‘একবিন্দু নয়নের জল/কালের কপোলতলে শুভ্র সমুজ্জ্বল/এ তাজমহল’, অৰ্থাৎ ' এক বিন্দু চকুৰ পানী / সময়ৰ কপালৰ তলত বগা সমুজ্জ্বল / এক তাজমহল', এনেদৰেই ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে 'শ্বাহ-জাহান' কবিতাত তাজমহলক স্মৰণ কৰিব খুজিছিল। 'নয়নের জল' এটা উপমাও হ'ব পাৰে, যাৰ জৰিয়তে কবিয়ে শ্বাহজাহানৰ বন্দীত্বৰ অন্তিম দিনবোৰ বৰ্ণনা কৰিছে। সেই সময়ত শ্বাহজাহানে সমাধিটোৰ ফালে দুখৰ দৃষ্টিৰে চাই আৰু যমুনাৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰতিফলন দেখি সময় অতিবাহিত কৰিছিল।
যমুনা তাজৰ মানচিত্ৰৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ আৰু ভৱিষ্যতে ই শুকাই যাব বা সংকীৰ্ণ হ'ব বুলি কোনেও আশা কৰা নাছিল। কিন্তু যমুনা সংকুচিতও হৈছে আৰু দূষিতও হৈছে ৷
আজি এক দূষিত আৰু সংকীৰ্ণ যমুনাই তাজমহলৰ কাঠৰ ভেটি ধ্বংস কৰিব পাৰে যাৰ আধাৰত তাজমহল নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল। সেয়েহে, তাজমহলৰ গাঁথনিগত অখণ্ডতা বজাই ৰাখিবলৈ, মূল ৰূপত মুক্তভাৱে প্ৰবাহিত এক যমুনাৰ প্ৰয়োজনীতা অতি আৱশ্যক। ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল লাখ লাখ লোকৰ কল্যাণ আৰু স্বাস্থ্যৰ বাবে এক মুক্ত-প্ৰবাহিত, প্ৰদূষণ-মুক্ত যমুনা কাম্য।
যমুনা গঙ্গাৰ উপনদী আৰু ইয়াক বহু ভাৰতীয়ই দেৱী বুলি গণ্য কৰে ৷ এই নদীৰ উৎপত্তি গড়ৱাল হিমালয়ৰ য়ামামৰি হিমবাহৰ পৰা । নদীখন পৰিষ্কাৰ কৰিবলৈ ইতিমধ্যে হাজাৰ হাজাৰ কোটি টকা খৰচ কৰা হৈছে। নদীখন দিল্লীৰ উপকণ্ঠত অঞ্চলত আটাইতকৈ প্ৰদূষিত হৈ পৰিছে , যি নদীখনৰ মুঠ প্ৰদূষণৰ প্ৰায় 76 শতাংশ। যমুনাৰ প্ৰদূষণ দিল্লীৰ বাবে এক বাৰ্ষিক পৰিঘটনা হৈ পৰিছে, য'ত দুখনকৈ চৰকাৰ শাসনত অধিষ্ঠিত। নদীখন পৰিষ্কাৰ কৰিবলৈ ইতিমধ্যে হাজাৰ হাজাৰ কোটি টকা খৰচ কৰা হৈছে।
যোৱা সপ্তাহৰ পৰা, দিল্লীৰ যমুনা নদীক পুনৰ বগা ফেনৰ ডাঠ স্তৰত আৱৰি ধৰিছে, যাৰ ফলত মানুহৰ বাবে স্বাস্থ্যৰ প্ৰতি বিপদাশংকা সৃষ্টি হৈছে, বিশেষকৈ উৎসৱৰ বতৰ ওচৰ চাপি অহাৰ লগে লগে ৷ এই পৰিস্থিতি ৰাজধানী চহৰখনৰ বাবে দুগুণ ক্ষতিকাৰক যিহেতু ৰাজধানী চহৰখনে বায়ু প্ৰদূষণৰ সৈতে যুঁজি আছে। লক্ষ্যণীয়ভাৱে চলিত বছৰৰ 5 নৱেম্বৰত উদযাপন হ’বলগীয়া ষট পূজাৰ সময়ত ভক্তসকলে নদীত ডুব দিব কিন্তু নদীখনৰ বৰ্তমান অৱস্থাই এই ক্ষেত্ৰত বাধাৰ অৱতাৰণা কৰিছে ৷
