বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২ আগষ্ট : উত্তৰ-পূব কেৰালাৰ পশ্চিম ঘাটৰ অংশ তথা পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল ৱায়নাড় জিলা সংৰক্ষণৰ বাবে শীৰ্ষ পৰিৱেশ বিশেষজ্ঞসকলে সতৰ্কবাণী আৰু নিৰ্দেশনা জাৰি কৰা সত্ত্বেও মঙলবাৰৰ ভূমিস্খলনৰ দুৰ্ঘটনাই ২৯২ জন লোকৰ প্ৰাণ কাঢ়ি নিয়ে ।
ৱায়নাড় হৈছে কেৰালাৰ একমাত্ৰ মালভূমি আৰু ই ডেক্কান মালভূমিৰ দক্ষিণ অংশ মহীশূৰ মালভূমিৰ ধাৰাবাহিকতা গঠন কৰে । ই পশ্চিম ঘাটত 700-2,100 মিটাৰ উচ্চতাত স্থাপিত ।
ৱায়নাড়ক এক পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল এলেকা (Ecologically Sensitive Area, ESA) হিচাপে ব্যাপকভাৱে স্বীকৃতি দিয়া হয় । এই অৱস্থা ইয়াৰ সমৃদ্ধ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য, অনন্য পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ, গুৰুত্বপূৰ্ণ জলসম্পদ আৰু মানৱ কাৰ্যকলাপ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিৱৰ্তনৰ দ্বাৰা উদ্ভৱ হোৱা প্ৰত্যাহ্বানৰ পৰা উদ্ভৱ হয় ।
এই অঞ্চলত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিৰ এক উল্লেখযোগ্য বৈচিত্ৰ্য আছে । ইয়াৰ অৰণ্যবোৰ অসংখ্য স্থানীয় আৰু বিপদাপন্ন প্ৰজাতিৰ আশ্ৰয় স্থান । অঞ্চলটোৰ উদ্ভিদবোৰ ক্ৰান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ পৰা পৰ্ণপাতী অৰণ্যলৈকে বিস্তৃত আৰু প্ৰতিটোৱে জীৱনৰ এক অনন্য বিন্যাসক সমৰ্থন কৰে ।
ৱায়নাড় অৱস্থিত পশ্চিম ঘাট হৈছে বিশ্বৰ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্যৰ হটস্পটবোৰৰ ভিতৰত এটা । ৱায়নাড়ত থকা উচ্চ স্তৰৰ প্ৰজাতিৰ বাবে এই পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান আগবঢ়ায় । ৱায়নাড়ত পোৱা উদ্ভিদ, স্তন্যপায়ী প্ৰাণী, চৰাই, উভচৰ প্ৰাণী আৰু পতংগৰ বহুতো প্ৰজাতি আন কোনো ঠাইত পোৱা নাযায় ।
অৱশ্যে দ্ৰুত নগৰীকৰণ, কৃষি আৰু গছপুলি ৰোপণ কাৰ্যকলাপৰ ফলত ৱায়নাড়ত গুৰুত্বপূৰ্ণ বাসস্থান বিভাজন হৈছে । এই বিভাজনে বহুতো প্ৰজাতিৰ জীয়াই থকাৰ প্ৰতি ভাবুকি সৃষ্টি কৰে, বিশেষকৈ যিবোৰক ডাঙৰ আৰু সংলগ্ন বাসস্থানৰ প্ৰয়োজন হয় । কৃষিৰ বাবে বনভূমি অধিগ্ৰহণ, ৰূপান্তৰ আৰু অন্যান্য মানৱ কাৰ্যকলাপৰ ফলত বনাঞ্চল ধ্বংস হৈছে । বনাঞ্চলৰ এই ক্ষতিৰ ফলত জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য হ্ৰাস হয়, ভূমি খহনীয়া হয় আৰু জলবিজ্ঞান চক্ৰ সলনি হয় ।
ইয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত কেন্দ্ৰই ৱায়নাড়কে ধৰি পশ্চিম ঘাটৰ পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল অঞ্চলসমূহৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে অধ্যয়ন আৰম্ভ কৰিছিল । পশ্চিম ঘাট পৰিস্থিতি বিজ্ঞান বিশেষজ্ঞ পেনেলৰ (Western Ghats Ecology Expert Panel, WGEEP) অধ্যক্ষ মাধৱ গেডগিল হোৱাৰ বাবে ইয়াক গেডগিল আয়োগ বুলিও জনা যায় ।
