বিশেষ প্ৰতিবেদন, ১০ আগষ্ট : বাংলাদেশৰ হিংসাত্মক পৰিস্থিতিৰ মাজতে প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনাই ক্ষমতা হেৰুৱায় আৰু দেশ ত্যাগ কৰিব লগা হয় । চুবুৰীয়া দেশখনত উদ্ভৱ হোৱা ৰাজনৈতিক সংকটে ভাৰতৰ বাবে এক প্ৰশ্নৰ উত্থাপন কৰিছে । প্ৰশ্নটো হ'ল -ভাৰতে ‘‘চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতি’’ পুনৰ বিবেচনা কৰা উচিত নেকি ? ভাৰতৰ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী অটল বিহাৰী বাজপেয়ীয়ে এবাৰ কৈছিল, "আপুনি আপোনাৰ বন্ধু সলনি কৰিব পাৰে কিন্তু আপোনাৰ চুবুৰীয়াক নহয় ।"
প্ৰধানমন্ত্ৰী মোডীয়ে চুবুৰীয়া দেশসমূহৰ সৈতে সুসম্পৰ্কৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে
অৱশ্যে, ভাৰতে ঐতিহাসিকভাৱে চুবুৰীয়া দেশসমূহৰ সৈতে ইয়াৰ সম্পৰ্কৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে । ২০১৪ চনৰ মে' মাহত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰাৰ পিচত চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিৰ আনুষ্ঠানিক অভিব্যক্তি গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰে । এই নীতিয়ে দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ সৈতে শক্তিশালী সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলাৰ ওপৰত নতুনকৈ গুৰুত্ব আৰোপ কৰে আৰু আঞ্চলিক স্থিৰতা আৰু পাৰস্পৰিক বিকাশ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে এক কৌশলগত পদক্ষেপ হিচাপে দেখা গৈছিল ।
এই নীতিৰ মৌলিক উদ্দেশ্য কি ?
চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিৰ মুখ্য উদ্দেশ্য হৈছে বিবাদ সমাধান কৰি আৰু বিবাদ বৃদ্ধি হোৱা প্ৰতিহত কৰি অঞ্চলটোত শান্তি আৰু স্থিৰতা নিশ্চিত কৰা । দ্বিতীয়টো হ'ল পাৰস্পৰিক উন্নয়ন আৰু বিকাশৰ বাবে চুবুৰীয়া দেশসমূহৰ সৈতে অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা আৰু একত্ৰীকৰণৰ প্ৰচাৰ কৰা । ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে বাণিজ্য আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত যোগাযোগৰ সুবিধাৰ বাবে পথ, ৰে'লৱে আৰু বন্দৰৰ দৰে আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পৰ জৰিয়তে সংযোগ বৃদ্ধি কৰা ।
এই নীতিৰ উদ্দেশ্য হৈছে শৈক্ষিক বিনিময়, পৰ্যটন আৰু কূটনীতিৰ জৰিয়তে সাংস্কৃতিক আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰা । এই নীতিৰ উদ্দেশ্য হৈছে উমৈহতীয়া আঞ্চলিক প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ মোকাবিলা কৰাৰ বাবে দক্ষিণ এছিয়াৰ আঞ্চলিক সহযোগিতা সংস্থা (SAARC) আৰু বে অফ বেংগল ইনিশিয়েটিভ ফৰ মাল্টি-চেক্টৰেল টেকনিকেল এণ্ড ইকনমিক কো-অপাৰেচন (BIMSTEC)ৰ দৰে আঞ্চলিক মঞ্চ আৰু সংগঠনসমূহত যোগদান কৰা ।
| লগতে পঢ়ক :হাছিনা যুগৰ অৱসান ভাৰতীয় সুৰক্ষা গতিশীলতাৰ বাবে এক অস্বস্তিকৰ ঘটনা - Bangladesh Political Crisis |
ছাৰ্ক (SAARC) দেশসমূহৰ নেতাসকলক আমন্ত্ৰণ প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ
২০১৪ চনৰ মে' মাহত প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে ছাৰ্ক দেশসমূহৰ নেতাসকলক প্ৰথম শপত গ্ৰহণ অনুষ্ঠানৰ বাবে আমন্ত্ৰণ জনাইছিল । এয়া চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিৰ গুৰুত্বৰ বাবে এক সাংকেতিক ভঙ্গী আছিল । এই নীতিৰ অধীনত গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপসমূহৰ ভিতৰত আছে অৰ্থনৈতিক আৰু উন্নয়নমূলক সহায়, সংযোগ প্ৰকল্প, বাণিজ্যিক চুক্তি, নিৰাপত্তা সহযোগিতা আৰু প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ সময়ত মানৱীয় সহায় । ধাৰণাটো হৈছে যে ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক আৰু আৰ্থ-সামাজিক বিকাশ মুখ্যতঃ এক স্থিৰ, সুৰক্ষিত আৰু শান্তিপূৰ্ণ চুবুৰীয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল ।
ভাৰতৰ বাবে আটাইতকৈ ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান কি ?
