বিশেষ প্ৰতিবেদন,১ জুন : ভাৰতে ২০২৩-২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত ব্ৰিটেইনত সঞ্চয় কৰি থোৱা ১০০ মেট্ৰিক টন সোণৰ ভাণ্ডাৰ ঘৰুৱা ভল্টলৈ স্থানান্তৰ কৰিছে । কিন্তু কথাটো হ'ল যে এয়া কেৱল ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ (আৰবিআই) সোণৰ ভাণ্ডাৰৰ এটা অংশহে যি বিদেশী ভল্টত সঞ্চিত হৈ আছে । বৃহস্পতিবাৰে মুকলি কৰা বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ৰ আৰবিআইৰ বাৰ্ষিক প্ৰতিবেদন অনুসৰি, জাৰী কৰা নোটৰ সমৰ্থন হিচাপে ভাৰতত ৩০৮ মেট্ৰিক টনতকৈও অধিক সোণ সঞ্চয় হয়, আনহাতে বেংকিং বিভাগৰ সম্পদ হিচাপে স্থানীয়ভাৱে ১০০.২৮ টন অধিক ৰখা হয় ।
সামগ্ৰিক সোণৰ ভাণ্ডাৰৰ ভিতৰত ৪১৩.৭৯ মেট্ৰিক টন বিদেশত ৰখা হৈছে । পিটিআইৰ তথ্য মতে স্থানীয়ভাৱে সোণখিনি মুম্বাই আৰু নাগপুৰৰ উচ্চ সুৰক্ষা ভল্ট আৰু সুবিধাসমূহত সংৰক্ষণ কৰি ৰখা হয় ।
সোণৰ ভাণ্ডাৰ কি আৰু কেন্দ্ৰীয় বেংকবোৰে এনে ভাণ্ডাৰ কিয় ৰাখে ?
সোণৰ সংৰক্ষণ হৈছে এক ৰাষ্ট্ৰীয় কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ হাতত থকা সোণ, যাৰ উদ্দেশ্য মুখ্যতঃ জমাকাৰী, নোট ধাৰক (যেনে কাগজৰ ধন) বা ব্যৱসায়িক সহকৰ্মীসকলক সোণৰ মানদণ্ডৰ যুগত আৰু মূল্যৰ ভাণ্ডাৰ হিচাপে বা ৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰাৰ মূল্য সমৰ্থন কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি মুক্ত কৰাৰ গ্যেৰাণ্টি ।
বিশ্ব সোণ পৰিষদে (WGC) অনুমান কৰিছে যে এতিয়ালৈকে খনন কৰা সকলো সোণৰ পৰিমাণ হৈছে ২০১৯ চনলৈকে ১,৯০,০৪০ মেট্ৰিক টন, কিন্তু অন্যান্য স্বতন্ত্ৰ অনুমান অনুসৰি ই ২০ শতাংশলৈকে পৃথক হ'ব পাৰে । ২০১৭ চনৰ ১৬ আগষ্টত প্ৰতি ট্ৰয় আউন্সত ১,২৫০ ডলাৰ (প্ৰতি গ্ৰামত ৪০ ডলাৰ) মূল্যত, এক মেট্ৰিক টন সোণৰ মূল্য প্ৰায় ৪০.২ নিযুত ডলাৰ । এতিয়ালৈকে খনন কৰা সকলো সোণৰ মুঠ মূল্য আৰু ইয়াৰ হিচাপ কৰা হৈছে সেই মূল্যাঙ্কনত ৭.৫ ট্ৰিলিয়ন ডলাৰ অতিক্ৰম কৰিব ।
ডব্লিউজিচিৰ মতে, সোণ ক্ৰয় কৰা শীৰ্ষ ৫ টা কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ ভিতৰত আৰবিআই অন্যতম । কেইবাটাও কেন্দ্ৰীয় বেংক যেনে Monetary Authority of Singapore, চীনৰ পিপলছ বেংক আৰু তুৰ্কী গণৰাজ্যৰ কেন্দ্ৰীয় বেংকে ডলাৰৰ মূল্য হ্ৰাস, ঋণাত্মক সূতৰ হাৰ আৰু তেওঁলোকৰ বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰৰ বৈচিত্ৰ্যৰ উদ্দেশ্যে সোণ ক্ৰয় কৰি আহিছে ।
আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ মতে, ২০২৪ চনৰ ৩ মে'লৈকে সাৰ্বভৌম সোণ সঞ্চয়ৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত নৱম স্থানত আছে আনহাতে আমেৰিকা তালিকাৰ শীৰ্ষত আছে । আমেৰিকাৰ সোণৰ পৰিমাণ হৈছে ৮,১৩৩.৫ মেট্ৰিক টন যাৰ ভিতৰত আছে ইয়াৰ ফৰেক্স সঞ্চয়ৰ ৭১.৩ শতাংশ । আনহাতে, ভাৰতৰ সোণ সঞ্চয়ৰ পৰিমাণ হৈছে ৮২৭.৬৯ মেট্ৰিক টন, যাৰ ভিতৰত আছে ইয়াৰ ফৰেক্স সঞ্চয়ৰ ৮.৯ শতাংশ । সোণ সঞ্চয়ৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰততকৈ আগবাঢ়ি থকা আন দেশবোৰ হৈছে জাৰ্মানী, ইটালী, ফ্ৰান্স, ৰাছিয়া, চীন, ছুইজাৰলেণ্ড আৰু জাপান ।
আৰবিআইয়ে সোণৰ ভাণ্ডাৰ বিদেশী ভল্টত কিয় সংৰক্ষণ কৰে ?