এইখিনিতে ভিক্টৰ মেলেটে তেওঁৰ 'ৰিভাৰ গংগা, ৰিভাৰ অৱ লাইফ, ৰিভাৰ অৱ ডেথ' নামৰ কিতাপখনত উত্থাপন কৰা প্ৰশ্নটোও যমুনাৰ প্ৰদূষণৰ সৈতে প্ৰাসংগিক হৈ পৰে। তেওঁ প্ৰশ্ন কৰিছিল, "ইমান সংখ্যক ভাৰতীয়ই কেনেকৈ একে সময়তে এখন নদীক উপাসনা কৰিব পাৰে আৰু ইয়াক দূষিতও কৰিব পাৰে?" নদীখনক দেৱী বুলি উল্লেখ কৰি ভাৰতীয়সকলে তেওঁলোকৰ সভ্যতাগত আবেগ স্বত্ত্বেও নৈৰ পানীক লেতেৰা কৰি তুলিছে। তেওঁলোক এই পৰ্যায়ত উপনীত হৈছে যে এনে পৰিস্থিতিৰ পৰা উভতি অহা কাৰ্যত অসম্ভৱ ৷ নদীৰ প্ৰবাহক প্ৰত্যক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত কৰা এটা কঠোৰ সত্য হ'ল যে যমুনাকে ধৰি হিমালয়ৰ সকলো মহান নদীৰ মূল উৎস হিমালয়ৰ হিমবাহবোৰো শুকাই গৈছে, আংশিকভাৱে পৰ্বতবোৰত নৃতাত্ত্বিক কাৰ্যকলাপৰ পৰিণামস্বৰূপে।
হোটেলৰ পৰা নিষ্কাশিত অশোধিত আৱৰ্জনা আৰু নদীৰ পাৰত অবৈধ নিৰ্মাণবোৰে নদীখনক সংকটত পেলাইছে আৰু এনে নিৰ্মাণকাৰ্যক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ বাবে আইনো প্ৰণয়ন কৰা হৈছিল। কিন্তু সেইবোৰ কাৰ্যকৰী নহ’ল ৷ অশোধিত বৰ্জ্য পদাৰ্থবোৰ পোনপটীয়াকৈ নদীত পেলাই দিয়া হয় লগতে কৃষিৰ বাবে ব্যৱহৃত কীটনাশকবোৰো নদীত পৰে, যাৰ ফলত ইউট্ৰফিকেশ্যন সৃষ্টি হয়। ইয়াৰ ফলত আক্ৰমণাত্মক উদ্ভিদ আৰু শেলাই ফুলি উঠে। এইটো ক্ৰমান্বয়ে স্পষ্ট হৈ আহিছে যে নিষ্কাশনৰ কাম কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ। কাৰণ নদীখন অত্যধিক শক্তিশালী জিনৰ বেক্টেৰিয়াৰ বাবে এক প্ৰজনন ক্ষেত্ৰ হৈ পৰিছে, যাৰ ফলত কাষৰীয়া গ্ৰাম্যাঞ্চলৰ লক্ষ লক্ষ পানী ব্যৱহাৰকাৰী সংক্ৰমিত হোৱাৰ সম্ভাৱনাই দেখা দিছে।
দিল্লীৰ উপকণ্ঠৰ যমুনাৰ কেইবাটাও অংশ ডাম্পিং, প্লাষ্টিক, ঔদ্যোগিক আৱৰ্জনা আৰু অশোধিত নৰ্দমাৰ নিষ্কাশনৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। দুৰ্গন্ধযু্ক্ত বগা ফেনত ঔদ্যোগিক আৱৰ্জনাৰ পৰা নিগৰিত এমোনিয়া আৰু ফছফেট উচ্চ পৰিমাণে থাকে, যাৰ ফলত ছালৰ ৰোগ হ'ব পাৰে।
কেন্দ্ৰীয় প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ ব'ৰ্ড আৰু ইয়াৰ ৰাজ্যিক অংশীদাৰসকল হৈছে আটাইতকৈ অকাৰ্যকৰী নিৰীক্ষণ সংস্থা, যিবোৰে নিম্নৰ পৰা নগণ্য নিয়ামক পদ্ধতি আৰু প্ৰৱৰ্তন কৰি থৈছে। যদিও প্ৰদূষণৰ সমস্যাৰ মোকাবিলা কৰাৰ বিষয়ে যথেষ্ট আলোচনা হৈছে, এইটো আচৰিত কথা নহয় যে ভূমি প্ৰদূষণৰ ক্ষেত্ৰত আমাৰ এতিয়াও এক নিৰ্ধাৰিত মানদণ্ড নাই।