অৱশ্যে, নতুন দিল্লীয়ে এই নীতিক ইয়াৰ বৈদেশিক নীতিৰ পদক্ষেপৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হিচাপে গ্ৰহণ কৰা স্বত্বেও, শাসনৰ অস্থিৰতাই ভাৰতৰ নিকটতম চুবুৰীয়া দেশসমূহক আতংকিত কৰি আহিছে । শেহতীয়া উদাহৰণ হৈছে বাংলাদেশৰ ঘটনা । ২০০৮ চনত ৰাজতন্ত্ৰৰ সমাপ্তিৰ পিচত নেপালত সঘনাই চৰকাৰ পৰিৱৰ্তন হৈছে আৰু কোনো চৰকাৰৰে সম্পূৰ্ণ কাৰ্যকাল স্থায়ী হোৱা নাই ।
ম্যানমাৰত ২০২১ চনত এক সামৰিক অভ্যুত্থানৰ পিচত গৃহযুদ্ধ আৰম্ভ হয় আৰু নবেল বঁটা বিজয়ী অং চান চু কীৰ গণতান্ত্ৰিকভাৱে নিৰ্বাচিত চৰকাৰক উৎখাত কৰা হয় । আনহাতে, শ্ৰীলংকা ২০২২ চনত এক ডাঙৰ অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সন্মুখীন হৈছিল, যাৰ ফলত তদানীন্তন ৰাষ্ট্ৰপতি গোটাবায়া ৰাজপাক্ষে দেশৰ পৰা পলায়ন কৰিছিল । একে সময়তে, মালদ্বীপে ভাৰত-পন্থী আৰু চৰকাৰ বিৰোধীসকলৰ মাজত অস্থিৰতাত আছে ।
বাংলাদেশৰ সংকটে ভাৰতক চিন্তিত কৰিছে নেকি ?
বৰ্তমান ভাৰতৰ চুবুৰীয়া দেশ বাংলাদেশ এতিয়া এক নিৰ্ণায়ক বিন্দু হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে । চুবুৰীয়া হিচাপে বাংলাদেশৰ সৈতে শেহতীয়াকৈ নতুন দিল্লীৰ নিকটতম সম্পৰ্ক আছিল । অৱশ্যে এতিয়া এক সম্ভাৱ্য ভাৰত বিৰোধী শাসন ক্ষমতালৈ অহাৰ সম্ভাৱনাৰ ওপৰত দৃষ্টি ৰাখিছে । এই সকলোবোৰৰ মাজত চীনে দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ মাজত ইয়াৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰাৰ কাৰ্যসূচীত নিৰন্তৰ জোৰ দি আছে । এনে পৰিস্থিতিত প্ৰশ্ন উত্থাপিত হয় যে নতুন দিল্লীয়ে ইয়াৰ চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিৰ বিষয়ে পুনৰ বিবেচনা কৰা উচিত নেকি ?
শ্বিলংস্থিত এছিয়ান কনফ্লুয়েন্সৰ অধ্যাপক কে য়হোমে কি কয়...