এই আয়োগ ভাৰতৰ পৰিৱেশ আৰু বন মন্ত্ৰণালয়ৰ দ্বাৰা নিযুক্ত এক পৰিৱেশ গৱেষণা আয়োগ আছিল । আয়োগৰ প্ৰাথমিক উদ্দেশ্য আছিল পশ্চিম ঘাটৰ পৰিস্থিতিৰ মূল্যাংকন কৰা আৰু ইয়াৰ ভংগুৰ পৰিৱেশ সুৰক্ষিত আৰু বাহাল ৰখাৰ বাবে ব্যৱস্থাৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া । ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছিল পৰিস্থিতি বিজ্ঞানৰ মূল্যাংকন, অঞ্চলটোৰ প্ৰাণীবিজ্ঞান, নীতিগত পৰামৰ্শ আৰু বহনক্ষম বিকাশ ।
আয়োগে সমগ্ৰ পশ্চিম ঘাটক এক পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল এলেকাত (ই এছ এ) শ্ৰেণীবদ্ধ কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল । প্ৰতিবেদনখনে পশ্চিম ঘাটৰ সীমাৰ ভিতৰত থকা 142 টা তালুকক বিভিন্ন পৰিমাণৰ সুৰক্ষাৰ সৈতে তিনিটা পাৰিপাৰ্শ্বিকভাৱে সংবেদনশীল অঞ্চলত (Ecologically Sensitive Zones, ESZs) শ্ৰেণীবদ্ধ কৰিছিল ।
ই এছ জেড 1-ত উন্নয়নমূলক কাৰ্যকলাপৰ ওপৰত কঠোৰ নিয়মাৱলীৰ সৈতে সৰ্বোচ্চ সুৰক্ষা স্তৰৰ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল । ই এছ জেড ২-ৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰিত বিকাশৰ সৈতে মধ্যমীয়া সুৰক্ষাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল । ই এছ জেড 3-ৰ বাবে অনুমোদিত বহনক্ষম উন্নয়ন পদ্ধতিৰ সৈতে কম সুৰক্ষাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হৈছিল ।
ই এছ জেড 1 আৰু ই এছ জেড 2-ত খনন, বিস্ফোৰণ আৰু বৃহৎ পৰিমাণৰ নিৰ্মাণৰ দৰে কাৰ্যকলাপ নিষিদ্ধ কৰিব লাগে । প্ৰতিবেদনখনে এই অঞ্চলবোৰত চলি থকা ক্ষতিকাৰক কাৰ্যকলাপবোৰ বন্ধ কৰাৰ পৰামৰ্শ দিছিল । আয়োগে জৈৱিক কৃষি, বনানিকৰণ আৰু অন্যান্য বহনক্ষম কৃষি পদ্ধতিক পাৰিপাৰ্শ্বিক ক্ষতি হ্ৰাস কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰাৰ আহ্বান জনায় ।
পেনেলে সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টা আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত স্থানীয় সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণ নিশ্চিত কৰাৰ বাবেও আহ্বান জনায় । তেওঁলোকক জীৱিকা বিকল্প আৰু বহনক্ষম পদ্ধতিৰ ওপৰত শিক্ষা প্ৰদান কৰাটো ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে ।
আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰামৰ্শ আছিল সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাৰ ৰূপায়ণ তদাৰক কৰিবলৈ আৰু নিয়মাৱলী অনুসৰণ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে পশ্চিম ঘাট পৰিস্থিতি বিজ্ঞান কৰ্তৃপক্ষ (Western Ghats Ecology Authority, WGEA) স্থাপন কৰা । আয়োগে ২০১১ চনৰ আগষ্টত ইয়াৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিছিল ।