'যমুনা একশ্যন প্লেন' নামৰ এক নদী পুনৰুদ্ধাৰ কাৰ্যসূচী 1993 চনত ভাৰত আৰু জাপানৰ মাজত দ্বিপাক্ষিক প্ৰকল্প হিচাপে আৰম্ভ হৈছিল। কেন্দ্ৰীয় পৰিৱেশ মন্ত্ৰালয়ৰ 2012-13 বৰ্ষৰ প্ৰতিবেদনত, পৰিৱেশ আৰু বন সংসদীয় সমিতিয়ে জানিব পাৰিছিল যে গংগা আৰু যমুনা পৰিষ্কাৰ কৰাৰ অভিযান বিফল হৈছে। বিগত বছৰবোৰত, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ এক মুখ্য কাৰ্যসূচী 'নমামী গংগে কাৰ্যসূচী'ৰ অংশ হিচাপে যমুনা পৰিষ্কাৰ কৰাৰ বাবে হাজাৰ হাজাৰ কোটি টকা ব্যয় কৰা হৈছে।
চৰকাৰে নগৰীয় কেন্দ্ৰসমূহত সেউজ প্ৰযুক্তি স্থাপন কৰিবলৈ যথেষ্ট দ্ৰুতগতিত আগবাঢ়ি থকা নাই, যাৰ ভিতৰত আছে নৰ্দমা আৰু আৱৰ্জনা শোধন প্ৰকল্প থকা চহৰসমূহ। এনে বৈকল্পিক প্ৰযুক্তিবোৰে অদক্ষ আৰু অৰ্ধ-দক্ষ নগৰীয়া যুৱক-যুৱতীৰ ক্ৰমবৰ্ধমান জনসংখ্যাৰ বাবে বৃহৎ নিযুক্তিৰ সম্ভাৱনা সৃষ্টি কৰিব পাৰে। কাৰ্যকৰীকৰণত পলম হোৱাৰ উপৰিও, নতুন চৰকাৰৰ এটা দুৰ্বলতা হ'ল প্ৰকৃত কামৰ পৰা বিচ্যুত হোৱা আৰু গংগা আৰু যমুনা দুয়োৰে ক্ষেত্ৰত সমস্যাটো ছদ্ম-বৈজ্ঞানিক বা খেয়াল-খুচিমতে সমাধান কৰাৰ ইচ্ছা। দুয়োখন নৈৰে অপব্যৱহাৰ হৈ আছে ৷ ইয়াৰ লগতে নদী-কেন্দ্ৰিক ধৰ্মীয় ৰীতি-নীতিবোৰো আছে, যাৰ ভিতৰত আছে মৃতদেহ নিষ্কাশন আৰু প্ৰায়ে প্লাষ্টিকৰ মোনা পেলোৱা।
এনে ধৰণৰ প্ৰত্যাহ্বান স্বত্বেও, নদী পৰিষ্কাৰ কৰা সম্ভৱ, যদিও স্থানীয় দুৰ্নীতিপৰায়ণ আৰু শিথিল আমোলাতন্ত্ৰই এই ক্ষেত্ৰত গুৰুতৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে। আমি দুটা সৰল পদক্ষেপ ল'ব লাগিব: প্ৰদূষকবোৰ নদীত প্ৰৱেশ কৰা বন্ধ কৰিব লাগিব আৰু নিম্নতম প্ৰবাহ বজাই ৰাখিব লাগিব। কিন্তু সেয়া হ'বলৈ, আমাক নিৰ্ভৰযোগ্য ক্ষেত্ৰ তথ্যৰ ওপৰত আধাৰিত শক্তিশালী নীতিৰ প্ৰয়োজন। আমাক এক লক্ষ্য-মুখী ৰূপায়ণ প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰয়োজন।
অৱশ্যে, যমুনা পৰিষ্কাৰ কৰাৰ বহু বছৰৰ বিফল প্ৰচেষ্টাবোৰ দেখি এই বিষয়ে মই সন্দিহান ৷ কিয়নো ই শাসনতন্ত্ৰৰ অৱস্থানৰ নিকটতম জলাশয়বোৰৰ ভিতৰত এটা। নদীবোৰ অনাদিকালৰ পৰাই মানৱতাৰ জীৱন-সহায়ক প্ৰণালী আৰু এই জীৱনৰেখাবোৰ ধীৰে ধীৰে মৃত্যুমুখী। ফলস্বৰূপে, অস্তিত্বৰ প্ৰতি ভাবুকি আহি পৰিছে। ৰাজনৈতিক বিবেচনাৰ পৰা মুক্ত এক বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভংগীয়েহে কেৱল এই মূল্যৱান প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ পুনৰুদ্ধাৰৰ নিশ্চয়তা দিব।
লগতে পঢ়ক: পাম্বন সেতু: ভাৰতীয় অভিযান্ত্ৰিক বিদ্যা আৰু স্থাপত্য কলাৰ এক আশ্চৰ্যকৰ নিদৰ্শন