কে য়হোমে ইচিভি ভাৰতক কয়, "চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিৰ মূল ধাৰণাটো আছিল যে যদি ভাৰতে ইয়াৰ সৰু চুবুৰীয়াসকলৰ সৈতে ইয়াৰ সমৃদ্ধি ভাগ বতৰা কৰিব পাৰে, তেন্তে সীমান্তৰ অস্থিৰতা ভাৰতীয় ভূখণ্ডলৈ বিয়পি নপৰে । ভাৰতে অঞ্চলটোত এক স্তৰৰ স্থিৰতা নিশ্চিত কৰিব বিচাৰে ।" য়হোমে কয় যে ইয়াৰ এটা বাহ্যিক মাত্ৰাও আছে ।
তেওঁ কয়, "এই দেশসমূহৰ সৈতে অৰ্থনৈতিকভাৱে একত্ৰিত হৈ ভাৰতে নিশ্চিত কৰিব পাৰে যে ইয়াৰ স্বাৰ্থৰ প্ৰতি বিদ্বেষপূৰ্ণ বাহ্যিক শক্তিয়ে অঞ্চলটোত সুযোগ নিদিব ।" তেওঁ লগতে কয়, "এই পটভূমিত, যদি আমি বাংলাদেশৰ ৰাজনৈতিক উন্নয়নবোৰ লক্ষ্য কৰো, প্ৰশ্নটো হ'ল ভাৰতৰ চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিয়ে চুবুৰীয়া অঞ্চলত আকাংক্ষিত লক্ষ্যত উপনীত হ'ব পাৰিছে নেকি ।" য়হোমে কয় যে বাংলাদেশৰ ঘৰুৱা সংকট ভাৰতৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাহিৰত আছিল ।
শ্বেখ হাছিনাক ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু ইছলাম বিৰোধী হিচাপে দেখা গৈছে
ইটিভি ভাৰতক য়হোমে কয়, "এই দেশসমূহৰ ভিতৰত কিছুমান আভ্যন্তৰীণ উন্নয়ন ভাৰতৰ দ্বাৰা কৰাটো প্ৰয়োজনীয় নহয় । এনে বহুক্ষেত্ৰত, গতিশীলতা আভ্যন্তৰীণৰ পৰা চলে । অৱশ্যে, বাংলাদেশৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত চৰ্চালৈ আহিছে কাৰণ হাছিনাৰ আশ্ৰয় লোৱাৰ সিদ্ধান্ত । য়হোমে কয় যে ৰাজনৈতিক পৰ্যায়ত, হাছিনাই ভাৰতৰ নেতৃত্বৰ সৈতে এক ঘনিষ্ঠ ব্যক্তিগত সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিছিল । তেওঁ ভাৰতৰ উদ্বেগৰ প্ৰতি ইতিবাচক সঁহাৰি দিছিল যেনে উত্তৰ-পূবৰ বিদ্ৰোহীসকলে যাতে তেওঁলোকৰ দেশত আশ্ৰয় নাপায় সেয়া নিশ্চিত কৰা । যাৰ বাবে শ্বেখ হাছিনাক ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু ইছলামী উপাদানৰ বিৰোধী হিচাপে দেখা যায় ।
হাছিনাৰ স্বৈৰাচাৰী কাৰ্যপ্ৰণালী
অৱশ্যে, তেওঁৰ ক্ৰমবৰ্ধমান স্বৈৰাচাৰী কাৰ্যপ্ৰণালীৰ বাবে হাছিনাই তেওঁৰ নিজৰ দেশৰ লোকসকলৰ মাজত জনপ্ৰিয়তা হেৰুৱাই পেলাইছিল । চলিত বৰ্ষৰ জানুৱাৰীত বাংলাদেশত অনুষ্ঠিত সংসদীয় নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে তেওঁ নিৰ্বাচন প্ৰক্ৰিয়াৰ সময়ত অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰ স্থাপনৰ বিৰোধী দলসমূহৰ দাবী মানি ল'বলৈ নিৰন্তৰ অস্বীকাৰ কৰে । আমেৰিকা, ইউৰোপীয় ইউনিয়ন আৰু অন্যান্য পশ্চিমীয়া শক্তিয়ে তেওঁক বিৰোধীৰ দাবী মানি ল'বলৈ আহ্বান কৰিছিল যদিও তেওঁ ইয়াক আভ্যন্তৰীণ বিষয়ত বাহ্যিক হস্তক্ষেপ বুলি খাৰিজ কৰিছিল । এই সকলো ক্ষেত্ৰতে ভাৰতে এক নিৰপেক্ষ স্থিতি বজাই ৰাখিছিল ।
অৱশেষত অতীতত শাসনত থাকোতে ভাৰত বিৰোধী নীতিৰ বাবে জনাজাত প্ৰধান বিৰোধী বাংলাদেশ নেচনেলিষ্ট পাৰ্টি (বি এন পি)কে ধৰি সকলো বিৰোধী দলে অৱশেষত নিৰ্বাচন বৰ্জন কৰে । ফলস্বৰূপে, যেতিয়া হাছিনাৰ আৱামী লীগ ক্ষমতালৈ ঘূৰি আহে, ই বিৰোধী-বিহীন চৰকাৰ চলাইছিল । যিকোনো গণতন্ত্ৰই সুচাৰুৰূপে কাম কৰাৰ বাবে শক্তিশালী বিৰোধিতা কৰাটো প্ৰয়োজনীয় বুলি তেওঁ উল্লেখ কৰে ।
"বাংলাদেশৰ সংৰক্ষণ আন্দোলন সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণলৈ পৰিণত হৈছে"
তেওঁ কয় যে বিৰোধী নথকাৰ বাবে বাংলাদেশৰ চৰকাৰত এক আলোড়নৰ সৃষ্টি হৈছিল । ফলস্বৰূপে নিযুক্তিৰ সংৰক্ষণ প্ৰণালীৰ বিৰুদ্ধে শিক্ষাৰ্থীসকলৰ আন্দোলন হাছিনা চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে ইছলামবাদী শক্তিৰ সৈতে জড়িত এক সম্পূৰ্ণ বিদ্ৰোহত পৰিণত হয় । এনে পৰিস্থিতিত শ্বেখ হাছিনাক ক্ষমতাৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰা হয় আৰু দেশখনত সংঘটিত হিংসাত্মক ঘটনাত ৩০০ৰো অধিক লোকৰ মৃত্যু হয় ।
হাছিনাই বাংলাদেশ সংকট সন্দৰ্ভত প্ৰণয় বাৰ্মাক কি কৈছিল ?