অৱশ্যে গেডগিল আয়োগৰ প্ৰতিবেদনক অত্যধিক পৰিৱেশ-অনুকূল আৰু তৃণমূল স্তৰৰ বাস্তৱতাৰ সৈতে খাপ খোৱা নহয় বুলি সমালোচনা কৰা হৈছিল । ৰাজ্য চৰকাৰ, উদ্যোগ আৰু স্থানীয় সম্প্ৰদায়কে ধৰি বিভিন্ন অংশীদাৰৰ পৰা এই সমালোচনা আহিছিল । কিয়নো এই পক্ষবোৰে আশংকা কৰিছিল যে কঠোৰ নিয়মাৱলীয়ে অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু উন্নয়নত বাধা দিব । ডব্লিউ জি ই এ নামৰ এটা নতুন সংস্থা গঠনৰ পৰামৰ্শও যথেষ্ট সমালোচনাৰ বিষয় হৈছিল ।
কেৰালাতো নিৰ্দিষ্ট শ্ৰেণীৰ লোকে প্ৰতিবেদনখন ৰূপায়ণৰ তীব্ৰ প্ৰতিবাদ কৰিছিল । কিয়নো যিহেতু বেছিভাগ কৃষকে ৱায়নাড়ৰ পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ পৰা জীৱিকা লাভ কৰিছিল । বিংশ শতিকাত বহুসংখ্যক লোকে দক্ষিণ কেৰালাৰ পৰা প্ৰব্ৰজন কৰিছিল আৰু ৱায়নাড় আৰু অন্যান্য অঞ্চলত বনভূমি অধিগ্ৰহণ কৰিছিল ।
বিতৰ্ক আৰু বিৰোধিতাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰে গেডগিল আয়োগৰ পৰামৰ্শসমূহ পৰ্যালোচনা কৰিবলৈ বিশিষ্ট মহাকাশ বিজ্ঞানী কে কস্তুৰীৰঙ্গনৰ নেতৃত্বত আন এক আয়োগ 'কস্তুৰীৰংগন সমিতি' গঠন কৰে ।
কস্তুৰীৰংগন আয়োগে ডব্লিউ জি ই ই পিৰ গেডগিল প্ৰতিবেদনৰ দ্বাৰা প্ৰস্তাৱিত পৰিৱেশ নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থাক গুৰুত্ব দি উন্নয়ন আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক সুৰক্ষাৰ দুয়োটা উদ্বেগৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিছে । কস্তুৰীৰঙ্গন প্ৰতিবেদনত গেডগিল প্ৰতিবেদনে পৰামৰ্শ দিয়া ৬৪ শতাংশৰ পৰা হ্ৰাস কৰি পশ্চিম ঘাটৰ মাত্ৰ ৩৭ শতাংশ ই এছ এ অঞ্চলৰ অধীনলৈ অনাৰ চেষ্টা কৰা হৈছে ।
ই ই এছ এত খনন, বিস্ফোৰণ আৰু বালি খননৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ নিষেধাজ্ঞা প্ৰদানৰ পৰামৰ্শ দিছিল । প্ৰতিবেদনে পাঁচ বছৰৰ ভিতৰত বা খনিৰ লীজৰ ম্যাদ উকলি যোৱাৰ সময়ত বৰ্তমানৰ খনন ক্ষেত্ৰসমূহ বন্ধ কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল । লগতে পৰামৰ্শ দিছিল যে কোনো তাপবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ অনুমতি দিয়া নহ'ব আৰু সম্পূৰ্ণ অধ্যয়নৰ পিছতহে জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ অনুমতি দিয়া হ'ব । ৰঙা উদ্যোগ বা অত্যধিক প্ৰদূষণকাৰী উদ্যোগৰ ওপৰতো কঠোৰ নিষেধাজ্ঞা প্ৰদানৰ বাবেও আহ্বান জনাইছিল ।
একে সময়তে কস্তুৰীৰঙ্গন প্ৰতিবেদনে কেইবাটাও কৃষক-সমৰ্থক পৰামৰ্শ দিছে । ইয়াৰ ভিতৰত আছে ই এছ এৰ আওতাৰ পৰা বসতিপূৰ্ণ অঞ্চল আৰু গছপুল ৰোপণ পৰিহাৰ কৰা ।
অৱশ্যে কস্তুৰীৰঙ্গন প্ৰতিবেদনো সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈছিল । কাৰণ ই পশ্চিম ঘাটত ভূমিৰ আঞ্চলিক সীমা নিৰ্ধাৰণৰ বাবে ৰিম'ট চেঞ্চিং আৰু আকাশী জৰীপ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিছিল । সমালোচকসকলৰ মতে, ভূমিস্তৰৰ বাস্তৱতা পৰীক্ষা নকৰাকৈ এনে কৌশলৰ ব্যৱহাৰে প্ৰতিবেদনখনত বহুতো ত্ৰুটিৰ সৃষ্টি কৰিছে ।
