ৰ স্পষ্ট প্ৰত্যাশা বাস্তৱায়িত হোৱাৰ সম্ভাৱনা নাই ।
আগবাঢ়ি যোৱাৰ পথ
সেয়েহে ভাৰতত চি জিৰ বিত্তীয় স্বাস্থ্য শক্তিশালী কৰাটো কেৱল পছন্দৰ বিষয়েই নহয়, এক প্ৰয়োজনীয়তাও হৈ পৰিছে । চি জিৰ ৰাজহ উৎপাদন ক্ষমতা উন্নত কৰি ইয়াক লাভ কৰিব পাৰি । সম্পত্তি কৰ ভিত্তিৰ ডিজিটাইজেচনৰ জৰিয়তে সম্পত্তি কৰ ভিত্তিৰ ৰাজহ সম্ভাৱনা সম্পূৰ্ণৰূপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ বাবে সংস্কাৰ কৰিব লাগে, সময়ে সময়ে উন্নীতকৰণ, পি টি মূল্যাঙ্কনৰ সৰলীকৰণ, কৰ পৰিশোধৰ নতুন পদ্ধতি প্ৰৱৰ্তন আৰু কৰ ৰেহাই উন্নত কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে ।
সকলো পৰিমাপযোগ্য মৌলিক সেৱা ব্যয়ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰদান কৰিব লাগে । চহৰবোৰক কৰ হাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ আৰু কৰ ভিত্তি নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ কৰ্তৃত্ব প্ৰদান কৰিব লাগে, যাৰ ফলত চি জিবোৰ নিজৰ কৰ সিদ্ধান্তৰ বাবে দায়বদ্ধ হ'ব । নগৰীয় সেৱাৰ প্ৰতি মানুহৰ অসন্তুষ্টি পৌৰ নিগমৰ কৰ আৰু সেই সেৱাসমূহৰ ব্যয়ৰ মাজৰ সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰি দূৰ কৰিব পাৰি । ই চহৰসমূহক 'ভৱিষ্যতৰ বাবে সাজু নগৰীয় আন্তঃগাঁথনি' নিৰ্মাণৰ প্ৰচেষ্টাত সহায় কৰিব পাৰে ।
(লেখক বিশ্ব ভাৰতী (এখন কেন্দ্ৰীয় বিশ্ববিদ্যালয়) শান্তিনিকেতন পশ্চিমবংগৰ অৰ্থনীতি আৰু ৰাজনীতি বিভাগৰ সহযোগী অধ্যাপক)