য়হোমে ভাৰত-বাংলাদেশৰ সম্পৰ্কক দুটা স্তৰত চোৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে । তেওঁ কয়, "হাছিনাই বাংলাদেশ এৰি যোৱাৰ পূৰ্বে যোৱা ২৪ ঘণ্টাত ভাৰতৰ ভূমিকা মূল্যায়ন কৰিব লাগিব । যদিও হাছিনাৰ প্ৰস্থানৰ পূৰ্বৰ অন্তিম মুহূৰ্তত ভাৰত জড়িত থকাৰ কোনো প্ৰমাণ নাই, এনে লাগিছে যে ভাৰতীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ ভিতৰত কিছুমান মহল এই উন্নয়নৰ বিষয়ে অৱগত আছিল ।"
খবৰ অনুসৰি, শ্বেখ হাছিনাই বাৰ্মাক কৈছিল যে শেহতীয়া সংৰক্ষণ সংস্কাৰ আন্দোলনৰ সময়ত, নৈৰাজ্যবাদীসকলে দেশখনত শ্ৰীলংকাৰ দৰে ধ্বংসযজ্ঞ চলাবলৈ চেষ্টা কৰি চৰকাৰখন কৰ্তন কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল । তেওঁ কয় যে শেহতীয়াকৈ সংৰক্ষণ সংস্কাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া আন্দোলনটো কোনো স্বাভাৱিক আন্দোলন নহয় আৰু এটা সময়ত ই প্ৰায় সন্ত্ৰাসবাদী সদৃশ আক্ৰমণলৈ পৰিণত হৈছে ।
ভাৰত-বাংলাদেশ সম্পৰ্ক আৰু শ্বেখ হাছিনা
য়হোমৰ মতে দ্বিতীয় স্তৰটো হ'ল হাছিনাৰ শাসনৰ অধীনত যোৱা কেইবা বছৰ ধৰি ভাৰত-বাংলাদেশৰ সম্পৰ্ক মূল্যায়ন কৰা । তেওঁ কয়, "হাছিনাৰ নেতৃত্বত ভাৰতে বাংলাদেশৰ সৈতে গভীৰ সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিবলৈ সক্ষম হৈছিল । ই এক ভাল সৌহাৰ্দ্যপূৰ্ণ সম্পৰ্ক আছিল আৰু ভাৰতৰ সংযোগ গঢ়ি তোলাৰ দৰে চুবুৰীয়া প্ৰথম নীতিৰ কিছুমান দিশ ৰূপায়ণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল । অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্কও বহুত ভাল আছিল ।
য়হোমে কয় যে যদিও অৰ্থনৈতিক সাহায্য আৰু মানৱীয় সাহায্য ঠিকে আছে, ৰাজনৈতিক গতিশীলতাক বাদ দি চুবুৰীয়া দেশসমূহত শাসনত থকা যিকোনো চৰকাৰৰ সৈতে জড়িত হোৱাটো ভাৰতীয় নেতৃত্বৰ প্ৰৱণতা । যাক লক্ষ্য কৰাৰ প্ৰয়োজন । এই সন্দৰ্ভত তেওঁ ম্যানমাৰৰ সামৰিক জুন্তা নেতাসকলৰ সৈতে ভাৰতীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ সম্পৰ্কৰ কথাও উল্লেখ কৰে ।
তেওঁ কয়, "এইটো চাব লাগিব যে সেই নীতিটো পুনৰ বিবেচনা কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে নেকি । আমেৰিকা, ইউৰোপীয় ইউনিয়ন আৰু অন্যান্য পশ্চিমীয়া শক্তিৰ দৰে ভাৰতেও আঞ্চলিক আৰু বিশ্বব্যাপী উদ্বেগজনক বিষয়বোৰ উত্থাপন কৰা উচিত নেকি ? যি নহওক, আন দেশসমূহে ভাৰতক বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ গণতন্ত্ৰ বুলি ভাবে ।"