বৰ্তমানলৈকে পৰৱৰ্তী চৰকাৰবোৰে এই দুয়োখন আয়োগৰ পৰামৰ্শ কাৰ্যকৰী কৰা নাই, যাৰ বাবে ৱায়নাড় ট্ৰেজেডীয়ে এক বৃহৎ ৰাজনৈতিক বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰিছে ।
ৰূঢ়কীৰ কেন্দ্ৰীয় ভৱন গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠানৰ মুখ্য বিজ্ঞানী আৰু ভূ-প্ৰযুক্তিগত অভিযান্ত্ৰিক আৰু জিঅ'-হেফাজাৰ্ড বিভাগৰ মুখ্য বিজ্ঞানী তথা অধ্যাপক ডি পি কানুংগোৰ মতে, কেৰালাকে ধৰি পশ্চিম ঘাটত উচ্চ-শ্ৰেণীৰ ৰূপান্তৰিত শিল আছে, যিবোৰৰ বতৰ-প্ৰৱণ হোৱাৰ সম্ভাৱনা যথেষ্ট ।
কেৰালাত ২০১৮ চনৰ প্ৰলয়ংকৰী বানপানীৰ প্ৰভাৱ মূল্যাঙ্কন কৰিবলৈ এটা কেন্দ্ৰীয় দলৰ নেতৃত্ব দিয়া কানুংগোৱে ইটিভি ভাৰতক কয়, "এই বতৰৰ বাবে পাহাৰৰ ঢালত এক ডাঠ আৰু অত্যধিক বোজাযুক্ত সামগ্ৰী আছে । এইবোৰত ডাঙৰ শিলৰ সৈতে লেটেৰিটিক মাটি থাকে ।"
তেওঁ কয় যে এই পাৰ্বত্য মাটিত যথেষ্ট ৰঙা মাটি থাকে । "যেতিয়া যথেষ্ট বৰষুণ হয়, এই মাটিত পানীক অবাধে এৰি দিয়াৰ সলনি ধৰি ৰখাৰ প্ৰৱণতা থাকে ।" ভূমিস্খলনৰ বিশেষজ্ঞ কানুংগোৱে কয় । "যেতিয়া মাটিত পানী থাকে, তাত পানীৰ চাপ যথেষ্ট বৃদ্ধি হয় । ইয়াৰ পিচত ই নিজৰ লগলাগি থকা প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা হেৰুৱায় ।" তেওঁ কয় ।
তেওঁ লগতে বৰ্ণনা কৰে যে তেতিয়াই বোকাৰ প্ৰবাহ বা আৱৰ্জনা প্ৰবাহ আৰম্ভ হয় । ই নদীৰ তলৰ স্তৰৰ আন্তঃগাঁথনিৰ সৈতে নিক্ষেপণ ক্ষেত্ৰলৈ আহিবলগা প্ৰত্যেকটো বস্তু নিজৰ সৈতে লৈ আহে ।
বীৰ চন্দ্ৰ সিং গড়ৱালী উদ্যান শস্য আৰু বনবিদ্যা বিশ্ববিদ্যালয় উত্তৰাখণ্ডৰ অধীনৰ বন মহাবিদ্যালয়ৰ মৌলিক আৰু সামাজিক বিজ্ঞান বিভাগৰ মুৰব্বী তথা এগৰাকী আগশাৰীৰ ভূতাত্ত্বিক এছ পি সতীয়েও একে ধৰণৰ মত পোষণ কৰে । তেওঁ কয় যে ৱায়নাড়ৰ সমগ্ৰ ভূখণ্ডটো এক বিশেষ প্ৰকাৰৰ শিলেৰে গঠিত আৰু ই অতি পুৰণি ।
"কিন্তু মই ফটোত যি লক্ষ্য কৰিছোঁ, তাৰ পৰা জানিব পাৰি যে ভূমিস্খলন হোৱা ঠাইখন বেচাল্টিক আগ্নেয়শিলা হ'ব লাগিব, যিটো লেটাৰেইট মাটিৰ আৱৰণৰ ৰূপত ডাঠ হৈ গৈছে ।" সতীয়ে কয় । "মূষলধাৰ বৰষুণত এই গোটেই আৱৰণটো ওলাই পৰিছিল ।" তেওঁ লগতে কয় ।
তেওঁ কয় যে পানীৰ লগতে সমগ্ৰ মাটিৰ দ্ৰৱণে পানীৰ ঘনত্ব আৰু পানীৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰে, যাৰ ফলত এক বৃহৎ ঢল তললৈ নামি আহে ।
২০১৮ চনৰ বানপানীৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত কেৰালা ভ্ৰমণৰ পিচত কানুংগোৱে ৰাজ্যখনৰ ইডুক্কি জিলাৰ ভূখণ্ডৰ পৰ্যবেক্ষণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এখন প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিছিল । তেওঁ বৰ্তমান কেৰালালৈ আন এক ভ্ৰমণ কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে । এইবাৰ তেওঁ এটা বিশেষজ্ঞৰ দলৰ সৈতে হয়তো ৱায়নাড়লৈ যাব ।
"আমি এতিয়া দুৰ্যোগৰ পিচত ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ সলনি আগতীয়া প্ৰস্তুতি আৰু প্ৰতিৰোধত অধিক মনোনিৱেশ কৰা উচিত ।" কানুংগোৱে কয় ।