আন বহুতো দেশৰ দৰে ভাৰতেও সোণৰ ভাণ্ডাৰৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ বিদেশী ভল্টত সংৰক্ষণ কৰে । এই প্ৰথাটো কেইবাটাও কৌশলগত, অৰ্থনৈতিক আৰু সুৰক্ষাৰ অধীনত পৰিচালিত । বিশ্বৰ একাধিক স্থানত সোণৰ ভাণ্ডাৰ ৰাখি, ভাৰতে ভূ-ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা বা আঞ্চলিক সংঘাতৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বিপদাশংকা হ্ৰাস কৰিব পাৰে যি ইয়াৰ ভাণ্ডাৰৰ সুৰক্ষা আৰু উপলব্ধতা প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে ।
লণ্ডন, নিউয়ৰ্ক আৰু জুৰিখৰ দৰে মুখ্য বিত্তীয় কেন্দ্ৰত অনুষ্ঠিত সোণৰ আন্তৰ্জাতিক লেনদেন সহজে কৰিব পাৰি । এই চহৰবোৰ হৈছে সোণৰ ব্যৱসায়ৰ মুখ্য কেন্দ্ৰ, যাৰ ফলত আন দেশবোৰে তেওঁলোকৰ সোণক নগদ ধনলৈ ৰূপান্তৰ কৰা বা ঋণ আৰু অন্যান্য বিত্তীয় সঁজুলিৰ বাবে ইয়াক জামানত হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সক্ষম হয় । ভাৰতে সোণৰ ভাণ্ডাৰৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ বেংক অব ইংলেণ্ড আৰু বেংক ফৰ ইণ্টাৰনেচনেল ছেটেলমেণ্টছ (বিআইএছ)ৰ ওচৰত সংৰক্ষণ কৰি থৈছে ।
ব্ৰিটেইনৰ সৈতে ভাৰতৰ ঐতিহাসিক সম্পৰ্ক আছে । সোণৰ ভাণ্ডাৰৰ বিশ্বস্ত ৰক্ষক হিচাপে বেংক অব ইংলেণ্ডৰ দীৰ্ঘদিনীয়া খ্যাতি আছে, যি ভাৰতৰ ভাণ্ডাৰৰ এটা অংশ তাত সংৰক্ষণ কৰাৰ সিদ্ধান্তক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে । বেংক অব ইংলেণ্ডৰ ভল্টবোৰ বিভিন্ন সুৰক্ষা ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা সুৰক্ষিত, যাৰ ভিতৰত আছে ব্যাপক নিৰীক্ষণ প্ৰণালী, শক্তিশালী দুৱাৰ আৰু কঠোৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰটোকল ।
বেংক ফৰ ইণ্টাৰনেচনেল ছেটেলমেণ্ট হৈছে এক আন্তৰ্জাতিক বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠান, যি সদস্য কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ মালিকানাধীন । ইয়াৰ প্ৰাথমিক লক্ষ্য হৈছে কেন্দ্ৰীয় বেংকসমূহৰ বাবে বেংক হিচাপে কাম কৰাৰ সময়ত আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা আৰু বিত্তীয় সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰা । ১৯২৯ চনত ইয়াৰ প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ লগে লগে ইয়াৰ প্ৰাৰম্ভিক উদ্দেশ্য আছিল প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ ক্ষতিপূৰণৰ নিষ্পত্তি ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰা ।
বিশ্বব্যাপী বিত্তীয় স্থিৰতা অনুসৰণ কৰা আৰু তেওঁলোকৰ বাৰ্তালাপ সহজ কৰি তোলা আন্তৰ্জাতিক গোটবোৰক আতিথ্য প্ৰদান কৰাৰ লগতে বিআইএছয়ে ইয়াৰ সভা, কাৰ্যসূচী আৰু বাছেল প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে কৰ্ম সম্পাদন কৰে । ই বেংকিং সেৱাও প্ৰদান কৰে । কিন্তু কেৱল কেন্দ্ৰীয় বেংক আৰু অন্যান্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠনৰ মাজতে ই সীমাবদ্ধ । বিআইএছ ছুইজাৰলেণ্ডৰ বাছেলত অৱস্থিত । হংকং আৰু মেক্সিকো চিটীত ইয়াৰ প্ৰতিনিধি কাৰ্যালয় আছে ।
বেংক অব ইংলেণ্ড আৰু বিআইএছৰ বাহিৰে, আন মুখ্য ফেডাৰেল সোণৰ ভল্টবোৰ ক'ত আছে আৰু তেওঁলোকে কেনে ধৰণৰ সুৰক্ষা আগবঢ়ায় ?
তালিকাৰ শীৰ্ষত আছে আমেৰিকাৰ কেনটাকিৰ ফৰ্ট নক্সত ফৰ্ট নক্স বুলিয়ন ডিপজিটৰী । একাধিক স্তৰৰ দ্বাৰা ই সুৰক্ষিত, যাৰ ভিতৰত আছে এক কঠোৰ গ্ৰেনাইট পৰিধি, এলাৰ্ম, ভিডিঅ' কেমেৰা, সশস্ত্ৰ ৰক্ষী আৰু আমেৰিকাৰ সেনা আৰু আমেৰিকাৰ মিণ্ট আৰক্ষীৰ সৈতে জড়িত নিৰাপত্তা ব্যৱস্থাৰ সংমিশ্ৰণ ।
আমেৰিকাৰ আন এক মুখ্য সোণৰ ভল্ট হৈছে ফেডাৰেল ৰিজাৰ্ভ বেংক অব নিউয়ৰ্ক । ৰাস্তাৰ পৰা ৮০ ফুট তলত আৰু সাগৰ পৃষ্ঠৰ পৰা ৫০ ফুট তলত অৱস্থিত এই ভল্ট ৯০ টন ষ্টীল চিলিণ্ডাৰত আৱদ্ধ কৰা হৈছে । নিৰাপত্তাৰ ভিতৰত আছে উন্নত প্ৰযুক্তি, সশস্ত্ৰ ৰক্ষী আৰু কঠোৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ নিয়ন্ত্ৰণ ।
তাৰ পিচত জাৰ্মানীৰ ফ্ৰেংকফুর্টত ডয়চে বুন্দেচ বেংক আছে । সুৰক্ষাৰ ভিতৰত আছে উন্নত ইলেক্ট্ৰনিক নিৰীক্ষণ, কঠোৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু স্থানীয় আৰু ফেডাৰেল সুৰক্ষা সংস্থাৰ সৈতে সমন্বয় ।
ফ্ৰান্সৰ পেৰিছত থকা বেংক ডে ফ্ৰান্স হৈছে আন এক মুখ্য ফেডাৰেল সোণৰ ভল্ট । বেংক ডে ফ্ৰান্সত উচ্চ-সুৰক্ষা ভল্ট, নিৰীক্ষণ প্ৰণালী আৰু সশস্ত্ৰ ৰক্ষীকে ধৰি অত্যাধুনিক সুৰক্ষা ব্যৱস্থা আছে ।
ছুইজাৰলেণ্ডত, বিআইএছৰ বাহিৰে চুইছ নেচনেল বেংক আৰু জুৰিখ ভল্ট আছে । ভল্টবোৰত অত্যাধুনিক সুৰক্ষা ব্যৱস্থা আছে, যাৰ ভিতৰত আছে শক্তিশালী গাঁথনি, বায়'মেট্ৰিক প্ৰৱেশাধিকাৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিৰন্তৰ নিৰীক্ষণ ।
ভাৰতে সোণৰ ভাণ্ডাৰৰ এটা অংশ বিদেশী ভল্টত সংৰক্ষণ কৰাৰ সিদ্ধান্তটো বিপদাশংকা হ্ৰাস কৰা, তৰলতা নিশ্চিত কৰা, অৰ্থনৈতিক স্বাৰ্থ আগবঢ়োৱা আৰু নিৰাপত্তা বৃদ্ধি কৰাৰ লক্ষ্যৰে এক বহুমুখী দৃষ্টিভংগীৰ অংশ হিচাপে বিবেচনা কৰে । কৌশলগতভাৱে ইয়াৰ সোণৰ ধাৰণৰ ভৌগোলিক অৱস্থানবোৰত বিচিত্ৰতা আনি, ভাৰতে কেৱল এই গুৰুত্বপূৰ্ণ সম্পদবোৰৰ সুৰক্ষা আৰু উপলব্ধতা শক্তিশালী কৰাই নহয়, লগতে আন্তৰ্জাতিক বিত্তীয় দৃশ্যপটৰ ভিতৰত ইয়াৰ স্থিতি শক্তিশালী কৰে ।
এই বিচক্ষণ ৰণনীতিয়ে ভাৰতক ইয়াৰ সোণৰ ভাণ্ডাৰ নিপুণভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ, অৰ্থনৈতিক স্থিতিস্থাপকতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ উদ্দেশ্যত সহায় কৰিবলৈ ক্ষমতা প্ৰদান কৰে । বিদেশত সোণৰ ভাণ্ডাৰ সংৰক্ষণৰ প্ৰথাই বিত্তীয় স্থিৰতা বজাই ৰখাৰ বাবে এক আধাৰশিলা হিচাপে কাম কৰে আৰু একে সময়তে ভাৰতক বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক মঞ্চত এক শক্তিশালী খেলুৱৈ হিচাপে স্থান দিয়ে ।
